Fentanyl - 'ông vua' mới của ma túy Trung Mỹ

Khủng hoảng lan rộng

Theo một cuộc điều tra của phóng viên hãng tin Reuters, số lượng fentanyl được Mỹ thu giữ ở biên giới phía nam trong năm 2022 cao gấp ba lần mức năm 2021. Trong cùng khoảng thời gian đó, heroin giảm từ mức chiếm 80% xuống còn 7% số ma túy bị thu giữ.

Tổng thống Colombia Gustavo Petro đang phải đau đầu về vấn đề Fentanyl ở nước mình.

Sự tăng trưởng vượt bậc của fentanyl được buôn lậu vào Mỹ có liên quan đến nguồn cung tăng mạnh ở Mexico và các quốc gia Trung và Nam Mỹ. Nếu nói riêng về Mexico thì tổng diện tích trồng cây thuốc phiện đã giảm ba lần chỉ trong vòng bốn năm từ 2017 đến 2021. Nhà nghiên cứu tội phạm ma túy Romain Le Cour nhận xét: “Ở trên các dãy núi phía Nam và Tây Mexico đang có càng nhiều ngôi làng “ma”. Dân làng phải ly hương vì không sống nổi ở đây. Các cartel thì đua nhau xây cơ sở tổng hợp ma túy ở thành phố, vừa thu được nhiều lợi nhuận lại gặp ít “rủi ro” hơn”.

Tuy chính phủ Mỹ và Mexico đã đưa ra nhiều biện pháp quản lý các tiền chất có thể được sử dụng để tổng hợp fentanyl, tội phạm ma túy đã có thể tổng hợp loại ma túy này từ các “tiền-tiền chất” như sơn, cao su, thuốc trừ sâu và một số dược phẩm thường dùng như Ibuprofen. Với các tiền chất thật sự hiếm, cartel sẽ sử dụng tiền crypto để mua hóa chất nhập lậu từ Trung Quốc. Vì vậy mới có chuyện một phòng thí nghiệm nhỏ đặt trong nhà dân của cartel Sinaloa mỗi tháng có thể kiếm được doanh thu cao gấp 200-800 số tiền bỏ ra. Chúng chi 800 USD cho một cân hóa chất mua từ Trung Quốc để tổng hợp ra 415.000 viên fentanyl, mỗi viên bán với giá 3 USD tại Mỹ.

Theo chính phủ Mexico, sau sáu năm tổng thống Andres Manuel Lopez Obrador lên nắm quyền, cảnh sát đã thu giữ được hơn 1,4 tấn tiền chất ma túy và 7,6 tấn fentanyl, đồng thời triệt phá gần 2.000 cơ sở tổng hợp ma túy. Ông Obrador coi việc tấn công vào nguồn cung fentanyl là một phần quan trọng trong chiến lược chống cartel của mình. Vậy tổng thống Mexico cũng đã nhiều lần công khai chỉ trích sự bất lực của Washington đối với việc giải quyết khủng hoảng nghiện ở nước mình. Theo ông Obrador thì chừng nào nhu cầu sử dụng ma túy tổng hợp tại Mỹ vẫn cao, Mexico sẽ không thể nào diệt trừ tận gốc các cartel được.

Các nước Trung và Nam Mỹ đang đứng trước nguy cơ khủng hoảng vì Fentanyl lan tràn.

Giáo sư Carlos Perez tại Trung tâm Nghiên cứu kinh tế Mexico cho biết: “Doanh thu hằng năm mà các cartel kiếm được từ fentanyl ở Mỹ rơi vào khoảng 700 triệu-1 tỷ USD. Con số này vẫn thấp với mức 1,3 tỷ USD/năm của thuốc phiện và heroin. Nhưng mà chi phí sản xuất fentanyl thấp hơn nhiều so với thuốc phiện, vậy nên các cartel đều bỏ thuốc phiện mà chạy theo fentanyl”.

Không chỉ có mình tội phạm Mexico mà các cartel ở Trung và Nam Mỹ cũng đang đẩy mạnh việc sản xuất fentanyl. Ông Tood Robinson, người phụ trách bộ phận chống ma túy của Bộ Ngoại giao Mỹ, viết trên tờ New York Times: “Tội phạm các nước vùng Andes như Colombia và Ecuador đang lớn mạnh lên từng ngày nhờ fentanyl... Viện sản xuất và vận chuyển fentanyl đang khiến tình hình an ninh tại các nước Trung - Nam Mỹ càng ngày rối loạn. Tội phạm không còn quan tâm đến việc chiếm giữ địa bàn trồng anh túc, nhưng chúng lại tranh giành quyết liệt các tuyến đường vận chuyển tiền chất và đưa fentanyl đến Mỹ”.

