Mở đường doanh nghiệp Việt xuất khẩu gạo: Vẫn thua Campuchia

Xóa bỏ ngay việc mạnh ai nấy làm

PV:- Mới đây, VCCI đề nghị bỏ “kinh doanh xuất khẩu gạo” ra khỏi Danh mục ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Lý do, gạo được xem là loại hàng hóa liên quan đến an ninh lương thực quốc gia, vì vậy các chính sách quản lý đặc thù liên quan gạo có thể là cần thiết. Tuy nhiên, pháp luật hiện hành đã có nhiều quy định để đảm bảo an ninh quốc gia, quốc phòng và các lợi ích công cộng liên quan đến sản phẩm gạo.

Do đó, yêu cầu về điều kiện đối với các doanh nghiệp xuất khẩu gạo để đảm bảo cho lợi ích công cộng là chưa phù hợp. Là một chuyên gia lâu năm trong ngành lúa gạo, ông có đồng tình với đề xuất của VCCI? Quan điểm của ông ra sao về vấn đề này?

GS.TS Võ Tòng Xuân:- Tôi hiểu vì sao VCCI đưa ra kiến nghị trên, thế nhưng, theo tôi,không nên xóa hết các điều kiện, chỉ xóa đi các điều kiện không cần thiết và gây khó khăn cho DN như kho chứa 5000 tấn, năng suất xay xát 10 tấn/giờ. Còn các điều kiện về mặt chất lượng như không được dư thừa thuốc bảo vệ thực vật, có vùng nguyên liệu vẫn nên giữ lại.

Bởi vì, nếu để các công ty mạnh ai nấy xuất thì sẽ làm cho gạo VN không có uy tín. Phần lớn các công ty xuất khẩu gạo, kể cả Vinafood hiện nay đều không có vùng nguyên liệu, mua tạp của các thương lái, mà thương lái mua không biết nông dân nào phun thuốc gì. Gạo chúng ta hay bị trả lại vì dư thừa chất BVTV là do vậy.

Điều kiện cần cho các DN xuất khẩu gạo đó là phải có vùng nguyên liệu, biết quy trình sản xuất ra hạt gạo, chứng minh được nguồn gốc hạt gạo.

Sắp tới, phải gắn “4 nhà” với nhau. Nhưng chính nhà nông cũng phải biết gắn với nhau trong một vài xã để có chung vùng nguyên liệu. 1.000 nông dân phải làm chung một quy trình Viet GAP trong sản xuất lúa để cho ra chung một giống lúa cung cấp cho nhà doanh nghiệp.

Xuất khẩu lúa gạo vẫn cần có các điều kiện cần thiết

Doanh nghiệp phải có nhà máy xay xát, nhà máy sấy, nhà máy đóng gói bao bì, có đăng ký thương hiệu… Có vậy mới lấy lại uy tín cho hạt gạo Việt Nam. Nếu không như vậy, các doanh nghiệp cứ tiếp tục làm ăn nhỏ lẻ, mạnh ai nấy tranh mua tranh bán lấy lời, chỉ có nông dân là mất đi quyền lợi của mình.

Nếu làm được, chúng ta cũng sẽ giống Thái Lan giờ chỉ có 3 loại gạo, hoặc Campuchia có 2 loại gạo, nhưng đảm bảo về mặt chất lượng, quản lý tốt. Như Campuchia, họ có liên đoàn nhà máy gạo và liên đoàn phân phối, nhà máy được kiểm tra đàng hoàng, không đạt yêu cầu thì đề nghị nhà nước cho được vay vốn ưu đãi để nâng cấp nhà máy lên, đảm bảo gạo ở mức ngon nhất. Vì thế, hiện nay, Campuchia còn thắng cả Thái Lan trong việc sản xuất gạo ngon có thương hiệu đến các thị trường.

Từ trước đến nay, chúng ta không có nhà máy, cũng không có cam kết sản xuất, chỉ để Vinafood độc quyền, một mình một sân xuất khẩu, nhưng thường xuyên bị trả về hoặc bị ép bán giá rẻ, cuối cùng người chịu thiệt thòi là người dân.

Chính vì thế, với đề xuất của VCCI, theo tôi, chỉ nên bỏ các điều kiện không cần thiết, còn bổ sung thêm một số điều kiện cần, chứ không nên buông lỏng toàn bộ, để tự do là không quản lý được đặc biệt về chất lượng. Có thể vì lợi ích riêng các công ty xuất khẩu sẽ làm mất hình ảnh, uy tín hạt gạo VN.

PV:- Trước đây, đã rất nhiều chuyên gia chỉ ra thực trạng các DN xuất khẩu nhỏ và vừa không thể đáp ứng điều kiện như kho chuyên dùng với sức chứa tối thiểu 5.000 tấn, cơ sở xay xát đạt công suất tối thiểu 10 tấn thóc/giờ, nên kết quả là phải đóng cửa.

Đã có trường hợp Công ty Cỏ May, Đồng Tháp phải lập một công ty nhập khẩu Cỏ May ở Singapore để nhập chính gạo của Cỏ May qua đơn vị được ủy thác. Rồi từ công ty “con” tại Singapore, các sản phẩm gạo của Cỏ May được chuyển vào các kênh bán lẻ tại nước này. Họ phải trả chi phí ủy thác 40 đồng/kg gạo cho đơn vị được ủy thác.

Việc đưa gạo ra khỏi ngành kinh doanh có điều kiện, theo ông, nó có tạo cơ hội cho các DN vừa và nhỏ hiện nay rộng đường tham gia vào việc xuất khẩu. Đồng thời, xóa bỏ thế độc quyền của các ông chủ lớn trong ngành xuất khẩu gạo, tạo nên một thị trường kinh doanh cạnh tranh hay không? Vì sao ạ?

GS.TS Võ Tòng Xuân:- Thực tế, các DN vừa và nhỏ chủ yếu vẫn là sản xuất gạo hữu cơ và gạo sản lượng thấp, nhưng chất lượng cao, để cạnh tranh được với các DN bán sản lượng cao, nhưng chất lượng gạo không bằng.

Thế nhưng, đã là gạo chất lượng cao, việc xuất khẩu đi cũng chỉ vài trăm tấn, nên chắc chắn họ sẽ không thể đáp ứng được các yêu cầu như kho chứa 5000 tấn, công suất xay sát 10 tấn/giờ.

Vì thế, chúng ta phải chia ra các trường hợp, nếu sản xuất gạo đặc sản, giá trị cao thì phải hỗ trợ, chứ không áp dụng các điều kiện trên. Ví dụ, tại Campuchia, họ xuất khẩu gạo thơm, gạo đặc sản mỗi năm cũng chỉ khoảng 800-900 tấn. Số lượng không nhiều nhưng nước này có nhiều chính sách ưu đãi hỗ trợ doanh nghiệp xuất khẩu.

Còn các DN hiện nay vẫn đang đạt yêu cầu để xuất khẩu, nhưng chất lượng không đảm bảo, làm mất uy tín thì yêu cầu thêm các điều kiện về vùng nguyên liệu...

Khi làm được như vậy, chỉ trong một thời gian ngắn, tôi tin chắc các công ty Tổng công ty lương thực 1, 2 sẽ thua trên thị trường, chỉ xuất khẩu được trong điều kiện TPP, hoặc dựa vào hợp đồng Chính phủ với Chính phủ, DN với DN.

Còn thị trường phục vụ cho các khách hàng khó tính chỉ có thể là các công ty xuất khẩu đi theo hướng chất lượng cao mới làm được.