Sự đấu tranh bên trong của Tổng thống Zelensky để giữ cuộc chiến với Nga

Tổng thống Volodymyr Zelensky đã đến muộn

Lời mời tham dự lắng nghe bài phát biểu của ông Zelensky tại Cơ quan Lưu trữ Quốc gia ở Washington được gửi tới hàng trăm khách, bao gồm cả các nhà lãnh đạo quốc hội và các quan chức hàng đầu của chính quyền Tổng thống Biden. Đây được coi là sự kiện chính trong suốt chuyến thăm của ông tới Mỹ vào cuối tháng 9 năm ngoái. Nó sẽ mang lại cho ông cơ hội truyền cảm hứng tới chính giới Mỹ, để lấy được sự ủng hộ của Mỹ nhằm chống lại Nga. Bài diễn thuyết mà thế giới mong đợi từ vị Tổng thống thời chiến của Ukraine. Nhưng nó đã không diễn ra như kế hoạch.

Chiều hôm đó, cuộc họp của Zelensky tại Nhà Trắng và Lầu Năm Góc đã khiến ông phải trì hoãn hơn một giờ, và cuối cùng khi ông đến nơi để bắt đầu bài phát biểu của mình lúc 6:41 chiều, ông trông xa xăm và kích động. Ông dựa vào vợ mình, Đệ nhất phu nhân Olena Zelenska, để truyền tải thông điệp về sự kiên cường của mình trên sân khấu. Trong khi, phát biểu của ông ấy có vẻ cứng nhắc, như thể ông ấy chỉ muốn muốn hoàn thành nó một cách nhanh chóng. Khi trao huy chương sau bài phát biểu, ông đã thúc giục ban tổ chức hãy nhanh chóng thực hiện.

Bộ mặt mệt mỏi của Tổng thống Ukraine sau cuộc họp gây tranh cãi với các nghị sỹ Mỹ ở Điện Capital hôm 21/9 (Ảnh: TIME)

Sau này, ông nói, lý do là ông cảm thấy kiệt sức vào đêm hôm đó, không chỉ vì công việc của một người lãnh đạo trong chiến tranh mà còn là sự dai dẳng phải thuyết phục các đồng minh của mình rằng, với sự giúp đỡ của họ, Ukraine có thể giành chiến thắng. “Không ai tin vào chiến thắng của chúng tôi như tôi. Không ai cả,” ông Zelensky nói với TIME trong một cuộc phỏng vấn sau chuyến đi của mình. Ông nói, truyền niềm tin đó vào các đồng minh của mình, “lấy đi tất cả sức mạnh, năng lượng của bạn. Bạn hiểu không? Phải mất rất nhiều thứ.”

Nó chỉ ngày càng khó khăn hơn. 20 tháng sau cuộc xung đột, khoảng 1/5 lãnh thổ Ukraine vẫn nằm dưới sự chiếm giữ của Nga. Hàng chục nghìn binh sĩ và dân thường đã thiệt mạng, và ông Zelensky có thể cảm nhận được trong chuyến công du của mình rằng sự quan tâm toàn cầu đối với cuộc chiến đã giảm sút. Mức độ hỗ trợ quốc tế cũng vậy. Ông nói: “Điều đáng sợ nhất là một phần thế giới đã quen với xung đột ở Ukraine”. “Kiệt sức vì chiến tranh cuộn lên như một cơn sóng. Bạn thấy nó ở Hoa Kỳ, ở Châu Âu. Và chúng tôi thấy rằng ngay khi họ bắt đầu cảm thấy mệt mỏi, đối với họ nó giống như một màn diễn: 'Tôi không thể xem lại bộ phim này lần thứ 10.'”

