Độc đáo lễ hội mở cửa rừng xã Hương Sơn

Các đại biểu thực hiện nghi lễ chào cờ khai mạc lễ hội. Ảnh: Quốc Phương

Dự lễ khai mạc có các đồng chí Ủy viên BTV Tỉnh ủy: Lâm Thị Hương Thành, Phó Chủ tịch Thường trực HĐND tỉnh; Lê Ô Pích, Phó Chủ tịch UBND tỉnh; Trần Công Thắng, Chủ tịch Ủy ban MTTQ tỉnh; Nguyễn Thị Hương, Chủ nhiệm Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy; Nguyễn Việt Oanh, Trưởng Ban Tuyên giáo Tỉnh ủy và đại diện lãnh đạo một số ban, ngành tỉnh, huyện Lạng Giang cùng đông đảo người dân, du khách thập phương…

Phát huy giá trị di sản văn hóa vùng miền

Phát biểu khai mạc lễ hội, đồng chí Nguyễn Văn Bằng, Chủ tịch UBND huyện Lạng Giang nhấn mạnh, xã Hương Sơn khi xưa là một vùng rừng núi rộng lớn, là cửa rừng quan trọng để đi lên phía Bắc. Theo đường thiên lý Đông quan, đây là mảnh đất “phên dậu” của Tổ quốc, vùng cửa ngõ quan trọng giao thông với phương Bắc.

Suốt chiều dài lịch sử, mảnh đất Hương Sơn đã chứng kiến và làm nên bao chiến công hiển hách của đồng bào các dân tộc. Tiêu biểu là trận chiến trước viện binh nhà Minh ở thành Cần Trạm năm 1427. Chiến thắng Cần Trạm, cùng với chiến thắng Chi Lăng, Hố Cát, Xương Giang đã góp phần quyết định kết thúc cuộc kháng chiến 20 năm chống quân Minh xâm lược của nhân dân ta. Khi giang sơn thu về một mối, vua Lê lên ngôi đã mở hội mừng công, ghi nhận vai trò của các vị tướng; hình thành nét văn hóa tín ngưỡng trong nhân dân địa phương, nhất là đồng bào các dân tộc thiểu số về việc thờ các vị thần linh nơi cửa rừng. Ngày nay đền Càn, nghè Trận, thành Cần Trạm… là những minh chứng rõ nét cho một giai đoạn lịch sử hào hùng.

Lễ hội mở cửa rừng lấy không gian địa điểm tại đền Cổ Ngựa và đền Chúa Then để tổ chức. Theo lưu truyền, đền Chúa Then thờ một vị nữ thần là Bà Then Tiên Vương Thị Chân Nhân. Tín ngưỡng thờ chúa Then là tín ngưỡng bản địa thờ thần trên rừng núi. Đối với dân tộc Nùng, thờ chúa Then cũng giống tín ngưỡng thờ các vị chúa Sơn Lâm, Sơn Trang, nhiều dòng họ thờ gọi là Then tổ. Chúa Bà được thờ ở đền Chúa Then này là Then Tiên, Ngài đã vượt ra phạm vi một dòng họ, một vùng mà hiển hóa khắp mọi nơi, được nhiều người biết tới và thờ phụng.

Các đoàn rước từ đền Cổ Ngựa đến đền Chúa Then. Ảnh: Quốc Phương

Được biết, lễ hội mở cửa rừng là sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền thống của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái… thuộc xã Hương Sơn. Trong tâm thức của đồng bào các dân tộc xã Hương Sơn, lễ hội mở cửa rừng có từ lâu đời và thường diễn ra vào dịp đầu xuân do dân làng đứng ra tổ chức. Ngày nay, nghi lễ này vẫn được đồng bào các dân tộc ở thôn Việt Hương, xã Hương Sơn duy trì. Đây cũng là ngày hội truyền thống ở địa phương nên thu hút nhiều người tham gia.

Bà Nguyễn Thị Cúc, người dân thôn Việt Hương tâm sự: “Năm nay, lễ hội được huyện tổ chức nên quy mô lớn hơn, thu hút đông đảo du khách thập phương với nhiều hoạt động hấp dẫn như văn hóa văn nghệ, tập hợp nhiều đoàn rước lễ… Người dân chúng tôi thấy rất vui”.

Lễ hội mở cửa rừng là sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng truyền thống của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái… thuộc xã Hương Sơn. Trong tâm thức của đồng bào các dân tộc xã Hương Sơn, lễ hội mở cửa rừng có từ lâu đời và thường diễn ra vào dịp đầu xuân do dân làng đứng ra tổ chức. Ngày nay, nghi lễ này vẫn được đồng bào các dân tộc ở thôn Việt Hương, xã Hương Sơn duy trì.

Lễ hội mở cửa rừng cũng là dịp để đồng bào các dân tộc muôn nơi hội tụ về gặp gỡ, giao lưu, vừa để cầu mong cho một năm mới mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, thể hiện ước nguyện, khát vọng về cuộc sống ấm no, sung túc về vật chất, tinh thần cũng như sự tuần hoàn của quy luật để vạn vật sinh sôi, nảy nở.