Fentanyl là thứ hái ra tiền cho các cartel.

Nhà xã hội học người Colombia Julían Quintero nói về tình trạng lạm dụng fentanyl: “Tại Colombia nói riêng và Nam Mỹ nói chung, fentanyl dạng lỏng được lưu hành hợp pháp trong y khoa hơn 30 năm rồi. Ngày xưa con nghiện muốn sử dụng fentanyl thường tìm đến các nguồn ăn trộm từ bệnh viện hay là nhờ người kê đơn thuốc khống. Mấy năm gần đây fentanyl tổng hợp bất hợp pháp mới trở nên phổ biến”.

Bà Candice Welsch, giám đốc khu vực Andes của Văn phòng về Ma túy & Tội phạm của Liên hợp quốc (UNDOC), giải thích: “Đa số người dùng quá liều fentanyl dẫn đến tử vong thì chết là vì suy hô hấp cấp. Điều quan trọng nhất trong việc cấp cứu các trường hợp quá liều fentanyl là tốc độ, mà bộ máy cấp cứu ở các nước nam bán cầu như Brazil hoặc Argentina vẫn còn yếu và thiếu. Nếu tình hình lạm dụng fentanyl tại Nam Mỹ còn tăng với tốc độ như hiện nay thì hệ thống y tế tại các quốc gia trong khu vực chắc chắn sẽ rơi vào khủng hoảng”.

Cuộc chiến chống ma túy ở Mỹ Latinh đang chuyển trọng tâm từ heroin sang fentanyl và nhắm đến các mạng lưới sản xuất và vận chuyển ma túy tổng hợp liên quốc gia. Quá trình này đã làm lộ ra những điểm yếu cơ sở trong chiến lược chống ma túy của Mỹ và các quốc gia Châu Mỹ khác. Nguyên đặc vụ Cục chống ma túy Mỹ (DEA) Chris Urben nhận xét: “Mỹ không thể tiếp tục cứ lấy số lượng ma túy thu giữ được làm thàch tích để tự tán dương mình. Fentanyl sản xuất thì rẻ, kích thước nhỏ gọn mà lợi nhuận thu về lại cao nên cartel sẵn sàng chia nhỏ lô hàng ra chia cho 100, 200 người khác nhau buôn lậu qua biên giới”.

Hồi đầu tháng 9 vừa qua, cảnh sát tại cửa khẩu El Paso giữa Mỹ và Peso đã phát hiện một người phụ nữ mang 740g fentanyl chia ra làm ba túi ziplock nhỏ. Túi thứ nhất được giấu vào nịt ngực của người đàn bà. Túi thứ hai được bà nhét vào quần lót. Còn túi thứ ba thì dán vào dưới đáy một cái hộp giấy, sau đó đổ cà phê lên. Hải quan chỉ phát hiện kẻ buôn lậu nhơ chó đánh hơi. Đây chỉ là một trong số hàng chục vụ bắt giữ fentanyl đang diễn ra hằng ngày ở Mỹ. Cho dù nhà chức trách có cố đến mức nào đi nữa, họ cũng không thể kiểm tra tất cả mọi người ra vào cửa khẩu hằng ngày được.

Khủng hoảng lan rộng

Theo ước tính của Bộ Y tế Mỹ, cứ 1 con nghiện tử vong vì ma túy tự nhiên thì có 7 người khác tử vong vì ma túy tổng hợp. Chỉ cần có tiền chất để tổng hợp ma túy thì các chất cấm như fentanyl vẫn có thể lan tràn trên thị trường với mức giá cực rẻ. Liệu Trung và Nam Mỹ sẽ lại gặp khủng hoảng fentanyl như Hoa Kỳ?

Một số Fentanyl được Cảnh sát Mỹ bắt giữ ở biên giới

Chuyên gia Bryce Pardo của UNDOC giải thích: “Fentanyl trở nên phổ biến ở Nam Mỹ phần nhiều cũng do Mỹ. Vấn nạn người Mỹ lạm dụng nhóm thuốc giảm đau opioid đã thúc đẩy các cartel tự sản xuất ma túy tổng hợp, rồi sản phẩm của chúng lại lan tràn trên thị trường địa phương... Những người Nam Mỹ nghiện fentanyl đầu tiên là bác sỹ phẫu thuật. Họ sử dụng thuốc mê có chứa fentanyl để giảm stress do công việc rồi thành nghiện”.

