Vaccine đường mũi chống lại sự lây truyền của SARS-CoV-2

Hiện nay, các loại vaccine Covid-19 đều cho thấy hiệu quả cao trong việc giảm mức độ nghiêm trọng của triệu chứng bệnh. Tuy nhiên, chúng lại không không ngăn được sự xâm nhập của SARS-CoV-2 thông qua đường mũi. Tại đây, virus có thể nhân bản một cách âm thầm và sau đó được thải ra ngoài qua hắt hơi, tiếp tục lây nhiễm sang người khác.

"Thật sự rất khó để bảo vệ đường hô hấp bằng các loại vaccine dạng tiêm bắp như hiện nay (systemic vaccine)", Tiến sĩ Vincent Munster, chuyên gia virus tại Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ, cho biết trong một buổi phỏng vấn.

Điều gì sẽ xảy ra nếu có một loại vaccine Covid-19 có thể được phun hoặc nhỏ vào mũi? Đó là mục tiêu của Munster và các nhà khoa học khác. Các thử nghiệm trên mô hình động vật có nhiều hứa hẹn. Bên cạnh đó, các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn 1 cũng đang được tiến hành trên những người khỏe mạnh.

Bên cạnh việc ngăn chặn sự lây truyền, những lợi thế về tiềm năng của vaccine đường mũi so với tiêm bắp gồm tính dễ sử dụng, thậm chí có thể tự dùng mà không cần sự giúp đỡ từ nhân viên y tế. Vaccine qua đường mũi có thể sẽ là một lựa chọn tốt cho những người mắc chứng sợ kim tiêm.

Vaccine đường mũi có thể tạo ra phản ứng miễn dịch toàn thân như tiêm bắp?

Một nghiên cứu gần đây của Munster cho rằng vaccine đường mũi có thể tạo ra cả hai loại miễn dịch. Ông và các đồng tác giả đã so sánh vaccine đường mũi với vaccine Oxford/ AstraZeneca tiêm bắp. Họ phát hiện ra rằng cả vaccine đường mũi và tiêm đều tạo ra lượng kháng thể cao ở chuột hamster. Ở dạng xịt mũi, lượng kháng thể tạo ra thậm chí còn cao hơn so với dạng tiêm.

Vaccine đường mũi và tiêm đều tạo ra lượng kháng thể cao ở chuột hamster. Ảnh minh họa: Thetimes.

Sau đó, những con chuột hamster đã tiêm phòng này được cho tiếp xúc SARS-CoV-2. Kết quả là cả hai loại vaccine đều có khả năng bảo vệ chúng so với nhóm chuột không được tiêm phòng. Ngoài ra, các nhà nghiên cứu cũng thấy rằng tỷ lệ virus trong niêm mạc mũi lấy từ những chuột hamster đã sử dụng vaccine qua đường mũi thấp hơn rất nhiều so với chuột không dùng.

Nhóm nghiên cứu của Munster cũng đã sử dụng 2 liều vaccine qua đường mũi cho 4 con khỉ Rhesus, tạo ra mức kháng thể tương tự như được thấy ở những người đã phục hồi sau khi mắc Covid-19. Sau khi tiếp xúc SARS-CoV-2, cả 4 con khỉ có rất ít virus trong mũi và mô phổi. Không có con khỉ nào có dấu hiệu viêm phổi.

Hiện tại, các nhà nghiên cứu của Đại học Oxford (Anh) cũng tiến hành một thử nghiệm công khai dạng xịt mũi của vaccine Oxford/AstraZeneca.

Cơ chế hoạt động

Vaccine Oxford/AstraZeneca Covid-19 sử dụng vector mới dựa trên virus adenovirus của tinh tinh. Một loại vaccine dùng trong mũi điều tra được phát triển bởi CyanVac LLC, có văn phòng tại Athens, Georgia và Los Gatos, California, Mỹ, sử dụng vector virus parainfluenza 5 (PIV5), còn được gọi là virus canine parainfluenza.

PIV5 được sử dụng trong hơn 40 năm như một phần của vaccine phòng bệnh sài sốt chó (bệnh care), hay còn gọi là thuốc ho cũi chó. Nhiều bác sĩ thú y và người nuôi chó có kháng thể chống lại PIV5, theo CyanVac.

Một thử nghiệm nhãn công khai (open-label trial) tại 3 địa điểm với tổng số 80 người lớn khỏe mạnh chưa được chủng ngừa Covid-19 đang được diễn ra. Một mối lo ngại đối với vaccine đường mũi là chúng có thể gây ra các bệnh về đường hô hấp. Vì vậy, thử nghiệm đã loại trừ những người bị bệnh phổi, hen suyễn và các bệnh lý đường hô hấp khác.

Các thử nghiệm công khai đang được tiến hành trên toàn thế giới .Ảnh minh họa: Reuters.

Một loại vaccine Covid-19 đường mũi khác của Meissa sử dụng virus hợp bào hô hấp (respiratory syncytial virus-RSV) sống, giảm độc lực (live-attenuated vaccine) đã được điều chỉnh để biểu hiện gai protein của SARS-CoV-2 trên bề mặt.

Đây là một loại virus sống, nó có khả năng sinh miễn dịch trong mũi. Chúng là một virus bị giảm độc lực, nó sẽ an toàn. Tuy nhiên, CDC Mỹ khuyến cáo không nên sử dụng vaccine virus sống giảm độc lực cho những người bị suy giảm miễn dịch nghiêm trọng hoặc đang mang thai (do nguy cơ về mặt lý thuyết đối với thai nhi).

Trong một nghiên cứu gần đây (chưa được bình duyệt), một liều vaccine Covid-19 đường mũi của Meissa đã bảo vệ khỉ xanh châu Phi khỏi SARS-CoV-2, giảm lượng virus trong mũi xuống hơn 200 lần.

Tuy nhiên, những gì có vẻ hứa hẹn ở động vật không phải lúc nào cũng xuất hiện ở con người.

Giai đoạn 1 thử nghiệm ở người của công ty Altimmune, Mỹ, đã không đạt được kỳ vọng như các nghiên cứu trên động vật. Công ty đã thông báo vào cuối tháng 6 rằng vaccine AdCovid của họ đã không thể kích thích phản ứng miễn dịch đầy đủ trong một thử nghiệm lâm sàng với khoảng 80 tình nguyện viên khỏe mạnh từ 18 đến 55 tuổi.

Altimmune cho biết trong thông báo của mình: "Vaccine dường như được dung nạp tốt, hồ sơ tác dụng phụ tương tự như khi dùng giả dược (nước muối sinh lý). Nhưng mức độ phản ứng miễn dịch và tỷ lệ người tham gia phản ứng thấp hơn đáng kể so với những gì đã thấy với các loại vaccine Covid-19 dạng tiêm được cấp phép sử dụng trong trường hợp khẩn cấp".

Các thử nghiệm công khai đang được tiến hành trên toàn thế giới, chúng mở ra hy vọng mang đến một dạng vaccine mới và hiệu quả cho mọi người.

Làm gì để sống chung với Covid-19? Quy định mới của Bộ Y tế đã chỉ rõ 6 biện pháp để người dân thích ứng an toàn, hiệu quả và kiểm soát tốt dịch Covid-19 trong tình hình mới.

Khánh Hà - Minh Huy