Không có tự do báo chí không giới hạn

Dù xu hướng, hình thức truyền thông có thể khác nhau, nhưng từ ngày được tạo điều kiện về nước tác nghiệp, một số báo, trang tin của người Mỹ gốc Việt như kbchn, vietweekly, phobolsatv,... đã cố gắng trực tiếp đưa tin, bình luận khách quan về một số sự kiện, vấn đề tại Việt Nam, hoặc liên quan tới Việt Nam, qua đó không chỉ làm công việc thuần túy truyền thông, mà còn giúp người Việt sinh sống ở nước ngoài hiểu thêm về đất nước, góp phần vào quá trình hòa hợp dân tộc. Hơn nữa, dù phải đối phó với hoạt động vu cáo, chống phá, đe dọa,... của một số người "chống cộng", nhưng trong khả năng, điều kiện riêng của mỗi báo hoặc trang tin, một số nhà báo đã lên tiếng vạch rõ bản chất, trực diện đấu tranh với những luận điệu, hành vi chống phá đất nước, xuyên tạc đường lối, chính sách của Đảng và Nhà nước Việt Nam; hoặc lợi dụng chiêu bài "đấu tranh cho dân chủ, nhân quyền ở trong nước" để hù dọa, trục lợi từ cộng đồng người Việt ở nước ngoài. Có thể coi đây là bước đi rất quan trọng trong nhận thức và hành động của một số nhà báo người Mỹ gốc Việt. Tiếp xúc với sự thật, họ từng bước nhận rõ sự thật, rồi lên tiếng bảo vệ sự thật, đấu tranh với các luận điệu xuyên tạc sự thật. Bằng khả năng tác nghiệp ít nhiều chuyên nghiệp, lại tận dụng được ưu thế của truyền thông đa phương tiện, các báo và trang tin này đã thu hút nhiều bạn đọc là người Việt ở nước ngoài, và ở trong nước cũng đã ra đời nhóm bạn đọc ủng hộ.

Kết quả đáng khích lệ đó là bằng chứng cụ thể chứng minh quan điểm, chính sách đúng đắn của Đảng và Nhà nước Việt Nam về tự do báo chí, đồng thời cho thấy sự hiện thực hóa một cách nghiêm túc quan điểm và chính sách đó qua vai trò, trách nhiệm của cơ quan quản lý báo chí thuộc Bộ Thông tin và Truyền thông, Bộ Ngoại giao, của Ủy ban Nhà nước về người Việt Nam ở nước ngoài cùng các ban, ngành, địa phương đã tạo điều kiện thuận lợi để các nhà báo người Việt ở nước ngoài về nước tác nghiệp. Vì thế, các nhà báo ở kbchn, vietweekly, phobolsatv đã có mặt tại nhiều địa phương, từ thành phố tới nông thôn, từ đồng bằng tới miền núi, trực tiếp tiếp xúc với các tầng lớp nhân dân, các sự kiện - hiện tượng muốn tìm hiểu. Sự có mặt của các nhà báo ở Trường Sa, Hoàng Sa cùng nhiều vùng sâu, vùng xa đã đưa tới các bài báo, ảnh, video clip sống động về con người cụ thể ở các địa phương cụ thể, qua đó góp phần cho thấy thành tựu, hình ảnh nước Việt Nam đang trên đường phát triển. Gần đây nhất, các video clip do phóng viên vietweekly thực hiện khi cùng đồng nghiệp trong nước tới Mù Cang Chải (Yên Bái), Bắc Hà (Lào Cai) đã giới thiệu với công chúng nhiều hình ảnh cụ thể về con người, cuộc sống, nét văn hóa sinh động, đa dạng, độc đáo của đồng bào vùng cao; đồng thời cho thấy một sự thật không thể phủ nhận là chính sách đúng đắn cùng sự quan tâm, đầu tư rất lớn của Nhà nước đối với sự phát triển con người, phát triển kinh tế - xã hội ở vùng sâu, vùng xa; nhất là những nỗ lực, tấm gương quên mình của các thầy giáo, cô giáo miền xuôi hết lòng dạy dỗ, chăm sóc những học sinh là người dân tộc thiểu số tại các bản làng xa xôi, hẻo lánh...

