Giảm phát thải khí nhà kính ngành Xây dựng

PGS.TS Vũ Ngọc Anh

Thưa PGS.TS, việc giảm phát thải KNK có ý nghĩa thế nào với ngành Xây dựng? Đâu là mục tiêu giảm phát thải KNK mà ngành Xây dựng hướng đến?

- Ngành Xây dựng (hay ngành công nghiệp xây dựng) phát thải một lượng lớn KNK trên toàn cầu cũng như tại Việt Nam. Việc giảm phát thải KNK trong ngành Xây dựng sẽ góp phần quan trọng trong thực hiện cam kết Thủ tướng Việt Nam tại Hội nghị các Bên tham gia Công ước khung của Liên Hợp Quốc lần thứ 26 (COP26) và tiếp tục được khẳng định tại Hội nghị COP28 là “đạt mức phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050”.

Hiện thực hóa cam kết trên, Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách như Chiến lược quốc gia về Tăng trưởng xanh giai đoạn 2021 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050; Chiến lược quốc gia về biến đổi khí hậu (BĐKH) giai đoạn đến năm 2050; Thực hiện Chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019 - 2030…

Về mục tiêu giảm phát thải KNK ngành Xây dựng, tại Nghị định số 06/2022/NĐ-CP quy định giảm nhẹ phát thải KNK và bảo vệ tầng ozone, Chính phủ yêu cầu: Đến năm 2030, ngành Xây dựng phải giảm 74,3 triệu tấn CO2 tương đương (chiếm 13% so với tổng lượng giảm phát thải) đối với quá trình công nghiệp và sử dụng năng lượng trong sản xuất vật liệu xây dựng (VLXD), tòa nhà.

Tuy nhiên, theo báo cáo Đóng góp do Quốc gia tự quyết định của Việt Nam (NDC) năm 2022 thì lượng đóng góp giảm phát thải KNK của ngành Xây dựng sẽ tăng cao hơn để thực hiện mục tiêu cam kết tại COP26.

Trước đó, Chiến lược Phát triển VLXD Việt Nam thời kỳ 2021 - 2030, định hướng đến năm 2050 (được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt tại Quyết định số 1266/QĐ-TTg, ngày 18/8/2020) cũng xác định mục tiêu tổng quát: “Phát triển ngành công nghiệp sản xuất VLXD đạt trình độ tiên tiến, hiện đại; Sản phẩm có chất lượng đạt tiêu chuẩn quốc tế, sử dụng năng lượng tiết kiệm, hiệu quả, có năng lực cạnh tranh cao trên thị trường quốc tế, đáp ứng nhu cầu của thị trường trong nước”. Do đó, việc phát triển sản xuất VLXD luôn phải thực hiện sử dụng năng lượng tiết kiệm hiệu quả, từng bước thay thế nguyên vật liệu gây phát thải KNK; giảm, thay thế sử dụng nhiên liệu hóa thạch sớm nhất có thể.

50 cơ sở sản xuất xi măng là những đơn vị đầu tiên phải thực hiện kiểm kê KNK.

Đâu là những nguồn phát thải chính của ngành Xây dựng, thưa PGS.TS?

- Ngành Xây dựng đóng góp vào phát thải KNK quốc gia từ hai nguồn chính. Nguồn thứ nhất là phát thải từ quá trình công nghiệp, gọi tắt là IP (phát thải KNK thông qua các phản ứng hóa học) trong sản xuất VLXD, phần lớn là từ sản xuất xi măng, KNK phát thải trong quá trình nung clinker.

Nguồn phát thải thứ hai từ quá trình sử dụng năng lượng là nhiên liệu hóa thạch cho các hoạt động và vận hành sản xuất, thương mại, sản xuất VLXD, như xi măng sử dụng năng lượng và lượng lớn nhiên liệu hóa thạch, đất sét… nguồn phát thải này gọi là phát thải trực tiếp, thuộc nhóm phát thải năng lượng.

Bên cạnh đó, việc phát thải từ quá trình sử dụng điện lưới cho các hoạt động sản xuất, thương mại được tính đến trong hệ thống kiểm kê quốc gia thuộc nhóm sản xuất năng lượng và là phát thải gián tiếp. Việc giảm nhu cầu sử dụng điện trong hoạt động sản xuất sẽ đóng góp vào giảm nhu cầu sản xuất năng lượng và giảm phát thải KNK.

Ngoài ra, ngành Xây dựng còn có các nguồn phát thải khi tính đến chuỗi giá trị hay carbon như sử dụng VLXD trong các tòa nhà, công trình; phát thải rò rỉ khi sử dụng máy lạnh, phát thải khi sử dụng dịch vụ vận chuyển... Nói tóm lại, hai nhóm đối tượng phát sinh KNK lớn nhất trong ngành Xây dựng là sản xuất VLXD (bao gồm phát thải trực tiếp và gián tiếp) và phát thải trong các tòa nhà (chủ yếu là phát thải gián tiếp).

Được biết, thời gian qua, Bộ Xây dựng đã thực hiện kiểm kê KNK cho nhóm ngành VLXD ưu tiên. Xin hỏi, kết quả kiểm kê như thế nào, thưa PGS.TS?

- Theo số liệu kiểm kê, tổng phát thải KNK đối với sản xuất VLXD năm 2014 là 59,91 triệu tấn CO2 tương đương và năm 2022 là 101,89 triệu tấn CO2 tương đương, tức là tăng gần gấp đôi.

