Đêm trên 'vùng giới tuyến'

Tượng đài Chiến sĩ Công an nhân dân vũ trang bảo vệ giới tuyến ở bờ Bắc. Ảnh: Tiêu Dao

Cái giá của hòa bình và thống nhất

Những ngày cuối tháng 4 lịch sử này, với mỗi người dân đất Việt, ai cũng cảm thấy tự hào khi nhắc tới cái tên Hiền Lương hay dòng sông Bến Hải, chứng nhân còn lại trong sự khốc liệt của chiến tranh mà không người nào mong muốn. Năm 1954, khi Hiệp định Genève được ký kết, đất nước tạm thời chia đôi ở vĩ tuyến 17, sông Bến Hải trở thành một vết hằn trong lịch sử với chiếc cầu Hiền Lương nối bờ hai miền Nam - Bắc. Đó là một chiếc cầu sắt không dài, không đẹp, nằm ngay cột mốc 735 trên quốc lộ 1A thuộc địa phận thôn Hiền Lương (xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh) và xã Trung Hải (huyện Gio Linh, tỉnh Quảng Trị). Cây cầu được chia làm hai phần, mỗi bên 89m. Bờ Bắc 450 tấm ván mặt cầu, bờ Nam 444 tấm.

Có lẽ, với nhiều người, cầu Hiền Lương hiện tại chỉ đơn thuần là một cây cầu của lịch sử, với những số liệu khô khan về nhịp, về độ dài hay về màu sắc lạ lẫm nhất nửa vàng nửa xanh, nhưng với những con người đã sinh ra và lớn lên trên mảnh đất này thì đó không chỉ đơn thuần là một cây cầu, mà còn là chứng tích của nỗi đau chia cắt. Cây cầu nhỏ thôi mà đã gánh trên vai suốt cả một chặng sử dài oanh liệt. Khúc sông vỏn vẹn chưa đầy 100m mà khoảng thời gian gần 21 năm đâu phải là ngắn ngủi, khi đã có biết bao người nằm lại ở hai bên cầu Hiền Lương, hai bên bờ sông Bến Hải này.

Biết bao mái đầu trắng khăn tang và cả những mái đầu bạc, cả những đôi mắt trẻ thơ khóc mềm đi vì đợi chờ khắc khoải, biết bao số phận trở nên bi thảm, bao tuổi trẻ và cả tuổi thơ phải chịu những mất mát, thì bao nhiêu ngôn từ có thể để nói lên tất cả những nỗi đau này. Đêm trên cầu Hiền Lương, nhiều người có lẽ vẫn nghe thoang thoảng lời từ trong gió, rằng chẳng có mảnh đất nào trên dải đất hình chữ S này nhiều đau thương như ở đây và cũng chẳng có miền đất nào mà chỉ trong phạm vi vài chục cây số vuông lại là mảnh đất của sự chia lìa và sinh tồn chỉ được tính bằng giây, bằng phút, bằng sự kiên cường bất khuất của những con người kiên trung nhất.

Bên bờ Hiền Lương cách đây 70 năm, nơi đã xuất hiện những lời hẹn ước đất nước được thống nhất sau 2 năm ký Hiệp định Genève, nhưng ai ngờ đâu, đằng đẵng mấy mươi năm, sông Bến Hải dùng dằng bên nhớ, bên thương oằn mình chịu bom đạn quân thù. “Vợ bên nớ, chồng bên ni” mà vò võ mong chờ mà thương nhớ nhau. Cầu bắc qua giới tuyến dài 178m với 894 tấm ván bây giờ chỉ mất vài phút bộ hành là có thể đi qua, vậy mà cả dân tộc đã ròng rã mấy ngàn ngày mới nối được đôi bờ. Ở hai bờ giới tuyến, câu chuyện về những ngày đau thương không bao giờ cũ. Người Hiền Lương vẫn kể, hồi đó, có em bé được cứu sang bờ Bắc, mẹ em bị kẹt lại bờ Nam. Mỗi lần nhớ con, chị lại ra bờ sông nước mắt tràn ngóng về bờ Bắc, nghe con trẻ bên này cất tiếng gọi "Mạ ơi" xé ruột xé gan. Bà con bờ Nam muốn nhắn tin với người thân bờ Bắc chỉ có thể đứng bên sông đưa tay dùng ám hiệu: Ðầu vấn khăn tang, hai tay úp mặt là báo người thân vừa mới qua đời, hay hai cánh tay quặt ra phía sau là muốn nói rằng, có người vừa bị bắt...

Đêm Hiền Lương ở phía đôi bờ

Những ngày tháng 4, có rất nhiều người đến đây đi trên mặt cầu để chụp ảnh lưu niệm và bước xuống dưới chân cầu để nhìn cỏ dại xanh và hoa xuyến chi bình thản nở, để nhìn dòng nước hiền hòa trôi chảy. Từ sau ngày đất nước hòa bình, thống nhất, sông Bến Hải và cây cầu Hiền Lương trở thành di tích lịch sử đặc biệt của quốc gia, mà bất cứ ai đi qua trong hành trình xuôi Nam, ngược Bắc đều muốn tận mắt ngắm nhìn. Cây cầu mới đã được xây dựng để thông thương hàng hóa trên con đường huyết mạch quốc lộ 1A, cây cầu cũ vẫn giữ nguyên dáng vẻ của những năm khói lửa. Và cũng chính Hiền Lương là biểu tượng cho khát vọng thống nhất non sông không thể nguôi trong suốt 20 năm trường.

Trong sự đổi thay đến ngỡ ngàng của vùng đất này, người dân vẫn dành một mảng riêng của đời sống để nhớ về lịch sử truyền thống, các di tích chiến tranh cách mạng luôn luôn được người dân trong tỉnh và du khách trong và ngoài nước nâng niu, trân trọng, cảm phục. Cây cầu đã được phục dựng, trở thành một điểm tham quan chứ không dùng để đi lại qua sông. Ở bờ phía Bắc, có chiếc cổng dẫn vào khu di tích và bên kia đường là cột cờ lồng lộng gió.

Đối với mỗi người, khi đặt chân lên chiếc cầu lịch sử này, tiếng chân bước trên cầu khe khẽ, gió lay cỏ cây và không gian thanh bình. Bước chân chạm lên cầu Hiền Lương một lần trong hành trình thiên lý Bắc - Nam là điều không thể bỏ qua với bất cứ người Việt nào được tận hưởng cuộc sống thanh bình, thống nhất đất nước như bây giờ. Cây cầu xưa đã được thay thế bằng một cây cầu mới khang trang hiện đại hơn, nối liền đôi bờ Nam - Bắc. Những người gắn bó với Hiền Lương ngày nào giờ người còn, người mất, nhưng câu chuyện về dòng sông và cây cầu lịch sử ấy vẫn giống như một bản trường ca ngân mãi trong lòng người hiện tại.

Tiêu Dao - Bảo Anh