Sự ủng hộ của công chúng với viện trợ cho Ukraine đã suy giảm trong nhiều tháng ở Mỹ và chuyến thăm của ông Zelensky không giúp vực dậy được điều đó. Theo một cuộc khảo sát của Reuters được thực hiện ngay sau khi ông Zelensky rời đi, khoảng 41% người Mỹ muốn Quốc hội cung cấp thêm vũ khí cho Kiev, giảm so với mức 65% vào tháng 6, khi Ukraine bắt đầu một cuộc phản công lớn. Cuộc phản công đó đã diễn ra với tốc độ chóng mặt và gây ra những tổn thất to lớn, khiến ông Zelensky khó thuyết phục các đối tác rằng chiến thắng đang đến gần. Với sự bùng nổ chiến tranh ở Israel, việc duy trì sự chú ý của thế giới vào Ukraine đã trở thành một thách thức lớn.

Sau chuyến thăm Washington, phóng viên TIME theo chân Tổng thống Zelensky và nhóm của ông trở lại Kiev, hy vọng hiểu được họ sẽ phản ứng thế nào trước những tín hiệu nhận được, đặc biệt là những lời kêu gọi kiên quyết yêu cầu Tổng thống Zelensky chống tham nhũng trong chính phủ của ông, và sự nhiệt tình đang phai nhạt đối với một cuộc chiến không có hồi kết. Vào ngày đầu tiên ở Kiev, tôi đã hỏi một thành viên trong nhóm của ông ấy cảm thấy Tổng thống như thế nào. Câu trả lời được đưa ra không chút do dự: “Giận dữ.”

Sự lạc quan lấp lánh thường ngày, khiếu hài hước, xu hướng làm sôi động cuộc họp trong phòng chiến tranh bằng một chút lời nói đùa hoặc một trò đùa tục tĩu, không điều nào trong số đó còn tồn tại cho đến năm thứ hai của cuộc chiến tổng lực. “Bây giờ ông ấy bước vào, nhận thông tin cập nhật, đưa ra mệnh lệnh và bước ra ngoài,” một thành viên lâu năm trong nhóm của ông ấy nói. Một người khác nói với tôi rằng, trên hết, ông Zelensky cảm thấy bị các đồng minh phương Tây phản bội. Họ không để lại cho ông ta phương án để chiến thắng cuộc chiến, chỉ là cách để sống sót.

Nhưng niềm tin của Tổng thống Zelensky vẫn không thay đổi. Bất chấp những thất bại gần đây trên chiến trường, ông ta không có ý định từ bỏ chiến đấu hay yêu cầu bất kỳ hình thức hòa bình nào. Ngược lại, niềm tin của ông vào chiến thắng cuối cùng của Ukraine trước Nga đã trở nên cứng rắn đến mức khiến một số cố vấn của ông lo lắng.

Một số trợ lý của ông nói rằng sự kiên định của ông Zelensky đã làm tổn hại đến nỗ lực của nhóm họ trong việc đưa ra một chiến lược mới, một thông điệp mới. Khi họ tranh luận về tương lai của cuộc chiến, một vấn đề vẫn còn là điều cấm kỵ: khả năng đàm phán một thỏa thuận hòa bình với người Nga. Đánh giá theo các cuộc khảo sát gần đây, hầu hết người Ukraine sẽ phản đối một động thái như vậy, đặc biệt nếu nó dẫn đến mất bất kỳ lãnh thổ bị chiếm đóng nào.

Tổng thống Zelensky vẫn kiên quyết phản đối ngay cả một thỏa thuận ngừng bắn tạm thời. Tổng thống nói với tôi: “Đối với chúng tôi, điều đó có nghĩa là để lại vết thương cho các thế hệ tương lai”.

Hiện tại, ông ấy có ý định giành chiến thắng trong cuộc chiến theo các điều kiện của Ukraine và ông ấy đang thay đổi chiến thuật để đạt được điều đó. Nhận thức được rằng nguồn cung cấp vũ khí của phương Tây có thể cạn kiệt theo thời gian, người Ukraine đã tăng cường sản xuất máy bay không người lái và tên lửa mà họ sử dụng để tấn công các tuyến đường tiếp tế, trung tâm chỉ huy và kho đạn của Nga ở xa phòng tuyến của kẻ thù. Người Nga đã đáp trả bằng nhiều cuộc ném bom, nhiều cuộc tấn công bằng tên lửa nhằm vào cơ sở hạ tầng, thứ mà Ukraine sẽ cần dùng để sưởi ấm các ngôi nhà và thắp đèn suốt mùa đông.

