Mali dùng AI để đưa ngôn ngữ bản địa đến với học sinh

Mối quan hệ của Mali với tiếng Pháp - ngôn ngữ của đất nước từng đô hộ nước này - ngày một căng thẳng. Do đó nỗ lực dùng AI để làm sách thiếu nhi bằng tiếng Bambara và các ngôn ngữ địa phương khác đang có cơ hội phát triển. Căng thẳng chính trị tăng cao giữa hai nước, chính phủ Mali năm ngoái đã truất vị thế ngôn ngữ "chính thức" của tiếng Pháp, thay vào đó đề cao tiếng Bambara và 12 ngôn ngữ bản địa khác, dù tiếng Pháp vẫn sử dụng trong các cơ quan chính phủ và trường công.

AI giảm nhẹ khối lượng công việc và thúc đẩy hiệu suất

Công ty khởi nghiệp RobotsMali đã sử dụng trí tuệ nhân tạo (AI) để tạo ra hơn 140 cuốn sách tiếng Bambara kể từ năm ngoái. Séni Tognine - người làm việc trong Bộ Giáo dục Mali và tham gia hỗ trợ RobotsMali - nói rằng giờ đây cả chính phủ và người dân "đều mong muốn học hỏi và trân trọng các ngôn ngữ địa phương".

RobotsMali sử dụng AI tạo ra những câu chuyện phản ánh cuộc sống và văn hóa của người dân Mali bình thường. Thay vì chỉ dịch tác phẩm kinh điển của Pháp như Hoàng tử bé sang tiếng Bambara, nhóm của RobotsMali đưa ra đưa ra gợi ý cho ChatGPT như: "Hãy kể những điều tinh nghịch mà bọn trẻ thường làm".

Chương trình ưu tiên các câu chuyện gần gũi với trẻ em Mali. Ảnh: WP.

Theo báo cáo lần đầu của Rest of World, vòng làm việc đầu tiên họ đã loại bỏ các ví dụ không liên quan đến hầu hết trẻ em ở Mali, sau đó sử dụng Google Dịch - đã thêm tiếng Bambara vào năm 2022 - và sử dụng AI để cải thiện bản dịch. Sau đó các chuyên gia như Tognine sẽ sửa chữa những lỗi sai. Một nhân viên khác dùng nhiều công cụ tạo hình ảnh AI để minh họa các câu chuyện, đảm bảo rằng các nhân vật gần gũi với trẻ em Mali, sau đó chuyển sang ChatGPT để tạo các bài kiểm tra đọc hiểu.

Tognine, người bắt đầu hợp tác với RobotsMali sau khi thực hiện khóa đào tạo về AI do nhóm thực hiện, cho biết chương trình này đã giúp công việc của Bộ hiệu quả hơn. "Có nhiều điểm cần điều chỉnh, nhưng những gì trước đây phải mất hàng tuần hoặc hàng tháng để dịch thì giờ chỉ mất vài giây," ông nói và cho biết thêm rằng chỉ trong tuần đó, ông đã tạo ra được hai cuốn sách.

Ngồi trong lớp ở Safo, hàng chục học sinh đã bỏ học hoặc chưa từng theo học tại một trường công chăm chú theo dõi giáo viên hướng dẫn đọc truyện về điều trẻ em không nên làm, như lãng phí thức ăn, bắt nạt anh chị em và nói lại với người lớn. Đôi lần, người hướng dẫn yêu cầu từng học sinh đọc to, các em háo hức làm theo, thỉnh thoảng nhẹ nhàng sửa lỗi cho nhau.

Soko Coulibaly (phải) mang sách về nhà chia sẻ cùng mẹ sau vài buổi học. Ảnh: WP.

Soko Coulibaly, một cô bé 10 tuổi trầm tính, chưa từng đến trường và hiện ngồi hàng ghế đầu trong lớp, dùng ngón tay lần theo để đọc, cho biết em cảm thấy "hơi sợ hãi" khi lần đầu tiên nhìn thấy Bambara ở dạng viết: "Làm sao mà viết được như thế?" Nhưng sau vài bài học, em đã thấy dễ dàng giải mã những từ mà em thường nói ở nhà và bắt đầu mang sách về cho mẹ mình, thuộc số 70% người Mali chưa bao giờ học đọc hoặc viết.

Một thách thức đối với các ngôn ngữ châu Phi

Đa phần trong số khoảng 1.000 ngôn ngữ của châu Phi không xuất hiện trên các trang web, nơi các nền tảng AI tạo sinh lớn như ChatGPT thu thập dữ liệu phục vụ việc tự đào tạo.

