Thế giới đứng trước thách thức hạn chế nhiệt độ nóng lên toàn cầu vượt ngưỡng 1,5 độ C

Theo hãng CNN, Thỏa thuận Paris năm 2015 đã đưa ra mức hạn chế sự nóng lên toàn cầu và duy trì nhiệt độ trái đất không vượt ngưỡng 1,5 độ C so với mức tiền công nghiệp. Giới hạn này sẽ ngăn chặn biến đổi khí hậu gây ra hiện tượng thiên tai thảm khốc.

Những ngôi nhà bị nước lũ bao vây ở Hampton, New Hampshire vào ngày 10/1/2024. Biến đổi khí hậu đang gây ra các cơn bão trong cả mùa hè và mùa đông. Ảnh: Lauren Owens Lambert/AFP/Getty Images

Đến nay, một số nhà khoa học nổi tiếng vẫn cho rằng điều đó đúng và việc phủ nhận điều này là vô trách nhiệm. Trong thời gian dài, một số người đã cho rằng quan điểm đó không những sai lầm mà thậm chí còn gây ra "nguy hiểm".

Chính nhà khoa học khí hậu nổi tiếng James Hansen đã đưa ra những bình luận về vấn đề này. Vào tháng 11/2023, ông James Hansen tuyên bố mức hạn chế nhiệt độ trái đất vượt ngưỡng 1,5 độ là "nghiêm trọng", cho rằng đó là sự thiếu sót của cộng đồng khoa học "khi không nói rõ với các nhà lãnh đạo chính trị về tình hình hiện tại".

Cuộc họp báo vào tháng 11/2023 cũng cảnh báo rằng tốc độ ấm lên toàn cầu đang gia tăng và nhiệt độ thế giới chắc chắn sẽ vượt qua ngưỡng 1,5 độ C. Lời nói của James Hansen có sức nặng. Ông là nhà khoa học đầu tiên đưa ra hồi chuông cảnh báo về biến đổi khí hậu vào những năm 1980. Nhưng các nhà khoa học khác đã phản đối mạnh mẽ.

Ngoài ra, nhà khoa học Friederike Otto đến từ Viện Grantham của Đại học Hoàng gia London thậm chí còn thẳng thắn hơn.

"Hiện tại, 1,5 độ là trong tầm tay và nếu giả vờ như không thì sẽ chỉ dẫn đến khủng hoảng khí hậu", bà Friederike Otto nói với các phóng viên vào tháng 11.

Những bất đồng về khoa học khí hậu không phải là hiếm. Và khi hiện tượng ấm lên toàn cầu gây ra thời tiết khắc nghiệt như nắng nóng, lốc xoáy và thậm chí cả những cơn bão mùa đông dữ dội, chẳng hạn như những cơn bão đã tàn phá các vùng của nước Mỹ thì cuộc tranh luận của các nhà khoa học về giữ ngưỡng nhiệt độ không vượt 1,5 độ C đang trở nên gây sốt.

Nhiệt độ bất thường

Khi nhiều khu vực ở Mỹ và Châu Âu phải đối mặt với đợt không khí lạnh khủng khiếp ở Bắc Cực, thật khó để nhớ lại năm 2023 nóng đến mức nào. Năm ngoái chứng kiến nhiệt độ toàn cầu chưa từng có, với kỷ lục nhiệt độ trên khắp thế giới sụt giảm.

El Ninõ – một hiện tượng khí hậu tự nhiên có xu hướng làm tăng nhiệt độ trung bình của hành tinh – đã va chạm với xu hướng ấm lên toàn cầu lâu dài, khiến năm 2023 trở thành năm nóng kỷ lục. Theo dữ liệu từ Dịch vụ Biến đổi Khí hậu Copernicus, nhiệt độ năm 2023 có nguy cơ vượt quá 1,5 độ.

Trong khi các nhà khoa học lo ngại nhất về sự nóng lên lâu dài trong nhiều năm, chứ không chỉ một năm, thì mức nhiệt kỷ lục năm 2023 là một dấu hiệu cảnh báo rõ ràng. Nếu thế giới vượt mức 1,5 độ trong thời gian dài, các nhà khoa học cho biết tác động của biến đổi khí hậu sẽ bắt đầu vượt quá khả năng thích ứng của con người và hệ sinh thái.

Chỉ trong vài năm, thế giới đã ấm lên từ 1 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp và hiện tại là lên khoảng 1,2 độ- một phần nhỏ của một độ cũng dẫn đến thời tiết cực đoan kỷ lục.

Đối với ông Hansen, sức nóng toàn cầu gần đây là bằng chứng thuyết phục rằng mức hạn chế 1,5 độ C không còn nữa. Đến tháng 5, hành tinh sẽ trải qua khoảng thời gian 12 tháng với nhiệt độ trung bình cao hơn thời kỳ tiền công nghiệp từ 1,6 đến 1,7 độ.

