Kinh tế Syria trong vòng xoáy sụp đổ

Ông Bashar Assad được chào đón trở lại hội nghị thượng đỉnh Liên đoàn Ả Rập vào tháng 5-2023.

Những "nụ hôn" cho Assad

Tại hội nghị thượng đỉnh hồi tháng 5 ở Jeddah, Ả Rập Saudi, Liên đoàn Ả Rập hy vọng việc chào đón Damascus trở lại có thể làm chậm dòng chảy ma túy bất hợp pháp. Nhưng thực tế, gia đình cầm quyền ở Syria lại dính líu sâu vào các giao dịch kinh doanh bất hợp pháp. Điều đó được minh họa bằng trường hợp của một giám đốc điều hành người Syria có hoạt động đã bị một nhóm nhà báo Syria và quốc tế phanh phui.

Đầu tháng 3, Công ty du lịch FreeBird Travel and Tourism, thông báo trên trang web của mình: "Xin chào châu Âu - chúng tôi đã trở lại". Sau hơn 10 năm bị cô lập, hãng hàng không Air Mediterranean đã cung cấp các chuyến bay thẳng đến châu Âu. Chuyến bay đầu tiên từ Düsseldorf (Đức) đến Damascus qua Athens (Hy Lạp) diễn ra vào ngày 24-6 và kể từ đó hãng hàng không này đã khai thác tuyến này mỗi tuần 1 lần.

Chủ tịch của FreeBird là Mahmoud Abdullah Aldij, nhân vật có máu mặt trong ngành vận tải ở Syria, đồng thời là đại diện của hãng hàng không Cham Wings của Syria, hãng nằm trong danh sách trừng phạt của Mỹ vì vận chuyển chiến binh và đạn dược thay mặt cho chế độ Syria. Nhưng Aldij cũng đã tạo dựng được tên tuổi của mình trong lĩnh vực vận tải khác: buôn lậu ma túy. Theo các nhà điều tra của Dự án Báo cáo tội phạm có tổ chức và tham nhũng (OCCRP), Aldij đã tham gia ít nhất 3 chuyến hàng lớn chất kích thích tổng hợp Captagon tới Libya.

Vào đầu tháng 12-2018, Lực lượng bảo vệ bờ biển Hy Lạp đã chặn tàu Noka ở Địa Trung Hải, phía Nam Crete khi nó đang di chuyển với tốc độ tối đa, phát hiện hơn 6 tấn cần sa và 3,1 triệu viên ma túy Captagon, giá trị khoảng 100 triệu EUR. Tàu Noka đã ra khơi từ cảng Latakia phía Bắc Syria và hướng tới Benghazi ở Libya.

Theo báo cáo của OCCRP, Công ty Altayr của Syria, có trụ sở tại Latakia, đã đặt trước chuyến hàng container đó. Giám đốc và chủ sở hữu của Altayr chính là Mahmoud Aldij, người có cả 2 quốc tịch Syria và Libya. Việc khám xét các cơ sở lưu trữ được Aldij thuê ở Benghazi cũng tìm thấy lượng lớn lá gai dầu và Captagon.

Nguồn lợi từ ma túy

Việc sản xuất và xuất khẩu ma túy Captagon mang lại lợi nhuận vài tỷ EUR mỗi năm. Theo các nhà điều tra của OCCRP, việc buôn bán Captagon nằm trong tay nhà Assad. Trong phiên tòa đầu tiên chống hoạt động buôn lậu nước ngoài tại một tòa án khu vực ở Essen, Đức năm 2022, Maher Assad (anh trai của nhà độc tài Bashar Assad và là chỉ huy của Sư đoàn Số 4) được xác định là nhân vật trung tâm, với đầy đủ nhân chứng, báo cáo và các cuộc gọi điện thoại bị ghi âm.

Mạng lưới của Maher Assad kiểm soát việc vận chuyển đến tất cả cảng của đất nước, thu tiền xin giấy phép xuất khẩu và vận hành các nhà máy sản xuất ma túy của riêng mình.

