Dự thảo quy định điều chỉnh giá bán lẻ điện: Chưa đảm bảo sự tham gia của người mua điện

Hình minh họa.

Góp ý Dự thảo Quyết định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân, các chuyên gia pháp luật của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) cho rằng, dự thảo quy định rất mờ nhạt về sự tham gia của bên mua điện, nhưng mới chỉ dừng lại ở mức độ “có thể mời”, chứ không phải là bắt buộc là chưa đảm bảo sự tham gia của bên mua điện trong việc quyết định điều chỉnh giá bán lẻ điện.

Cần công khai chi phí mua điện

Theo Điều 4 của Dự thảo quyết định nói trên, giá điện được tính toán dựa trên các chi phí phải bỏ ra để đưa điện đến với người mua gồm 3 yếu tố.

Thứ nhất là chi phí mua điện. Thứ hai là chi phí dịch vụ, bao gồm dịch vụ truyền tải, dịch vụ phân phối — bán lẻ, dịch vụ điều độ, điều hành giao dịch thị trường, quản lý chung. Thứ ba là chi phí khác (bao gồm cả chênh lệch tỷ giá).

Cách tính giá dựa trên chi phí như vậy là hợp lý trong giai đoạn hiện nay, tuy nhiên, cần kiểm soát tốt hơn đối với các chi phí đầu vào cấu thành vì có thể dẫn đến nguy cơ các chi phí này được đẩy cao lên dẫn đến giá điện cuối cùng tăng cao.

Chi phí mua điện được xác định dựa trên thị trường điện các cấp độ và hợp đồng mua bán điện. Theo báo cáo của Cục Điều tiết điện lực, hiện nay mới chỉ có khoảng 50% công suất phát của các nhà máy phát điện thực hiện cơ chế chào giá trên thị trường phát điện cạnh tranh, còn 50% sản lượng điện vẫn được thực hiện thông qua hợp đồng mua bán điện mà không phải chào giá.

“Đối với trường hợp mua điện theo hợp đồng này, do không có sự cạnh tranh nên việc kiểm soát giá mua điện cũng phải được thực hiện tương tự như đối với các hàng hóa độc quyền nhà nước khác. Do đó, đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung quy định cụ thể về cách tính chi phí, cụ thể là chi phí nào được ghi nhận, chi phí nào không, và công khai các chi phí của các đơn vị bán điện cho EVN mà không chào giá trên thị trường phát điện cạnh tranh trong báo cáo chi phí sản xuất kinh doanh điện”, các chuyên gia VCCI kiến nghị.

Ví dụ, đối với việc mua điện theo hợp đồng của các nhà máy điện BOT cần có sự công khai rõ ràng về chi phí xây dựng, vận hành của từng nhà máy. Tương tự đối với các trường hợp mua điện theo hợp đồng khác.

Đề xuất tương tự cũng được đặt ra với chi phí dịch vụ, theo hướng bổ sung quy định về việc công khai chi phí của đơn vị cung cấp dịch vụ trong báo cáo về chi phí sản xuất kinh doanh điện, đồng thời liệt kê rõ chi phí khác ngoài biến động tỷ giá. Sửa đổi quy định nhằm đảm bảo sự tham gia của người mua điện Nguyên lý để tính giá bán lẻ điện bình quân theo dự thảo hiện nay là dựa trên tổng chi phí sản xuất, truyền tải và phân phối điện cộng với lợi nhuận định mức hợp lý.

Đây là nguyên lý phù hợp khi chưa có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Tuy nhiên, để nguyên lý này được áp dụng một cách đúng đắn còn cần có sự công khai minh bạch và bảo đảm sự tham gia của các bên liên quan. “Mặc dù Điều 3.7 của Dự thảo đã quy định: “Việc điều chỉnh giá bán điện bình quân phải thực hiện công khai, minh bạch”.

Tuy nhiên, quy định này nói riêng và toàn bộ dự thảo nói chung chưa có yếu tố “bảo đảm sự tham gia của các bên liên quan””, các chuyên gia của VCCI nhận định. Trong quan hệ mua bán điện, có sự tham gia của bên bán điện, bên mua điện và Nhà nước.

Bên bán lẻ điện là các công ty con trong Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) đã được EVN đại diện tham gia ở nhiều khâu trong Dự thảo này. Về phía Nhà nước có vai trò của Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, về phía bên mua điện thì mới chỉ có quy định rất mờ nhạt về sự tham gia của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc (MTTQ) Việt Nam.

Cụ thể, tại Điều 7.1 về kiểm tra chi phí sản xuất điện hàng năm, Ủy ban Trung ương MTTQ Việt Nam tham gia vào quan hệ nhưng mới chỉ dừng lại ở mức độ “có thể mời”, chứ không phải là bắt buộc. Như vậy, sự tham gia của bên mua điện trong việc quyết định điều chỉnh giá bán lẻ điện chưa được bảo đảm. “Bên mua lẻ điện bao gồm hai thành phần chính là hộ gia đình và các doanh nghiệp sử dụng điện.

Do đó, đề nghị cơ quan soạn thảo sửa đổi, bổ sung Điều 3.7 của dự thảo thành “Việc điều chỉnh giá bán điện bình quân phải thực hiện công khai, minh bạch, bảo đảm sự tham gia của bên bán điện, bên mua điện và có sự kiểm soát của Nhà nước”.

Đồng thời, đề nghị cơ quan soạn thảo bổ sung thêm các biện pháp để bên mua điện có thể tham gia vào cơ chế điều chỉnh giá điện tại tất cả các khâu từ tính toán, kiểm tra cho đến kiến nghị, đàm phán phương án điều chỉnh giá điện qua nhiều hình thức khác nhau”, các chuyên gia kiến nghị.

Cụ thể, cơ quan soạn thảo quyết định phải bổ sung quy định về công khai văn bản báo cáo của EVN gửi cho Bộ Công Thương và Bộ Tài chính hàng quý và hàng năm về chi phí sản xuất kinh doanh điện trong thời gian trước đó và tính toán giá bán điện bình quân.

Sau khi báo cáo này được công bố, Bộ Công Thương dành thời gian để các đơn vị sử dụng điện (doanh nghiệp và hộ gia đình) xem xét các thông tin trong báo cáo này. Đồng thời, bổ sung quy định bắt buộc mời đại diện của bên mua điện gồm một số doanh nghiệp/hiệp hội doanh nghiệp có nhu cầu sử dụng điện lớn (như Hiệp hội Thép, Hiệp hội Dệt may, Hiệp hội cơ khí…), đại diện Hội Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng, MTTQ Việt Nam và một số tổ chức xã hội khác trong quá trình kiểm tra chi phí sản xuất kinh doanh điện.

Bách Nguyễn