Lễ Vía Bà - Hoạt động văn hóa tâm linh

Các đoàn dâng lễ vật tại lễ Vía Bà năm 2024. Ảnh: PHẠM THÙY

Đây là một trong những hoạt động đặc trưng cho nét tín ngưỡng văn hóa độc đáo của cộng đồng người dân Phú Yên nói chung, đồng bào Chăm nói riêng.

Tín ngưỡng văn hóa lâu đời

Lễ Vía Bà là hoạt động liên quan đến tín ngưỡng thờ Bà Thiên Y A Na nói riêng và thờ Mẫu nói chung, nhằm cầu cho mưa thuận gió hòa, cuộc sống bình an và phát triển. Lễ này gắn với truyền thuyết, sự ra đời của tháp Nhạn bắt nguồn từ câu chuyện tiên nữ Thiên Y A Na giáng trần. Bà chỉ dạy cho người dân địa phương mọi thứ từ cấy cày, dệt vải, kéo sợi… để mưu sinh. Sau khi tiên nữ quay trở lại cõi tiên, người dân Chăm Pa vì thương nhớ và muốn khắc ghi công ơn nên xây tháp để phụng thờ bà.

Hàng trăm năm nay, cứ vào tháng 3 âm lịch, tại tháp Nhạn lại diễn ra lễ Vía Bà - tạ ơn Mẹ xứ sở, vị thần đã có công dạy người dân nghề nông, nghề dệt, che chở và bảo vệ mọi người khỏi thiên tai, địch họa. Với ý nghĩa ấy, lễ Vía Bà là hoạt động chung của người dân trong vùng, của cả người Chăm và người Kinh, người Hoa… dọc khu vực miền Trung. Ngày nay, lễ hội còn thu hút hàng ngàn du khách thập phương tìm về.

Năm nay, lễ Vía Bà được tổ chức vào 28-30/4 (20-22/3 âm lịch), thu hút đông đảo người dân và du khách đến tham quan, dâng hương, đặc biệt là người dân địa phương và đồng bào Chăm hai tỉnh Ninh Thuận, Bình Thuận. Những phong tục, nghi thức truyền thống được người dân tổ chức trang nghiêm.

Bà Nguyễn Thị Hồng, Trưởng đoàn Điện Rồng Ngọc Nữ, xã Hòa An (huyện Phú Hòa) cho biết: “Lễ Vía Bà là dịp để thể hiện lòng biết ơn với Mẹ xứ sở, nên dù có bận rộn đến đâu, mọi người cũng sắp xếp thời gian để tham gia. Chúng tôi về đây dâng lễ với ước nguyện cầu cho quốc thái dân an, làng xóm yên bình, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu, ông bà, cha mẹ khỏe mạnh, con cháu học hành tinh tấn…”.

Điểm du lịch tâm linh

Năm nay, lễ Vía Bà diễn ra đúng vào dịp kỷ niệm Ngày Giải phóng miền Nam 30/4, thống nhất đất nước và Quốc tế Lao động 1/5. Sự trùng hợp này càng thu hút đông đảo khách du lịch đến tham quan, khám phá truyền thống, văn hóa độc nhất vô nhị của người dân vùng đất xứ Nẫu này. Đặc biệt, với nhiều du khách lần đầu đến với lễ Vía Bà, đây là dịp để trải nghiệm tâm linh tín ngưỡng thờ Mẫu truyền thống trên dải đất miền Trung. Những nghi lễ truyền thống, những màn biểu diễn nghệ thuật độc đáo, cùng với không khí linh thiêng tạo nên một trải nghiệm đặc biệt cho người tham dự. Qua 3 ngày diễn ra, lễ Vía Bà năm 2024 đã thu hút 31 đoàn trong và ngoài tỉnh tham gia, trong đó có đồng bào Chăm ở Bình Thuận, Ninh Thuận... Mỗi đoàn tham gia hành lễ từ 30-50 người, cùng dâng lên Thánh Mẫu Thiên Y A Na các loại lễ vật, hoa quả, chủ yếu là các sản phẩm nông nghiệp...

Anh Cao Chiến, du khách đến từ tỉnh Bình Dương cho biết: “Đây là lần đầu tiên tôi đến du lịch ở Phú Yên. Nghe có lễ Vía Bà trên tháp Nhạn làm tôi rất tò mò nên phải đi cho bằng được. Đến đây được tận mắt chứng kiến những nghi thức truyền thống của lễ vía, tôi rất thích và hiểu thêm về truyền thống văn hóa của Phú Yên, xứ hoa vàng cỏ xanh”.

Lễ Vía Bà tại tháp Nhạn được lưu truyền qua nhiều thế hệ, không chỉ là biểu tượng của sự giữ gìn mà còn của sự kế tục và bền vững trong cộng đồng. Xuyên suốt trong 3 ngày diễn ra, hầu như không lúc nào không có người đến viếng, bày biện lễ vật trước cửa tháp. Hầu hết các đoàn là người dân tộc Chăm đều mặc trang phục truyền thống của dân tộc mình. Mọi thứ đều được chuẩn bị tươm tất, thể hiện sự tôn kính đối với Thánh Mẫu Thiên Y A Na. Sau khi thực hiện xong nghi thức chính, những phụ nữ Chăm bắt đầu biểu diễn những vũ điệu linh thiêng. Với họ, đây là cách chào đón các vị thần linh.

Bà Nguyễn Thị Định đến từ Hà Nội chia sẻ: “Đoàn chúng tôi chọn đúng ngày lễ Vía Bà ở tháp Nhạn để tham quan, qua đó hiểu thêm về đất và người Phú Yên. Đây là một điều rất thiêng liêng. Đoàn đã vào thắp hương, dâng lễ Thánh Mẫu cầu may mắn, tài lộc và bình an…”.

Lễ Vía Bà là hoạt động tín ngưỡng truyền thống diễn ra hằng năm tại Di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt Tháp Nhạn. Hoạt động này nhằm quảng bá tiềm năng du lịch, giới thiệu bản sắc văn hóa truyền thống của quê hương, con người và các sản phẩm du lịch tới du khách. Đây cũng là hoạt động góp phần cùng với thành phố từng bước xây dựng và nâng cao chất lượng các sản phẩm du lịch đặc trưng.

Phó Chủ tịch UBND TP Tuy Hòa Huỳnh Thị Kiều Diễm

PHẠM THÙY