Chủ sở hữu đa số của hãng hàng không Air Mediterranean cũng có mối quan hệ với giới lãnh đạo Syria. Cuộc họp cổ đông gần đây nhất liệt kê anh em Andreas và Fadi-Ilias Hallak là chủ sở hữu 51% cổ phần của hãng hàng không. Cha của họ, George, đã được Ngoại trưởng Syria Faisal al-Mikdad tiếp đón với tư cách là khách mời cấp nhà nước vào tháng 6-2021.

Theo báo cáo từ Thông tấn xã Ả Rập Syria (SANA), George Hallak đã tới Damascus với tư cách là đặc phái viên của Tổng thống Guyana, một trong những quốc gia nhỏ nhất ở Nam Mỹ. Theo SANA, 2 bên khẳng định việc tiếp tục hợp tác song phương giữa 2 nước.

Liên đoàn Ả Rập hy vọng bằng cách chấp nhận Syria vào lại nhóm, tình hình đất nước sẽ ổn định và hàng triệu người tị nạn Syria ở Jordan, Lebanon và Thổ Nhĩ Kỳ có thể trở về nhà. Họ cũng hy vọng điều này khuyến khích chế độ Assad chấm dứt việc buôn lậu trái phép Captagon từ Syria.

Nhưng đến nay, hơn 4 tháng đã trôi qua, mọi thứ diễn ra lại khác so với dự kiến. Sự ủng hộ chính trị từ Liên đoàn Ả Rập đã làm bệ đỡ cho Assad tiếp tục cuộc tấn công quân sự chống lại những khu vực nổi dậy của Syria.

Tỉnh Idlib phía Bắc Syria, nơi có hàng triệu cư dân và người di tản trong nước, đã bị ném bom 60 lần chỉ trong vài ngày đầu tháng 9. Ở vùng Đông Bắc do người Kurd kiểm soát, hàng chục người đã thiệt mạng trong các trận chiến. Syria đang ngày càng mất đi sự ổn định.

Chìm sâu hơn vào nghèo đói

Syria tiếp tục trượt dài vào địa ngục kinh tế. Trước hội nghị thượng đỉnh ở Jeddah, tỷ giá hối đoái chợ đen đồng bảng Syria đứng ở mức 7.500 ăn 1 USD. Kể từ đó, nó giảm xuống còn 14.000 bảng/USD. Đã có những cuộc biểu tình ở thành phố Suwayda phía Nam, sau khi Damascus hủy bỏ trợ cấp nhiên liệu ở đó vào tháng 8. Suwayda là thành trì của cộng đồng thiểu số Druze, từ lâu họ đã cố gắng giữ lòng trung thành với chế độ Assad để đổi lấy sự tự trị nhỏ.

Trong khi đó, hoạt động sản xuất Captagon của Syria vẫn tiếp tục diễn ra. Theo nhà phân tích người Mỹ Charles Lister, lượng ma túy Captagon trị giá khoảng 1 tỷ USD đã bị tịch thu chỉ trong 3 tháng hè vừa qua tại Ả Rập Saudi, Jordan và các nước khác trong khu vực. Syria đã trở thành mạng lưới giống như mafia. Đất nước đang mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn. Để đảm bảo lòng trung thành, chế độ Assad đã biến nền kinh tế vốn đã bị thu hẹp của đất nước thành tập đoàn tội phạm. Chỉ những người ủng hộ nhà độc tài mới được phép tham gia.

Quyết định của Liên đoàn Ả Rập tiếp nhận Syria vào hàng ngũ của mình đã không thay đổi được tình hình. Ngược lại, chế độ của Assad giờ đây cảm thấy được trao quyền để tiếp tục chiến tranh và để cho người dân ở những khu vực dưới sự kiểm soát của họ chìm sâu hơn vào cảnh nghèo đói. Chỉ những người có liên hệ hoặc trung thành với gia đình cầm quyền mới được tham gia kinh tế.

Syria đã bị đưa vào danh sách đen vào năm 2011 khi chế độ ở Damascus nổ súng vào những người biểu tình. Những năm sau đó, quân đội của Assad, với sự hỗ trợ của Hezbollah, Iran và Nga, đã biến các vùng nổi loạn của đất nước thành những đống gạch vụn, giết chết hàng trăm ngàn người Syria và buộc hàng triệu người khác phải chạy trốn.

Vĩnh Cẩm