Vướng mắc khiến chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự về hành vi trốn đóng bảo hiểm xã hội

Dù tỷ lệ giảm nhưng tình trạng chậm đóng vẫn tiếp diễn

Bảo hiểm xã hội (BHXH) Việt Nam cho biết, những năm qua, ngành BHXH đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp đôn đốc thu hồi số tiền chậm đóng BXHH, bảo hiểm y tế (BHYT), bảo hiểm thất nghiệp (BHTN).

Cụ thể như: điều tra, khảo sát, nắm bắt, phân loại để có các giải pháp phù hợp với từng đơn vị; tuyên truyền, đối thoại, đôn đốc, kiểm tra, thanh tra, xử phạt vi phạm hành chính, công khai danh tính đến cơ quan công an; kiến nghị điều tra, khởi tố theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015…

Thanh tra chuyên ngành BHXH làm việc với đơn vị. Ảnh: BHXHVN

Do đó, tỷ lệ số tiền chậm đóng BHXH so với số phải thu giảm dần qua từng năm. Cụ thể, nếu như năm 2016 tỷ lệ này là 3,75% thì đến hết năm 2022 giảm xuống còn 2,91%, thấp nhất từ trước đến nay.

Bên cạnh đó, ngành BHXH còn tổ chức thanh tra chuyên ngành, phối hợp thanh tra, kiểm tra liên ngành về đóng, xử phạt vi phạm hành chính và lập hồ sơ kiến nghị khởi tố đối với các hành vi vi phạm có dấu hiệu hình sự về BHXH, BHYT, BHTN.

Trong năm 2023, cơ quan BHXH đã phối hợp với Bộ Công an thực hiện kiểm tra liên ngành việc chấp hành pháp luật về đóng bảo hiểm trên địa bàn TP. Hồ Chí Minh và tỉnh Bà Rịa- Vũng Tàu với mục tiêu phát hiện đơn vị có dấu hiệu chậm đóng, trốn đóng, lập hồ sơ làm căn cứ xử lý vi phạm…

Thống kê cho thấy, giai đoạn 2016-15/11/2023, ngành BHXH đã ban hành hơn 4.252 quyết định xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT, BHTN, với số tiền xử phạt là 217,9 tỷ đồng. Giai đoạn từ 2018 (Bộ luật Hình sự có hiệu lực) đến tháng 10/2023, cơ quan BHXH đã lập, gửi 378 hồ sơ kiến nghị cơ quan có thẩm quyền thực hiện điều tra, khởi tố hành vi có dấu hiệu tội phạm quy định tại Điều 216 Bộ luật Hình sự.

Mặc dù vậy, đến nay tình trạng chậm đóng, trốn đóng BHXH vẫn xảy ra, ảnh hưởng đến quyền lợi người lao động. Theo BHXH Việt Nam, điều này do một số nguyên nhân chính như: Ý thức chấp hành chính sách pháp luật về bảo hiểm xã hội của nhiều chủ sử dụng lao động còn chưa nghiêm. Doanh nghiệp gặp nhiều khó khăn trong sản xuất kinh doanh, do thiên tai, dịch bệnh, ảnh hưởng của suy thoái kinh tế toàn cầu...

Chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự vì trốn đóng bảo hiểm

BHXH Việt Nam cho biết, đến nay, vẫn chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự về hành vi trốn đóng BHXH, BHYT, BHTN. Nguyên nhân chủ yếu của tình trạng này là do xuất phát từ những vướng mắc về cơ chế chính sách cũng như thực tiễn thực hiện.

Về nguyên nhân từ quan điểm áp dụng pháp luật, Điều 216 Bộ luật Hình sự quy định, hành vi cấu thành tội trốn đóng là hành vi “Không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định” và “Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này mà còn vi phạm”. Tuy nhiên, khi áp dụng quy định để xử lý hình sự thì vẫn còn nhiều quan điểm khác nhau. Có quan điểm cho rằng hành vi đã bị xử phạt là hành vi “không đóng hoặc không đóng đầy đủ theo quy định”.

Quan điểm khác lại xác định hành vi đã bị xử phạt phải là hành vi “trốn đóng” và việc xử phạt vi phạm hành chính về hành vi trốn đóng là một trong những điều kiện để khởi tố đối với tội danh này.

Dự thảo Luật BHXH đề xuất ngừng sử dụng hóa đơn đối với đơn vị không đóng, hoặc đóng không đủ số tiền BHXH bắt buộc phải đóng từ 6 tháng trở lên. Ảnh minh họa

Với nguyên nhân từ vướng mắc trong việc xác định hành vi vi phạm, cơ quan BHXH đang gặp rất nhiều khó khăn trong việc xác định hành vi trốn đóng để xử phạt vi phạm hành chính. Mặc dù, việc xử phạt hành chính đối với hành vi trốn đóng đã được quy định tại Điểm a khoản 7 Điều 39 Nghị định số 12/2022/NĐ-CP và khoản 2 Điều 80 Nghị định số 117/2020/NĐ-CP nhưng không có văn bản nào quy định rõ khái niệm thế nào là “trốn đóng”. Do vậy không có cơ sở xác định yếu tố lỗi để xử phạt hành chính về hành vi “trốn đóng” làm cơ sở, tiền đề cho việc xử lý hình sự.

Thực tế cho thấy, hiện nay trong quá trình xử phạt vi phạm hành chính cơ quan BHXH chỉ có thể xác định là không đóng, hoặc đóng không đủ số người thuộc diện tham gia BHXH, BHYT, BHTN và đóng không đúng mức đóng quy định…, mà không đủ công cụ, phương pháp để xác định được các hành vi đó là trốn đóng, hay không phải trốn đóng. Đồng thời, cũng không chứng minh được người có nghĩa vụ đóng cố ý và có hành vi gian dối và bằng thủ đoạn.

Bên cạnh đó, một trong những vướng mắc khiến chưa có doanh nghiệp nào bị xử lý hình sự về hành vi trốn đóng BHXH là do vướng mắc từ chủ thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Ràng buộc của việc xử lý hình sự đối với hành vi trốn đóng là việc đã bị xử lý hành chính mà còn tiếp tục vi phạm.

Trong xử lý hành chính về đóng BHXH, BHYT, BHTN, chủ thể bị xử lý là người sử dụng lao động, hầu hết là pháp nhân (rất ít người sử dụng lao động là cá nhân). Trong khi đó, hiện tại chưa có quy định về việc xử phạt vi phạm hành chính về đóng BHXH, BHYT đối với người quản lý, điều hành, người đại diện theo pháp luật của đơn vị sử dụng lao động. Vì vậy, nếu xử lý hình sự theo Điều 216 phải xử lý với pháp nhân.

Dự thảo Luật BHXH sửa đổi đã bổ sung một số nội dung, quy định rõ hành vi chậm đóng, trốn đóng, gia tăng hình phạt đối với người sử dụng lao động chậm đóng, trốn đóng BHXH như phạt tiền theo ngày. Trường hợp đã áp dụng các biện pháp xử lý vi phạm hành chính mà vẫn không đóng, hoặc đóng không đủ số tiền BHXH bắt buộc phải đóng từ 6 tháng trở lên, thì ngừng sử dụng hóa đơn, từ 12 tháng trở lên hoãn xuất cảnh đối với người đại diện theo pháp luật, người được ủy quyền thực hiện quyền và nghĩa vụ của người đại diện theo pháp luật,...

Hà My