Asmelash Teka Hadgu cho biết nếu hỏi ChatGPT những câu cơ bản nhất bằng hai ngôn ngữ phổ biến nhất của Ethiopia là Amharic và Tigrinya, nó sẽ đáp lại mớ bòng bong vô nghĩa bằng tiếng Amharic, Tigrinya và đôi khi là cả các ngôn ngữ khác. Nhưng Hadgu, người đã thành lập công ty khởi nghiệp sử dụng máy học để dịch tiếng Anh - tiếng Ethiopia, nói rằng các dự án cụ thể như của RobotsMali cũng cho thấy tiềm năng của AI. Ông nói: "Nếu làm đúng, đó sẽ là tiềm năng lớn cho dân chủ hóa cơ hội tiếp cận giáo dục".

Nate Allen, phó giáo sư tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược châu Phi có trụ sở tại Washington, nói rằng mặc dù Mỹ và Trung Quốc "đang dẫn đầu" về AI, nhưng những nỗ lực như ở Mali cho thấy rằng "chúng ta đang sống trong một kỷ nguyên của khả năng tiếp cận AI".

Tognine cho biết, nỗ lực trước đây của chính phủ Mali nhằm đưa tiếng Bambara vào các trường công lập phần lớn đã thất bại vì thiếu kinh phí, thiếu đào tạo giáo viên và phụ huynh không bận tâm chuyện cho trẻ học ngôn ngữ ở ngoài tiếng Pháp. Nhưng ông nói rằng trong những năm gần đây, tầm quan trọng của việc học đọc và viết quốc ngữ, vốn theo truyền thống chỉ dùng khi giao tiếp lời nói, đã ngày càng được quan tâm nhiều hơn, một phần do chính phủ từ chối Pháp và tập trung vào chủ quyền quốc gia.

"Điều này làm phong phú thêm lịch sử văn hóa và ngôn ngữ của đất nước chúng tôi", Bakari Sahogo, một thành viên khác của Bộ Giáo dục, cũng đang làm việc với RobotsMali, nói về tầm quan trọng của chữ viết tiếng Bambara và các ngôn ngữ địa phương khác. "Và nó cho phép chúng tôi bảo vệ và phát triển nền văn hóa của mình".

Leventhal từng là doanh nhân công nghệ ở Thung lũng Silicon trước khi chuyển đến Mali cách đây một thập kỷ để dạy khoa học máy tính, cho biết mục tiêu cuối cùng là sử dụng AI để giúp Mali phát triển truyền thống viết tiếng Bambara mạnh mẽ hơn hiện nay. Ông nghĩ điều này có thể thành hiện thực khi hệ thống AI có quyền truy cập vào nhiều dữ liệu ngôn ngữ hơn.

Nhưng hiện tại, trọng tâm là những nỗ lực như ở Safo, nơi không trẻ em nào trong chương trình biết đọc trước khi RobotsMali triển khai chương trình kéo dài 9 tuần tại đây vào tháng 1. Leventhal cho biết, đến tháng 4, khi chương trình kết thúc sau khi nguồn tài trợ từ Quỹ Bill và Melinda Gates cạn kiệt, 10 trong số 11 trẻ em đã có thể đọc ít nhất ở mức độ cơ bản.

Chương trình đạt được thành quả phổ cập ngôn ngữ đến hầu hết trẻ em tham gia. Ảnh: WP.

Khi người hướng dẫn Nouhoum Coulibaly phát bản sao của một cuốn sách mới vào một ngày gần đây, bọn trẻ đã rất tập trung, bất chấp nhiệt độ lên tới 43-44 độ C. Bourama Diallo, 14 tuổi, luôn lo lắng vì ở trường công lập chỉ có tiếng Pháp. Giờ đây cậu bé thấy mình yêu thích việc học.

Coulibaly, cô bé 10 tuổi trầm lặng bắt đầu mang sách về cho mẹ, cho biết cuốn sách yêu thích của cô là về động vật, hay "bagan" trong tiếng Bambara. Em hy vọng chương trình sẽ tiếp tục. Leventhal cho biết nhóm đã quay lại một vài lần kể từ khi chương trình kết thúc để mang đến cho trẻ em những cuốn sách mới và ông dự định sẽ tiếp tục hoạt động sau khi có nguồn tài trợ mới.

Coulibaly cho biết em chưa bao giờ nhìn thấy máy tính trước khi chương trình bắt đầu và rất thích thú khi nhân viên giải thích cách tạo ra các câu chuyện. "Ta có thể tạo ra nhiều thứ bằng máy tính," em mỉm cười nói. "Chúng biết nhiều điều về thế giới".

Tâm Anh

theo Washington Post