Vai trò của thư viện trong thời đại kỹ thuật số

Thư viện Anh tiếp tục công cuộc khôi phục dữ liệu sau đợt tấn công tháng 10/2023. Ảnh: Leon Neal.

Ban biên tập The Guardian khẳng định vai trò của thư viện vật lý và thủ thư, cũng như việc cấp thiết phải duy trì và củng cố các nguồn lực của thư viện.

“Thư viện đã cho ta sức mạnh”, nhóm nhạc rock Manic Street Preachers hát trong câu mở đầu bộ phim ăn khách năm 1996 của mình A Design for Life. Đó là phiên bản cải biên dòng chữ mà người viết lời và chơi bass Nicky Wire phát hiện phía trên lối vào tòa nhà một tòa thư viện thời Victoria ở Pill - một khu phố ở Newport, miền nam xứ Wales.

Dù về sau này Thư viện Pill được cải tạo phục vụ nhiều mục đích khác, nhưng lời bài hát kia đã nổi tiếng khắp thế giới. Năm 2009, nó được khắc trên một bảng kỷ niệm trong lễ khai trương thư viện trung tâm Cardiff mới, dịp này Manics cũng được mời biểu diễn.

Wire cho biết rằng sức mạnh của những từ ngữ hướng về tự do đó đan quyện với lý tưởng mà người thợ mỏ trao cho xã hội khi họ xây dựng các tòa nhà trung tâm hành chính trên khắp đất nước - những viện nghiên cứu đẹp đẽ mà họ tự hào để lại cho thế hệ tương lai.

Kể từ đó hàng trăm thư viện địa phương đã đóng cửa. Tuy vậy, thư viện vẫn còn đó ý nghĩa bảo chứng cho niềm tự hào công dân và việc tái đầu tư nguồn ngân sách mồ hôi công sức của nhiều người để phục vụ cho phúc lợi cộng đồng. Dù hiện nay với nhiều người, thư viện là nơi để truy cập Internet, gặp gỡ bạn bè, hay đơn giản là để có một nơi tránh rét.

Thư viện Anh từ lâu đã đối mặt với các mối đe dọa trên mọi mặt trận. Một mặt là các nhà xuất bản và người bán sách gia tăng nhanh chóng các giao dịch giảm giá, khiến sách rẻ hơn; mặt khác, chính phủ bàn giao cho chính quyền địa phương chịu trách nhiệm chính trong việc tìm kiếm nguồn tài trợ. Có người thậm chí lập luận rằng hệ thống kỹ thuật số phổ biến kèm các công cụ tìm kiếm tốt đến mức còn ai cần đến sách giấy hay thủ thư nữa?

Dù tình cờ không may xảy ra, cuộc tấn công mạng vào Thư viện Anh hồi tháng 10/2023 là lời cảnh báo kịp thời cho ai nghĩ rằng tương lai của các thư viện là trực tuyến. Sự cố này đã khiến tất cả dịch vụ khác của thư viện đóng cửa trong hai tháng, ngoại trừ những khách đến trực tiếp.

Từ tháng 2/2024, quyền truy cập vào danh mục chính của thư viện và các bộ sưu tập quan trọng không có ở bất kỳ nơi nào khác sẽ được khôi phục. Tuy nhiên, sẽ tốn thời gian (có thể hết năm nay) và chi phí để khôi phục phần còn lại.

Vì vậy, nhiều học giả sẽ vẫn phải đích thân đến thư viện và tham khảo ý kiến thủ thư thực thụ để tìm kiếm tài liệu nghiên cứu. Giám đốc điều hành Thư viện Anh, Roly Keating, chia sẻ: “Vài tháng làm việc rất mực nghiêm túc… và sự cố xảy đến với chúng tôi hồi tháng 10 có ý nghĩa đối với toàn bộ lĩnh vực lưu trữ”. Bài học trước mắt là không thư viện nào trên thế giới được an toàn cho đến khi an ninh mạng bắt kịp các thế hệ tội phạm mới.

Trong thập kỷ qua, số hóa đã góp phần thúc đẩy quá trình dân chủ hóa toàn cầu về thông tin, một thành quả vừa ấn tượng vừa tiến bộ. Nhưng tội phạm không phải mối đe dọa duy nhất: truy cập trực tuyến dễ bị ảnh hưởng bởi mọi thứ, từ chiến tranh, chế độ thù địch cho đến mất điện. Các tòa nhà chứa đầy sách và những người canh giữ chúng cũng vậy.

Để giữ được vị thế pháo đài của nền văn minh hàng nghìn năm tuổi của mình, từ tổ chức học thuật lớn đến thư viện cộng đồng khiêm tốn đều phải được hỗ trợ tài chính để giữ được sách và người quản sách. Mượn một câu từ A Design for Life: “Giá bao nhiêu cho xứng / Một phần phẩm giá nông cạn”?

Tâm Anh