Cảnh sát các nước Venezuela, Chile, Costa Rica, Guatemala và Honduras trong thời gian gần đây liên tục thực hiện các vụ bắt giữ fentanyl và tiền chất fentanyl với quy mô lớn. Theo chuyên gia tội phạm người Honduras Federico Moncada: “Fentanyl đã “vươn vòi bạch tuộc” lên khắp Trung Mỹ. Mạng lưới cảnh báo ma túy của các nước Trung Mỹ đang luôn ở trong tình trạng báo động. Các chính phủ đang chạy đua với thời gian nhằm đào tạo đội ngũ y bác sỹ để đối phó với vấn nạn lan tràn fentanyl”.

Colombia hiện là chiến tuyến đầu trong cuộc chiến ngăn chặn fentanyl. Chính quyền nước này vừa mới trục xuất sang Mỹ ông trùm Dabinsson Nio Meyer để xét xử tội sản xuất, tàng trữ và buôn bán fentanyl. Chính phủ Honduras dưới thời tổng thống Gustavo Petro đã và đang nhấn mạnh sự cộng tác giữa các quốc gia trong khu vực trong việc giải quyết khẩn cấp vấn đề fentanyl. Mặt khác họ cũng hy vọng rằng sự “thất sủng” của cây anh túc sẽ mở đường để chính quyền “cắt đứt” mối quan hệ giữa nông dân và cartel, từ đó loại bỏ hết “chân rết” của tội phạm có tổ chức ở nông thôn.

Tờ Clarín của Argentina tiết lộ là ngoài tiền chất ma túy, các đối tượng Trung Quốc còn sẵn sàng buôn lậu máy móc sản xuất thuốc. Nhờ chúng mà một phòng thí nghiệm nhỏ đặt trong nhà dân mới có thể đóng hộp hơn triệu viên fentanyl mỗi tuần. Chưa hết, tội phạm còn đang thử nghiệm với việc sản xuất fentanyl dạng lỏng đóng trong vỉ nhựa.

Ở Argentina, xu hướng của các con nghiện là trộn lẫn fentanyl và cocaine với nhau để sử dụng. Độc lực của hỗn hợp này là vô cùng cao. Còn nhớ vào tháng 1/2022 tại một hộp đêm ở Buenos Aires đã có 24 người chết và 80 người phải nhập viện vì quá liều do sử dụng fentanyl và cocaine chung với nhau.

Tại nước láng giềng Brazil, tội phạm có tổ chức đang đẩy mạnh việc mua bán 2C-B, một loại ma túy tổng hợp chứa fentanyl, ketamine và một số hoạt chất gây ảo giác khác. 2C-B có tác dụng gần giống như thuốc lắc và MDMA. Cảnh sát nước này vừa mới kết thúc chuyên án phá một băng nhóm tội phạm buôn 2C-B ở thành phố du lịch Salvador. Một điểm đáng chú ý là trong băng nhóm này có một số DJ nổi tiếng ở Brazil nói riêng và Nam Mỹ nói chung. Các đối tượng này thường sử dụng danh tiếng và quan hệ để tổ chức những bữa tiệc kín, rồi bán luôn ma túy cho khách dự tiệc.

Một đối tượng trong băng nhóm kể trên khai với cảnh sát Brazil: “Tôi mua công thức từ một người Tây Ban Nha, sau đó hùn tiền lại với mấy người bạn để mua nguyên liệu. Trong thuốc có fentanyl, ketamine, hydromorphone, ephedrine, acetaminophen, và một số thứ khác. Ai mà đã dùng “hàng” của chúng tôi dù chỉ một lần cũng nghiện ngay”.

Bà Candice Welsch phát biểu trong hội thảo chống ma túy trên toàn Châu Mỹ: “Bản chất quốc tế của tội phạm buôn bán fentanyl khiến cho cuộc chiến chống thứ ma túy này không của riêng ai. Các nước Châu Mỹ đứng trước thảm họa mang tên fentanyl cần tính ngay đến việc đối thoại để đi đến xây dựng bộ khung hợp tác diệt trừ sản xuất, vận chuyển và buôn bán fentanyl. Trong khi chờ sự hợp tác thành hiện thực, có một số biện pháp mà mỗi nước có thể thực hiện ngay để giảm thiểu thiệt hại trước mắt, đơn cử như hợp pháp hóa thuốc naxolone để chữa trị cho những người bị quá liều ma túy”.

Lê Công Vũ