Biến đổi khí hậu có đang tăng tốc

Trọng tâm lập luận của nhà khoa học Hansen là khẳng định gây nhiều tranh cãi, rằng hành tinh này đang ấm lên nhanh hơn nhiều so với dự đoán.

Ông Hansen chỉ ra sự mất cân bằng năng lượng đến từ mặt trời và năng lượng thoát ra qua lượng nhiệt tỏa vào không gian. Ông đã đưa ra bình luận trong một bài báo tháng 11/2023 mà ông là đồng tác giả với hơn chục nhà khoa học khác.

Các nhà khoa học của bài báo cho rằng điều này chủ yếu là nhờ những nỗ lực toàn cầu thành công trong việc giải quyết ô nhiễm vận chuyển.

Tàu đốt nhiên liệu hóa thạch tạo ra khí thải carbon, có tác động đáng kể đến sự ấm lên toàn cầu. Nhưng khói thải của tàu cũng chứa sulfur dioxide. Trong một điều có vẻ kỳ lạ, chất gây ô nhiễm – vốn cực kỳ nguy hiểm đối với sức khỏe con người – có tác động làm mát toàn cầu, vì các hạt phản chiếu ánh sáng mặt trời ra khỏi Trái đất.

Nghiên cứu của Hansen dự đoán thế giới sẽ vi phạm tiêu chuẩn dài hạn 1,5 độ C trong thập kỷ này và 2 độ C trước năm 2050. Điều đó có nghĩa là thế giới đã không thực hiện được mục tiêu trọng tâm trong Thỏa thuận Paris về biến đổi khí hậu, cụ thể là các quốc gia cam kết thực hiện hạn chế sự nóng lên ở mức dưới 2 độ.

Bên cạnh đó, Bill McGuire, Giáo sư danh dự về Khoa học Trái đất tại Đại học College London, chia sẻ mối quan ngại của nhà khoa học Hansen là về tốc độ thay đổi.

"Sự cân bằng năng lượng của thế giới chúng ta hiện đã vượt quá giới hạn cho phép, đồng thời nói thêm rằng điều đó thực sự đáng sợ", ông McGuire nói thêm.

Nhưng đối với nhiều nhà khoa học khác, đơn giản là không có bằng chứng nào cho thấy hiện tượng nóng lên toàn cầu đang tăng tốc. Ít nhất là chưa.

Và Chris Smith, chuyên gia về mô hình khí hậu tại Đại học Leeds ở Anh cũng nhận định còn quá sớm để đưa ra nhận định này. Chúng ta thực sự cần 3 hoặc 4 năm dữ liệu để tất cả đều đi theo cùng một hướng".

Ông Mann cho biết sức nóng chưa từng có của năm ngoái đã được tăng thêm bởi hiện tượng El Ninõ và "không tạo nên sự thay đổi trong đường xu hướng".

Tốc độ ấm lên toàn cầu đã tăng tốc sau những năm 1970 khi luật không khí sạch làm giảm ô nhiễm không khí, nhưng kể từ đó, "hành tinh đã ấm lên với tốc độ gần như không đổi".

Gần đây, Samantha Burgess, Phó giám đốc Copernicus, cho biết có những hiện tượng khí hậu mà các nhà khoa học đang cố gắng tìm hiểu, bao gồm cả nhiệt độ đại dương kỷ lục vào năm 2023.

Theo chuyên gia Smith, việc duy trì nhiệt độ dưới 1,5 độ sẽ "rất khó khăn" nhưng còn quá sớm để nói điều đó là không thể. Tuy nhiên, mối quan tâm lớn là nếu thế giới từ bỏ mức 1,5 độ, họ sẽ không cố gắng hạn chế sự nóng lên toàn cầu ở mức 1,6 hoặc 1,7 độ mà thay vào đó sẽ tập trung vào 2 độ.

"Đó là một mối nguy hiểm lớn và thực sự sẽ là một thảm họa", chuyên gia Otto nói.

Từ mốc 1,5 độ C đến 2 độ C được xem là thảm họa. Nguy cơ gây ra hàng loạt điểm bùng phát khí hậu, bao gồm băng tan và rạn san hô chết hàng loạt cũng như cuộc sống và sinh kế của hàng triệu người bị ảnh hưởng nghiêm trọng.

Ông Otto cho biết nhiệt độ trung bình toàn cầu sẽ đạt 1,5 độ vào năm tới. Việc ở lại ngưỡng 1,5 độc C hay mục tiêu vượt lên trên mức đó thực sự vẫn là một câu hỏi còn bỏ ngỏ. Nhưng hiện tại, trách nhiệm của chúng ta có khả năng thay đổi điều đó./.

Hồng Nhung