Tổng thống Zelensky mô tả đây là một cuộc chiến tranh ý chí và ông lo ngại rằng nếu người Nga không dừng lại ở Ukraine, cuộc giao tranh sẽ lan ra ngoài biên giới nước này. “Tôi đã sống chung với nỗi sợ hãi này từ lâu rồi,” ông nói. “Một cuộc chiến tranh thế giới thứ ba có thể bắt đầu ở Ukraine, tiếp tục ở Israel và từ đó lan sang châu Á, rồi bùng nổ ở nơi khác”. Đó là thông điệp của ông ở Washington: Hãy giúp Ukraine chấm dứt chiến tranh trước khi nó lan rộng và quá muộn.

Tổng thống Zelensky đã được đón tiếp như một anh hùng trong chuyến thăm đầu tiên tới Mỹ (Ảnh: AP)

Vào cuối năm ngoái, trong chuyến thăm Washington trước đó, ông Zelensky đã nhận được sự chào đón như một anh hùng. Nhà Trắng đã cử một máy bay phản lực của Không quân Hoa Kỳ đến đón ông ở miền Đông Ba Lan vài ngày trước Giáng sinh và với sự hộ tống từ máy bay do thám của NATO tiêm kích F-15 Eagle, đưa ông đến Căn cứ Andrews bên ngoài thủ đô của Hoa Kỳ. Tối hôm đó, ông Zelensky xuất hiện trước phiên họp của Quốc hội để tuyên bố rằng Ukraine đã đánh bại Nga “trong cuộc chiến giành sự ủng hộ về lý trí của thế giới”.

Theo dõi bài phát biểu của ông ấy từ ban công, tôi đếm được 13 lượt hoan nghênh nhiệt liệt trước khi ngừng theo dõi. Một Thượng nghị sĩ nói với tôi rằng, ông không thể nhớ có lần nào trong ba thập kỷ ở Đồi Capitol mà một nhà lãnh đạo nước ngoài lại nhận được sự đón tiếp đầy ngưỡng mộ như vậy. Một số đảng viên Cộng hòa cánh hữu đã từ chối đứng lên hoặc hoan nghênh ông Zelensky, nhưng số phiếu ủng hộ ông thuộc về lưỡng đảng và áp đảo trong suốt năm ngoái.

Lần này bầu không khí đã thay đổi. Hỗ trợ cho Ukraine đã trở thành điểm mấu chốt trong cuộc tranh luận về ngân sách liên bang. Một trong những cố vấn chính sách đối ngoại của ông Zelensky đã thúc giục ông hủy chuyến đi vào tháng 9, cảnh báo rằng bầu không khí quá căng thẳng. Các nhà lãnh đạo Quốc hội từ chối để ông Zelensky có bài phát biểu trước công chúng trên Đồi Capitol. Các trợ lý của ông đã cố gắng sắp xếp để ông xuất hiện trực tiếp trên Fox News và một cuộc phỏng vấn với Oprah Winfrey (người dẫn chương trình nổi tiếng của Mỹ). Nhưng không có gì cả.

Thay vào đó, vào sáng ngày 21/9, Zelensky đã gặp riêng Chủ tịch Hạ viện Kevin McCarthy, sau đó các nhà lập pháp “tra tấn” McCarthy sau cánh cửa đóng kín (Ông Mc Carthy bị phế truất khỏi ghế Chủ tịch Hạ viện vài tuần sau). Hầu hết những người chỉ trích Tổng thống Zelensky thường giữ im lặng trong phiên họp; Thượng nghị sĩ Ted Cruz đến muộn hơn 20 phút. Về phần mình, đảng Dân chủ muốn hiểu cuộc chiến sẽ đi đến đâu và Ukraine cần sự hỗ trợ của Mỹ đến mức nào. “Họ hỏi thẳng tôi: Nếu chúng tôi không hỗ trợ cho Ukraine thì chuyện gì sẽ xảy ra?” Ông Zelensky nhớ lại. “Chuyện xảy ra" là chúng tôi sẽ thua.”