Tuy nhiên cũng gần đây, việc phobolsatv của nhà báo Vũ Hoàng Lân đăng video clip với sự có mặt của Ngô Kỷ - một người thô lậu và nổi tiếng "chống cộng", để người này công khai xúc phạm lãnh tụ của nhân dân Việt Nam, vu cáo Nhà nước Việt Nam, là việc cần phải lên án. Người đọc trong nước biết rằng, tồn tại trong bối cảnh báo chí được James Du - nhà báo người Mỹ gốc Việt, trong bài Một nền báo chí hèn nhát, dung túng một cộng đồng cực đoan hèn nhát (đăng trên mục Diễn đàn của phobolsatv) đã vạch rõ là lề lối làm báo "mị dân để thỏa mãn tự ái những kẻ chiến bại đầy tự ti mặc cảm và làm báo vì kinh tế, cho nên mục tiêu chính của báo chí là tai là mắt của quần chúng, là cơ quan giám sát đầy quyền lực đã trở thành công cụ tuyên truyền và bị khuất phục bởi nhóm nhỏ chống cộng quá khích, cực đoan, rất nhanh chân quỳ lạy những ông cuồng tín chuyên ăn bám xã hội như Ngô Kỷ... Những tờ báo như Người Việt, Sàigòn Nhỏ, Viễn Đông, Việt Tide, Việt Báo không khác gì những loa tuyên truyền cho các tổ chức đấu tranh, chống cộng cực đoan. Những tờ báo này chỉ tuyên truyền bịp bợm một chiều, thiếu tính khách quan của những tờ báo lương thiện trong xã hội dân chủ tự do" nên phobolsatv cũng như kbchn, vietweekly sẽ gặp khó khăn và cũng vì thế mà rất chia sẻ. Song, dù mục đích của phobolsatv là "truyền thông thuần túy, độc lập, khách quan, đa chiều" và "cố gắng đem lại cho khán, thính giả người Việt ở khắp nơi những thông tin chính xác, sống động, khách quan, đa chiều, không thiên về bất cứ xu hướng chính trị, xã hội nào... mong muốn cung cấp thêm cho khán, thính giả một nguồn thông tin độc lập, đáng tin cậy, và đặc biệt là không né tránh những đề tài mang tính nhạy cảm" thì cũng không được đánh đồng văn hóa với "phản văn hóa", không thể vì đề cao tính "đa chiều" của thông tin mà đánh đồng ngôn ngữ, thái độ có tính văn hóa với ngôn ngữ, thái độ vô văn hóa. Nhất là không được sử dụng báo chí để xúc phạm, mạ lị cá nhân mà luật pháp ở mọi quốc gia đều khẳng định và xử lý nghiêm khắc. Bởi, từ việc khẳng định và xử lý này mà dư luận vẫn được biết đến các tin tức như: năm 2011, Tòa án hình sự Thái-lan phán quyết rằng công dân Mỹ Joe Gordon (Giô Goóc-đôn) phạm tội phỉ báng nhà vua Thái-lan - một tội có thể bị phạt tới 15 năm tù; cơ quan lập pháp tiểu bang Mê-xi-cô yêu cầu Chính phủ Liên bang phải phạt nữ ca sĩ Miley Cyrus (Mi-ly Xi-rút) vì đã "xúc phạm" quốc kỳ của Mê-xi-cô trong màn biểu diễn thô tục trên sân khấu; gần đây hơn là tin: "tòa án thành phố Cay-en, thủ phủ vùng lãnh thổ hải ngoại Ghuy-a-na thuộc Pháp vừa ra phán quyết, tuyên phạt một thành viên của đảng cực hữu Mặt trận Quốc gia (FN) chín tháng tù, vì đã xúc phạm đương kim Bộ trưởng Tư pháp Christiane Taubira (Cri-xti-an Tô-bi). Đây là mức án tù giam đầu tiên ở Cộng hòa Pháp về hành vi phát ngôn mang tính chất phân biệt chủng tộc... Ngoài ra, đảng FN cũng bị phạt bổ sung 30.000 ơ-rô vì phải có trách nhiệm liên đới, do không kiểm soát chặt chẽ các hành vi, cử chỉ của ứng viên trong quá trình vận động tranh cử". Chính vì để bảo vệ uy tín, danh dự cá nhân, tạo tiền đề giúp các quốc gia xây dựng thành điều luật nằm trong hệ thống pháp luật, nên đề cập tới tự do ngôn luận, khoản 3 Điều 19 Công ước về các quyền dân sự và chính trị của Liên hợp quốc đã khẳng định một số hạn chế phải được pháp luật quy định, trong đó có việc: "Tôn trọng các quyền hoặc uy tín của người khác".