Nhằm phát huy có hiệu quả các giá trị di sản văn hóa vật thể và phi vật thể để tuyên truyền, quảng bá về vùng đất, con người Lạng Giang nói chung và xã Hương Sơn nói riêng, truyền cho thế hệ trẻ tình yêu quê hương, đất nước, lòng tự hào dân tộc, năm nay, lễ hội Mở cửa rừng xã Hương Sơn được nâng lên quy mô cấp huyện, do UBND huyện đứng ra tổ chức. Đây cũng là một trong những sự kiện hưởng ứng Tuần văn hóa - du lịch năm 2024 của tỉnh Bắc Giang (diễn ra trong 6 ngày, từ 20- 25/2 (tức từ 11 đến 16 tháng Giêng, năm Giáp Thìn).

Nô nức trẩy hội, thực hành các nghi lễ tâm linh

Trong tiết mưa xuân ngày khai hội, ngay từ sáng sớm, các đại biểu cùng 21 đoàn rước của các thôn trên địa bàn xã Hương Sơn đã tập trung chỉnh tề tại đền Cổ Ngựa với cờ thần, nhang án, trống, chiêng, kiệu... Đây là một trong những di tích liên quan đến lịch sử chiến thắng của nghĩa quân Lam Sơn vào những năm đầu thế kỷ XV.

Đại diện đền Chúa Then và các đại biểu thực hiện nghi lễ mở cửa rừng. Ảnh: Quốc Phương

Sau khi đồng chí Tạ Huy Cần, Bí thư Huyện ủy Lạng Giang đánh trống khai hội, các đại biểu thành kính làm lễ dâng hương tại đền Cổ Ngựa, cùng đông đảo người dân, du khách thập phương tham gia lễ rước từ đền Cổ Ngựa về đền Chúa Then để tiếp tục thực hiện nghi lễ mở cửa rừng. Đền Chúa Then có lịch sử lâu đời, tọa lạc trên khu đất rộng khoảng 1,1 ha lấy núi Hương Sơn làm chỗ dựa, ngoảnh ra thượng nguồn sông Thương quanh năm xanh mát.

Đền được xây dựng theo lối kiến trúc cổ truyền của người Việt, với nhiều khu nhà thờ khác nhau. Điểm đặc sắc ở đây là sự kết tụ những tinh hoa trong kiến trúc mỹ thuật cổ truyền của cả người miền xuôi và văn hóa của đồng bào các dân tộc miền núi. Đền Chúa Then cũng là nơi phối thờ Chúa Then cùng với các chúa Sơn Trang trong hệ thống thờ các nữ thần rừng núi thuộc tín ngưỡng hầu đồng, góp phần làm tăng thêm sự giao thoa của văn hóa tín ngưỡng.

Dọc hai bên đường từ đền Cổ Ngựa đến đền Chúa Then tập trung đông đảo người dân khắp nơi đến trẩy hội, với những trang phục đa sắc màu của đồng bào các dân tộc Tày, Nùng, Thái…, tạo nên khung cảnh náo nhiệt, vui tươi.

Đông đảo du khách thập phương vào đền Chúa Then chiêm bái.

Ông Hoàng Văn Vững, dân tộc Tày đến từ xã Hữu Liên, huyện Hữu Lũng (Lạng Sơn) bày tỏ: “Lần đầu tiên tôi được dự lễ hội mở cửa rừng với nhiều nét văn hóa đặc sắc, có sự đan xen giữa văn hóa tín ngưỡng tâm linh với nét văn hóa lịch sử truyền thống của dân tộc. Qua đây tôi hiểu hơn về tục thờ cúng của đồng bào các dân tộc thiểu số nơi cửa rừng, có ý thức trong việc trồng và bảo vệ rừng”.

Tại đền Chúa Then, các đại biểu và du khách được thưởng thức, chứng kiến các hoạt cảnh nói về ý nghĩa mở cửa rừng và truyền thuyết, sự huyền bí kì ảo của cửa rừng Hương Sơn ngàn xưa do các diễn viên Nhà hát Chèo Bắc Giang thể hiện; cùng các nghi lễ như cúng thần rừng, xin keo, xin mở cửa rừng và trao lộc, phát lộc đầu năm do nhà đền và đại diện lãnh đạo huyện Lạng Giang thực hiện.

Trong không khí náo nhiệt của ngày hội, người dân cùng nhà đền làm lễ khai xuân, dâng mâm lễ, sản vật cúng. Tại ngày khai mạc lễ hội còn có nhiều tiết mục văn nghệ như trống hội, các màn diễn xướng Then, các trò chơi dân gian; các gian hàng bày bán đặc sản của địa phương như mật ong, rượu men lá, khoai, sắn, các loại bánh, ẩm thực…

Được biết, lễ hội mở cửa rừng xã Hương Sơn diễn ra trong 3 ngày, từ 19- 21/2 (tức mùng 10 đến 12 tháng Giêng năm Giáp Thìn). Các nghi lễ cúng thần rừng tại đền Chúa Then là một hình thái sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng đặc biệt với tổng hòa các yếu tố văn hóa và nhiều loại hình nghệ thuật độc đáo. Nghi lễ này không chỉ để tạ ơn thần rừng đã mang nguồn nước, sản vật cho nhân dân mà còn có ý nghĩa giáo dục ý thức bảo vệ rừng.

Đây cũng là tín hiệu khởi đầu cho một mùa làm ăn, lao động gặp nhiều may mắn, đem lại những kết quả tốt đẹp cho đồng bào các dân tộc trong vùng; góp phần thúc đẩy phát triển du lịch tâm linh của huyện Lạng Giang nói riêng, tỉnh Bắc Giang nói chung.

Bài, ảnh: Đỗ Thành Nam