Màn trình diễn của ông Zelensky đã để lại ấn tượng sâu sắc với một số nghị sĩ có mặt. Angus King, một Thượng nghị sĩ độc lập từ Maine, nhớ lại nhà lãnh đạo Ukraine đã nói với những người Mỹ nghe ông diễn thuyết rằng: “Các bạn đang đưa tiền. Chúng tôi đang hy sinh mạng sống của mình.” Nhưng nó không đủ. Mười ngày sau, Quốc hội thông qua dự luật tạm thời ngăn chặn việc chính phủ đóng cửa. Nó không bao gồm hỗ trợ cho Ukraine.

Thiếu quân

Vào thời điểm Tổng thống Zelensky quay trở lại Kiev, cái lạnh đầu thu đã bao trùm, và các trợ lý của ông gấp rút chuẩn bị cho mùa đông thứ hai của cuộc xung đột. Các cuộc tấn công của Nga vào cơ sở hạ tầng của Ukraine đã làm hư hại các nhà máy, hệ thống truyền tải điện, khiến nước này có khả năng không thể đáp ứng nhu cầu tăng đột biến khi nhiệt độ giảm xuống. Ba trong số các quan chức cấp cao phụ trách giải quyết vấn đề này nói với tôi rằng tình trạng mất điện có thể sẽ nghiêm trọng hơn vào mùa đông năm nay và phản ứng của người dân ở Ukraine sẽ không dễ như lần trước. “Năm ngoái người ta đổ lỗi cho người Nga, lần này họ sẽ trách chúng ta không chuẩn bị đầy đủ.”

Cái lạnh cũng sẽ khiến việc tiến quân trở nên khó khăn hơn ít nhất cho đến mùa xuân. Nhưng ông Zelensky đã từ chối chấp nhận điều đó. Ông nói: “Đối với tôi, việc đóng băng chiến tranh có nghĩa là đánh mất nó”. Trước khi mùa Đông đến, các trợ lý của ông cảnh báo tôi rằng sẽ có những thay đổi lớn trong chiến lược quân sự của họ và cả đội ngũ của Tổng thống.

Quân đội Ukraine đang phải đối mặt với tình trạng thiếu nhân sự trầm trọng (Ảnh: AP)

Họ nói rằng ít nhất một bộ trưởng sẽ bị sa thải, cùng với một tướng lĩnh cấp cao phụ trách cuộc phản công, điều đó bởi trách nhiệm cho sự chậm chạp của Ukraine ở mặt trận. “Chúng tôi sẽ không tiến lên phía trước,” một trong những trợ lý thân cận của ông Zelensky nói. Ông tiếp tục, một số chỉ huy tiền tuyến đã bắt đầu từ chối mệnh lệnh tiến quân, ngay cả khi họ trực tiếp đến từ văn phòng Tổng thống. Ông nói: “Họ chỉ muốn ngồi trong chiến hào và giữ phòng tuyến. “Nhưng chúng ta không thể thắng một cuộc chiến theo cách đó.”

Khi tôi nêu những tuyên bố này với một sĩ quan quân đội cấp cao, anh ấy nói rằng một số chỉ huy có rất ít sự lựa chọn trước những mệnh lệnh phải suy đoán từ cấp trên. Ông cho biết, vào thời điểm đầu tháng 10, giới lãnh đạo chính trị ở Kiev đã yêu cầu một chiến dịch nhằm “chiếm lại” thành phố Horlivka, một tiền đồn chiến lược ở miền Đông Ukraine mà người Nga đã nắm giữ. Câu trả lời trở lại dưới dạng một câu hỏi: Với cái gì? Viên sĩ quan nói: Họ không có người và vũ khí. “Vũ khí đâu? Pháo binh ở đâu? Những tân binh đâu rồi?”

Ở một số nhánh của quân đội, tình trạng thiếu nhân sự thậm chí còn trở nên trầm trọng hơn cả tình trạng thiếu vũ khí và đạn dược. Một trong những trợ lý thân cận của ông Zelensky nói với tôi rằng ngay cả khi Mỹ và các đồng minh mang tới tất cả vũ khí mà họ đã cam kết thì “chúng tôi không có đủ người để sử dụng chúng”.