Không rõ vì quá chuyên chú với mục đích và tôn chỉ, hay vì thiếu cẩn trọng mà phobolsatv lại xâm phạm chính quy định của mình? Vì diễn đàn này ghi rõ danh sách từ ngữ nên tránh: "Những từ ngữ có tính cách mạ lị, miệt thị như: mày, tao, thằng, đám, bọn, chó, thằng ngu, con điên, lũ chó, đám cộng sản, lũ cộng hòa, bọn dốt nát, lũ mất gốc, bọn công an, lũ việt cộng, đám phản động, bầy bán nước, lũ ngu dốt..."? Phải chăng với phobolsatv, trên diễn đàn của trang mạng này có quy định từ ngữ nên tránh, còn trong video clip phỏng vấn thì không? Nên sau khi công bố video clip có mặt Ngô Kỷ và để kẻ này ngang nhiên phát ngôn bậy bạ, xúc phạm lãnh tụ của nhân dân Việt Nam, phobolsatv đã gây nên sự bức xúc rất lớn trong người đọc, người xem. Nhiều người phản ứng rất gay gắt, bày tỏ sự phản đối, coi "những clip như thế này không giúp cho việc hòa hợp dân tộc Việt Nam trong và ngoài cùng nhau xây dựng và bảo vệ đất nước"; và thậm chí có người còn nghi ngờ sự kiện nêu trên là kết quả từ "mục đích chính trị" (?).

Trước phản ứng của dư luận, ngày 2-10, phobolsatv đã có thông báo thừa nhận "nhiều phản ánh từ khán, thính giả trong và ngoài nước, cho rằng một số ngôn từ được sử dụng trong các video clip nói trên không thích hợp đối với một kênh truyền thông mang tính đại chúng, vốn có khối khán, thính giả đông đảo bao gồm cả trong và ngoài nước, rất đa dạng về quan điểm chính trị, xã hội, văn hóa và niềm tin. Một cách cụ thể, nhiều người xem đã phản ánh cho biết cảm thấy bị xúc phạm vì một số ngôn từ đã được sử dụng", cho rằng, "những quan tâm và phản ánh này là hoàn toàn chính đáng, và để tránh những buồn phiền, hiểu lầm không đáng có từ khán, thính giả, phobolsatv quyết định chính thức tháo gỡ các video clip nói trên, kể từ khi ra thông báo này. Sự phát tán và sử dụng các ấn bản sao chép từ những video clip này trong tương lai nằm ngoài sự kiểm soát của phobolsatv. Tuy nhiên, phobolsatv sẽ làm mọi cách trong khả năng có thể để ngăn chặn việc phát tán và sử dụng nếu có", đồng thời "trân trọng gửi lời xin lỗi đến từng khán, thính giả đã cảm thấy ưu phiền hoặc bị xúc phạm vì sự cố này". Thái độ cầu thị của phobolsatv nên được ghi nhận, và cũng nên ghi nhận cả ý kiến thảo luận của người có nick The Pham: "Qua đây Vũ Hoàng Lân rút ra một bài học sơ đẳng nhất về văn hóa truyền thông, thực ra Vũ Hoàng Lân hiểu về hai chữ tự do một cách quá thuần túy mà đây không phải riêng Vũ Hoàng Lân mà phần đa số người Việt ở Mỹ mắc phải. Hy vọng qua đây Vũ Hoàng Lân sẽ không vấp phải một lần nữa. Làm truyền thông không đơn thuần là truyền bá thông tin mà kèm theo nó là sự truyền bá một sản phẩm văn hóa đến bạn đọc, nhất là về mặt ngôn ngữ... Lỗi lầm ai cũng có, nhưng biết đối diện với cái sai và sửa sai mới là điều quý". Sau sự cố cần phải phê phán, người đọc và người xem vẫn hy vọng phobolsatv sẽ rút ra các bài học bổ ích trong hoạt động báo chí sau này.

VŨ HỢP LÂN