Trong đó, phát thải lớn nhất là sản xuất xi măng, năm 2014 phát thải 47,64 triệu tấn CO2 tương đương và năm 2022 là 91,93 triệu tấn CO2 tương đương. Tiếp đó là phát thải trong sản xuất gạch xây nung, năm 2014 phát thải 5,73 triệu tấn CO2 tương đương và năm 2022 là 4,22 triệu tấn CO2 tương đương. Phát thải trong sản xuất vôi công nghiệp năm 2014 là 4,1 triệu tấn CO2 tương đương và năm 2022 là 2,9 triệu tấn CO2 tương đương.

Sản xuất xi măng đồng thời là ngành có tỷ trọng phát thải KNK lớn nhất, chiếm gần 80% tổng phát thải trong sản xuất VLXD năm 2014. Tỷ trọng này tăng lên khoảng 90% vào năm 2022. Hệ số phát thải của từng nhóm ngành sản phẩm cũng cho thấy cường độ phát thải và phát thải công nghiệp của nhóm sản xuất xi măng là cao nhất. Sản xuất gạch ốp lát, kính xây dựng phát thải KNK là không lớn nhưng cường độ phát thải của sản xuất kính là tương đối cao.

Vì vậy, tại Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg ngày 18/01/2022 của Thủ tướng Chính phủ ban hành danh mục lĩnh vực, cơ sở phát thải KNK (Danh mục) phải thực hiện kiểm kê KNK, 50 cơ sở sản xuất xi măng là những đơn vị đầu tiên phải thực hiện nghĩa vụ kiểm kê KNK. Đến năm 2026, bắt đầu xây dựng, triển khai các hành động giảm nhẹ phát thải KNK để đáp ứng quota, trước khi được phép tham gia thị trường giao dịch tín chỉ carbon.

Sau khi tiếp tục rà soát, năm 2023, Bộ TN&MT trình Chính phủ bản cập nhật Quyết định số 01/2022/QĐ-TTg, trong đó bổ sung một số cơ sở sản xuất gạch, kính xây dựng vào Danh mục các cơ sở phải thực hiện kiểm kê KNK. Dự kiến, Danh mục bổ sung sẽ được ban hành vào đầu năm 2024.

Trước những thách thức nói trên, ngành Xây dựng có giải pháp gì nhằm thực hiện các mục tiêu giảm phát thải KNK, thưa PGS.TS?

- Ngày 12/5/2022, Bộ Xây dựng đã ban hành Quyết định số 385/QĐ-BXD phê duyệt “Kế hoạch hành động của ngành Xây dựng ứng phó với BĐKH giai đoạn 2022 - 2030, tầm nhìn đến năm 2050”. Kế hoạch nêu rõ những nhiệm vụ ưu tiên thực hiện gồm kiểm kê KNK, thực hiện đo đạc, báo cáo, thẩm định (MRV) giảm nhẹ phát thải KNK trong lĩnh vực sản xuất VLXD…

Đồng thời, Bộ đang nghiên cứu xây dựng Kế hoạch thực hiện giảm phát thải KNK lĩnh vực quản lý của ngành Xây dựng (thực hiện theo quy định tại Nghị định 06/2022/NĐ-CP). Dự kiến, kế hoạch này sẽ được ban hành vào năm 2024. Với sự hỗ trợ của một số tổ chức quốc tế và tư vấn trong nước, Bộ Xây dựng đã xây dựng dự thảo hướng dẫn kiểm kê KNK và đo đạc, báo cáo, thẩm định (MRV) giảm nhẹ phát thải KNK đối sản xuất VLXD.

Có thể khẳng định, để giảm phát thải KNK trong ngành công nghiệp sản xuất VLXD nói riêng, ngành công nghiệp xây dựng nói chung thì cần có các giải pháp ứng dụng khoa học công nghệ, chuyển đổi mô hình sản xuất để xanh hóa ngành công nghiệp sản xuất VLXD, xanh hóa ngành công nghiệp xây dựng góp phần xanh hóa nền kinh tế và thực hiện mục tiêu phát thải ròng bằng 0 vào năm 2050 như cam kết của Việt Nam.

Riêng trong năm 2024, Bộ Xây dựng dự kiến ban hành: Tiêu chuẩn quốc gia xác định phát thải KNK của ngành công nghiệp xi măng; Tiêu chuẩn quốc gia “Nguồn phát thải tĩnh - Xác định phát thải KNK của ngành công nghiệp tiêu thụ nhiều năng lượng - Các quy định chung”.

Cùng với đó, Bộ triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu khoa học về ứng phó với BĐKH của ngành như: Kiểm kê KNK trong sản xuất VLXD, tòa nhà; Xây dựng hệ thống kiểm kê KNK và MRV cho sản xuất VLXD, công trình xây dựng; Xây dựng định mức phát thải cho một số VLXD.

Bộ Xây dựng tiếp tục giao triển khai các nhiệm vụ nghiên cứu về tính toán, xây dựng mô hình tòa nhà phát thải ròng bằng 0; Nghiên cứu bộ tiêu chí tích hợp tăng trưởng xanh, ứng phó với BĐKH; Nghiên cứu đánh giá việc thực hiện NDC và thực hiện Chuyển đổi năng lượng công bằng của ngành Xây dựng.

Với những nỗ lực nói trên, hy vọng công tác chuyển đổi xanh, giảm phát thải KNK ngành Xây dựng sẽ diễn ra mạnh mẽ và đạt hiệu quả, thiết thực góp phần thực hiện hóa cam kết của Việt Nam tại COP26, COP28.v

Trân trọng cảm ơn ông!

Phúc Minh (thực hiện)