Kể từ khi bắt đầu cuộc chiến, Ukraine đã từ chối công bố chính thức số người chết và bị thương. Nhưng theo ước tính của Mỹ và châu Âu, con số thương vong từ lâu đã vượt quá 100.000 người ở mỗi. Nó đã làm xói mòn nghiêm trọng hàng ngũ lực lượng vũ trang Ukraine đến mức các văn phòng quân dịch buộc phải triệu tập những quân nhân lớn tuổi hơn, nâng độ tuổi trung bình của một người lính ở Ukraine lên khoảng 43 tuổi. Trợ lý thân cận của Tổng thống Zelensky nói: “Họ là những người đàn ông trung niên và họ không còn khỏe nữa. Đây là Ukraine. Không phải Scandinavia.”

Bức tranh trông khác hẳn khi bắt đầu cuộc chiến. Một nhánh của quân đội, được gọi là Lực lượng Phòng vệ Lãnh thổ, báo cáo đã tiếp nhận 100.000 tân binh trong 10 ngày đầu tiên của cuộc chiến tổng lực. Việc huy động quần chúng một phần được thúc đẩy bởi những dự đoán lạc quan của một số quan chức cấp cao rằng cuộc chiến sẽ thắng trong vài tháng nếu không phải vài tuần. Một thành viên trong bộ sậu của Tổng thống cho biết: “Nhiều người nghĩ rằng họ có thể đăng ký một chuyến tham quan nhanh chóng và tham gia vào chiến thắng anh hùng”.

Tham nhũng

Trong những tháng gần đây, vấn đề tham nhũng đã khiến mối quan hệ của ông Zelensky với nhiều đồng minh của ông trở nên căng thẳng. Trước chuyến thăm Washington, Nhà Trắng đã chuẩn bị một danh sách các cải cách chống tham nhũng để Ukraine thực hiện. Một trong những trợ lý đi cùng Tổng thống Zelensky tới Mỹ nói với tôi rằng những đề xuất này nhắm vào cấp cao nhất của hệ thống. “Đây không phải là những gợi ý,” một cố vấn tổng thống khác nói. “Đây là những điều kiện.”

Để giải quyết những lo ngại của Mỹ, ông Zelensky đã thực hiện một số bước đi ấn tượng. Vào đầu tháng 9, ông đã sa thải Bộ trưởng Bộ Quốc phòng, Oleksiy Reznikov, một thành viên trong nội các của ông, người đã bị giám sát chặt chẽ về nạn tham nhũng. Hai cố vấn của tổng thống nói với tôi rằng cá nhân ông bộ trưởng không liên quan đến hối lộ. “Nhưng ông ấy đã không giữ được trật tự trong bộ của mình,” một người nói.

Khi tin tức về những vụ bê bối này lan rộng, Tổng thống đã ra lệnh nghiêm khắc cho nhân viên của mình tránh những quan niệm dù nhỏ nhất về việc làm giàu cho bản thân. “Đừng mua bất cứ thứ gì. Đừng nghỉ phép. Chỉ cần ngồi vào bàn làm việc, im lặng và làm việc,” một nhân viên nói khi mô tả những chỉ thị này.

Khi tôi hỏi ông Zelensky về tham nhũng, ông thừa nhận mức độ nghiêm trọng của nó và mối đe dọa mà nó gây ra đối với tinh thần của Ukraine cũng như các mối quan hệ của nước này với các đối tác nước ngoài. Ông đảm bảo với tôi rằng chống tham nhũng là một trong những ưu tiên hàng đầu của ông. Ông cũng cho rằng một số đồng minh nước ngoài có động cơ để phóng đại vấn đề, vì nó tạo cho họ cái cớ để cắt hỗ trợ tài chính. Ông nói: “Thật không đúng khi họ che đậy sự thất bại trong việc giúp đỡ Ukraine bằng cách tung ra những lời cáo buộc này”.

