Nam Phi: Gia tăng áp lực lên Tổng thống

Bên ngoài Tòa án Tối cao Nam Phi, người biểu bình giơ cao dòng chữ phản đối Tổng thống Zuma. Ảnh: EPA

Yêu cầu một ủy ban điều tra độc lập

Báo cáo của Cơ quan Giám sát tham nhũng Nam Phi cho thấy những bằng chứng đáng tin cậy về việc tham nhũng trong Chính phủ và đề nghị thành lập một ủy ban điều tra độc lập.

Báo cáo này đã phải chờ đợi một thời gian dài để được công bố vào ngày 2/11.

Trước đó, Tổng thống Zuma cho rằng, không đủ thời gian để trả lời các câu hỏi của Cơ quan Giám sát tham nhũng Nam Phi nên đã ngăn chặn việc phát hành báo cáo.

Ngày 2/11, Tổng thống đã đưa ra tuyên bố rút lại lệnh trì hoãn việc phát hành báo cáo vì lợi ích của luật pháp. "Để luật pháp được thực thi và giải quyết nhanh chóng các vấn đề, Tổng thống quyết định rút lại lệnh trì hoãn", Văn phòng Tổng thống cho biết.

Nội dung của báo cáo chứa những cáo buộc chống lại ông Zuma về hành vi tham nhũng. Theo Cơ quan Giám sát tham nhũng, ông Zuma đã tạo điều kiện cho một gia đình gốc Ấn Độ giàu có "chi phối quá mức" nền chính trị, bao gồm cả việc đề cử một số bộ trưởng trong Nội các.

Cũng trong báo cáo, cựu quan chức Cơ quan Bảo vệ Công sản Nam Phi Thuli Madonsela (hoạt động từ 19/10/2009 - 14/10/2016) đã đề nghị thành lập một ủy ban điều tra độc lập do một thẩm phán điều hành làm việc trong vòng 30 ngày để điều tra đầy đủ vấn đề này.

"Trong báo cáo, bà Thuli Madonsela thừa nhận không đủ nguồn lực để điều tra thêm nên đề xuất Tổng thống Zuma lập ra một ủy ban điều tra độc lập", Haru Mutasa - phóng viên Kênh Truyền hình Al Jazeera đưa tin từ Pretoria - Thủ đô Cộng hòa Nam Phi.

Bà Madonsela - quan chức chống tham nhũng hàng đầu Nam Phi cho rằng, ủy ban nên trình bày những phát hiện cũng như những khuyến nghị của mình cho Tổng thống trong vòng 180 ngày.

Tổng thống sẽ không tự mình chọn lựa thẩm phán đứng đầu ủy ban điều tra. Bởi vậy, phe đối lập sẽ cảm thấy, hoặc ít nhất có hy vọng rằng thẩm phán sẽ được điều tra một cách độc lập - kênh Al Jazeera bình luận.

Tổng thống Zuma, gia đình Gupta và quan chức Chính phủ cấp cao

Về cơ bản, báo cáo của Cơ quan Giám sát tham nhũng Nam Phi ám chỉ tới Tổng thống Zuma, gia đình Gupta và những quan chức Chính phủ cấp cao khác.

Báo cáo dày 355 trang kiến nghị điều tra bổ sung về những xung đột lợi ích, trong đó có vụ việc có liên quan đến một công ty khai thác mỏ tên là Tegeta, thuộc đồng sở hữu của gia đình Guptas và con trai Tổng thống Duduzane Zuma.

Theo báo cáo, Công ty Tegeta đã được trao những hợp đồng béo bở của Chính phủ, nhờ đó mở rộng đầu tư kinh doanh. Báo cáo cho rằng, công ty này có thể đã được hỗ trợ chính thức bởi một bộ trưởng trong việc mua một cơ sở mỏ.

Điều này đặt ra câu hỏi: Phải chăng Bộ trưởng Tài nguyên khoáng sản Mosebenzi Zwane bay tới Thụy Sỹ với gia đình Guptas hồi cuối tháng 11 năm ngoái là để giúp "chứng thực việc mua bán" nhằm hỗ trợ Tegeta mua một cơ sở mỏ từ Glencore - tập đoàn khai thác mỏ lớn của thế giới?

"Nếu Zwane đi với tư cách Bộ trưởng để hỗ trợ nhà thầu Tegeta trong việc mua mỏ sẽ giúp Tegeta có lợi thế, và như vậy là không công bằng với các nhà thầu khác", báo cáo nhấn mạnh.

"Điều này là bất hợp pháp khi Bộ trưởng sử dụng vị trí, quyền hạn của mình để gây ảnh hưởng không chính đáng và thiếu công bằng đến một hợp đồng cho một người bạn hoặc trong trường hợp này, là con trai của cấp trên. Câu chuyện sẽ rắc rối hơn nếu hành vi của ông Mosebenzi Zwane đã được sự đồng ý của Tổng thống", báo cáo cho biết thêm.

Biểu tình đòi Tổng thống từ chức

Đảng Đại hội Dân tộc Phi (ANC) - Đảng cầm quyền tại Nam Phi ngày 2/11 cho biết, đang nghiên cứu báo cáo của Cơ quan Giám sát tham nhũng Nam Phi và sẽ sớm có bình luận về báo cáo này.

Trong khi đó, sáng sớm ngày 2/11, hàng nghìn người ủng hộ đảng đối lập, công đoàn và các tổ chức dân sự đã tập trung diễu hành khắp Thủ đô Pretoria để phản đối ông Zuma, yêu cầu Tổng thống phải từ chức trước khi kết thúc nhiệm kỳ năm 2019 do cáo buộc liên quan đến tham nhũng.

Tổng thống Nam Phi cũng vướng cáo buộc có mối quan hệ "không bình thường" với gia tộc giàu có gốc Ấn Độ Gupta. Gupta đã xây dựng một đế chế hùng mạnh trong khai thác mỏ, giao thông vận tải, công nghệ và truyền thông sau khi di cư từ Ấn Độ tới Nam Phi từ những năm đầu thập niên 1990.

Cảnh sát đã phải bắn đạn cao su và sử dụng vòi rồng để giải tán những người biểu tình đang cố gắng xâm nhập vào Văn phòng Tổng thống.

Bên ngoài Tòa án Tối cao, những người biểu tình giơ cao dòng chữ "Zuma phải ra đi" (Zuma must go).

Buổi diễu hành được lên kế hoạch ban đầu là để thể hiện sự ủng hộ ông Pravin Gordhan, Bộ trưởng Tài chính - người vừa phải ra tòa về tội tham nhũng mà theo nhiều nhà phân tích, đây là kết quả cho những nỗ lực của một nhóm người trung thành với Tổng thống, nhằm mục đích loại bỏ ông Pravin Gordhan.

Theo các nhà phân tích, Tổng thống Zuma, 74 tuổi, đang phải chịu áp lực chưa từng có khi phải đối mặt với các chỉ trích ngày một gia tăng vì đã để nền kinh tế suy thoái nghiêm trọng. Trong các cuộc bầu cử địa phương vừa qua, đảng của ông Zuma đã bị thiệt hại nặng nề, cho thấy niềm tin của người dân vào đảng cầm quyền đang bị lung lay.

Hoài Phương