Làng nghề thêu Đông Cứu: Phục dựng lại nghề xưa

Làng nghề thêu Đông Cứu từ lâu được biết đến là một làng nghề thêu truyền thống, tuy nhiên ít người biết rằng làng Đông Cứu trước kia vốn nổi tiếng bởi nghề thêu Long Bào cho các Vua, Chúa phong kiến.

Làng thêu Đông Cứu (xã Dũng Tiến, Thường Tín - Hà Nội) có lịch sử từ lâu đời, làng thêu có sớm nhất dưới triều vua Lê Cảnh Hưng (1746) theo thần tích của làng và bản sắc phong của các triều vua Việt Nam, làng thờ ông Lê Công Hành, thời vua Lê Thần Tông (1637) là ông Tổ nghề thêu, sau một lần đi sứ ông đã truyền lại nghề thêu cho quê hương, trong đó có làng Đông Cứu.

Nghệ nhân nhân dân Vũ Giỏi bên cạnh trang phục Cung đình.

Những kiểu thêu trên trang phục cung đình có thể coi là đỉnh cao của nghệ thuật thêu truyền thống, ngoài những lối thêu khó, việc thêu các trang phục này phải tuân thủ những quy định. Khi thêu người thợ phải làm sao bắt nét thật nhịp nhàng vào sợi kim tuyến, chưa kể các sợi kim tuyến đều là vàng thật nên công việc bắt nét còn khó khăn hơn.

Đặc biệt mỗi họa tiết thêu trên áo Long Bào lại có những đòi hỏi về màu sắc riêng, ví như màu lam thể hiện hình ảnh sóng nước trên áo Vua, mỗi mảng lại đòi hỏi những màu lam khác nhau, và trên mỗi mảng đó bắt buộc phải có 5 sắc độ lam từ đậm đến nhạt.

Sản phẩm thêu của làng nghề.

Cùng với sự phát triển của lịch sử, nghề thêu Long Bào cũng dần mất đi cùng với những triều đại phong kiến. Trước đây áo Long Bào chủ yếu được làm cho các tổ văn công, sau này làm trang phục cho các đoàn làm phim nên chất lượng không thể bằng những chiếc áo nguyên chiếc, Long Bào đúng nghĩa ngày xưa.

Những năm gần đây nhiều di tích, lễ hội trong cả nước được khôi phục và phát triển. Chính điều này tạo điều kiện cho nghề thêu Đông Cứu được phục dựng lại. Nếu như hướng đi của làng thêu Quất Động là tranh thêu và các sản phẩm mỹ nghệ xuất khẩu thì làng thêu Đông Cứu tập trung phát triển các mặt hàng phục vụ di tích, lễ hội.

Hiện nay với hơn 100 hộ lập xưởng sản xuất, trên 90% số hộ gia đình có người làm nghề thêu ren. Công cụ dùng trong nghề thêu khá đơn giản như kim thêu, khung thêu các cỡ, kéo, thước… Đối với kỹ thuật thêu, phối màu là một điều quan trọng tạo nên bức thêu đẹp, khẳng định được tay nghề của mỗi người thợ. Với những tay thợ giỏi, đối với những sản phẩm thêu bao giờ cũng đảm bảo nghiêm ngặt chân, mũi chỉ phải đều đặn, đường thêu mềm mại.

Họa tiết tinh hoa trong sản phẩm thêu của làng Đông Cứu.

Theo năm tháng, nghề thêu ngày càng phát triển và có những bước ngoặt quan trọng, nhiều loại sản phẩm thêu thủ công đã đặt chất lượng cũng như mỹ thuật cao. Đối với những người thợ thêu ở Đông Cứu có bàn tay rất khéo léo, chỉ cần vẽ phác những đường mẫu trên vải bằng phấn mờ là người thợ có thể cầm kim thêu và chỉ sau một thời gian ngắn tấm vải đã hiện lên những bức tranh sinh động.

Theo nghệ nhân nhân dân Vũ Giỏi, người đã lưu truyền, phục dựng nghề thêu tại Đông Cứu chia sẻ: Đối với tôi nghề thêu đó như niềm đam mê, sự tâm huyết đã đưa tôi đến với nghề thêu bởi những đường nét tinh tế, đường thêu mềm mại. Năm 1993 anh đã bắt tay vào nghiên cứu, phục dựng các trang phục cung đình do cơ duyên được gặp và làm việc với một số nhà sưu tầm trang phục cung đình Huế, triều Nguyễn.

Tranh thêu Đông Cứu.

Qua các tư liệu lịch sử thu thập được từ các nhà sử học, các nhà nghiên cứu, sưu tầm trang phục cung đình, anh đã phục dựng được 30 bộ trang phục của các vị Vua, Hoàng hậu, Công chúa cũng như trang phục của các chức quan trong chiều đình, trang phục thể hiện chuẩn mực về mĩ thuật theo nguyên bản mẫu cổ. Các sản phẩm thêu đã được trưng bày ở một số nước trên thế giới, còn lại một số trang phục cung đình được trưng bày ở bảo tàng Huế. Ngoài những trang phục cung đình nghệ nhân nhân dân Vũ Giỏi còn có thêm nhiều sản phẩm thêu khác như trang phục văn hóa lễ hội, văn hóa tâm linh…

Bảo tồn và phát huy những mẫu thêu cổ là điều mong ước và tâm huyết của nhiều nghệ nhân. Làng nghề thêu Đông Cứu chuyên cung cấp mặt hàng khăn chầu, áo ngự hay các đồ trang trí nội thất, lễ hội cho khắp các tỉnh, thành trong cả nước. Nghề thêu tuy vất vả nhưng đem lại một khoản thu nhập không nhỏ cho người dân nơi đây. Việc phát triển nghề thêu vừa giúp ổn định kinh tế, vừa phục dựng, bảo tồn những mẫ thêu cổ xưa, đây cũng là một hướng đi mới của làng Đông Cứu hôm nay.

Ngày 12/2/2016 làng nghề thêu Đông Cứu vinh dự đón nhận bằng công nhận làng nghề thêu trong sự phấn khởi của những nghệ nhân, những người thợ cũng như những người dân, tạo ra luồng sinh khí mới, sự phát triển mới trong phát triển kinh tế - xã hội của địa phương.

Lê Hồng/KD&PL