Israel - Hamas

Khi Hamas bất ngờ tấn công vào Israel và hàng trăm thường dân ở miền Nam Israel thiệt mạng, khiến chính phủ Israel phải phong tỏa Dải Gaza và tuyên chiến với Hamas. Quanh bàn hội nghị, ông Zelensky và các trợ lý của ông cố gắng hiểu thảm kịch này có ý nghĩa như thế nào đối với họ. “Tâm trí tôi đang quay cuồng” một trong số họ nói với tôi khi ông ấy bước ra khỏi cuộc họp chiều hôm đó. “Mọi thứ sắp bắt đầu chuyển động rất nhanh.”

Ngay từ những ngày đầu tiên Nga đưa quân tràn vào lãnh thổ, ưu tiên hàng đầu của ông Zelensky và có lẽ là đóng góp chính của ông cho việc bảo vệ đất nước là tập trung sự chú ý của cả thế giới vào Ukraine. Nhiệm vụ sẽ trở nên khó khăn hơn rất nhiều khi chiến tranh bùng nổ ở Israel. Trọng tâm của các đồng minh của Ukraine là Mỹ và châu Âu cũng như của giới truyền thông toàn cầu đã nhanh chóng chuyển sang Dải Gaza.

Cuộc chiến Israel - Hamas đang kéo sự chú ý của thế giới sang Trung Đông (Ảnh: Reuters)

Vài ngày sau, Tổng thống Biden cố gắng giải quyết tình trạng bế tắc mà Zelensky từng chứng kiến ở Đồi Capitol. Thay vì yêu cầu Quốc hội bỏ phiếu về một gói viện trợ độc lập khác cho Ukraine, ông Biden đã kết hợp nó với các ưu tiên khác, bao gồm hỗ trợ cho Israel và an ninh biên giới Mỹ-Mexico. Gói này trị giá 105 tỷ USD, trong đó Ukraine có 61 tỷ USD. “Đó là một khoản đầu tư thông minh,” ông Biden nói, “điều đó sẽ mang lại lợi ích cho an ninh nước Mỹ trong nhiều thế hệ.”

Nhưng đó cũng là sự thừa nhận rằng viện trợ cho Ukraine không còn là ưu tiên với Washington. Khi tôi hỏi Tổng thống Zelensky về điều này, ông ấy thừa nhận rằng bàn tay của Biden dường như bị trói buộc bởi phe đối lập. Ông cho biết Nhà Trắng vẫn cam kết giúp đỡ Ukraine. Nhưng những tranh luận về các giá trị chung không còn có ảnh hưởng nhiều đến các chính trị gia Mỹ hay những người bầu ra họ. “Chính trị là như vậy,” ông ấy nói với tôi cùng một nụ cười mệt mỏi. “Họ cân nhắc lợi ích của chính họ.”

Khi bắt đầu cuộc xung đột với Nga, nhiệm vụ của ông Zelensky là duy trì sự cảm thông của nhân loại. Bây giờ nhiệm vụ của ông ấy phức tạp hơn. Trong các chuyến công du nước ngoài và các cuộc điện đàm với nguyên thủ nhiều nước, ông cần thuyết phục các nhà lãnh đạo thế giới rằng việc giúp đỡ Ukraine là vì lợi ích quốc gia của họ, rằng điều đó sẽ được “trả cổ tức”, như Biden đã nói. Đạt được điều đó càng khó khăn hơn khi các cuộc khủng hoảng toàn cầu ngày càng gia tăng.

Nhưng đối mặt với việc phải dừng hoặc thua cuộc chiến, ông Zelensky không thấy lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục vượt qua mùa Đông và hơn thế nữa. Ông Zelensky nói: “Tôi không nghĩ Ukraine có thể cho phép mình mệt mỏi vì chiến tranh”. “Ngay cả khi ai đó cảm thấy mệt mỏi trong lòng, rất nhiều người trong chúng tôi cũng không thừa nhận điều đó.” Ít nhất là Tổng thống.

Thái An/VOV.VN (Biên dịch) Theo TIME