Đón Tết Giáp Thìn, tìm hiểu về văn hóa tín ngưỡng dân tộc

Các phong tục dịp Tết đến Xuân về được tác giả Nguyễn Hạnh nghiên cứu và phân tích trong cuốn sách Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, giúp độc giả hiểu được vai trò của dịp lễ cổ truyền trọng đại nhất, biết trân trọng và gìn giữ một phần hồn cốt của quê hương.

Bộ sách về văn hóa tín ngưỡng Việt Nam của tác giả Nguyễn Hạnh.

Cùng với cuốn Văn hóa tín ngưỡng Việt Nam (đồng tác giả), tác phẩm này tiếp nối công việc biên khảo về tín ngưỡng của người Việt từ thời dựng nước với khái niệm thờ: Trời, Đất, Tổ tiên. Bắt đầu từ những niềm tin dân gian, trải qua sự giao thoa văn hóa với các tôn giáo lớn từ ngoại quốc (Nho, Phật, Lão, Công giáo), chúng ta đã có sự tiếp thu và chọn lọc, tạo nên một nền văn hóa tín ngưỡng mang bản sắc riêng.

Trong cố gắng truy nguyên về tận nguồn cội, tác giả quay về phân tích nền tảng của văn hóa tín ngưỡng Việt Nam, đó là chữ Ơn: Ơn trời, Ơn môi trường sống, Ơn tha nhân (Thiên - Địa - Nhân). Mối tương quan Thiên - Địa - Nhân bao hàm vũ trụ quan và nhân sinh quan.

Cấu trúc cuốn sách gồm ba phần, hai phần lớn nhất tập trung phân tích rõ nhân sinh quan và vũ trụ quan trọng đời sống tâm linh của người Việt, thể hiện qua các phong tục, tập quán cụ thể, ăn sâu vào nếp sống người dân Việt như tục để tang - giỗ; quan niệm và cách ứng dụng phong thủy; tục cúi chào - vái lạy; thờ Táo quân, treo câu đối, tảo mộ, thờ kính tổ tiên, mừng tuổi ngày Tết; tục cúng giao thừa... Trong đó, các phong tục đón Tết đón Xuân và mừng năm mới chiếm một phần quan trọng, vì gói ghém trong những nghi lễ là tầng tầng lớp lớp những niềm tin và quan niệm truyền thống.

Đi vào từng tục lệ, tác giả sẽ phân tích từ khái niệm cho đến thực hành. Trong khái niệm, người viết sẽ giải nghĩa tầm nguyên từ chiết tự chữ Hán, rồi tham khảo vô số các nguồn từ điển và sử liệu phong phú trong và ngoài nước (dã sử, Đại Việt Sử ký Toàn thư..), các truyện cổ và kho tàng ca dao tục ngữ dân gian. Điều này giúp người đọc hiểu được cặn kẽ nguồn gốc và ý nghĩa của các tập tục. Sang phần thực hành, tác giả ghi rõ cách thực hiện nghi thức và nghi lễ đó theo truyền thống dân tộc, dựa vào tư liệu là bài thơ, bài viết trong sách, báo, tạp chí xưa (Đông Dương tạp chí, báo Ngày Nay...).

Sự phong phú của các nguồn tài liệu, sự tỉ mỉ trong việc phân tích tầm nguyên, sự chi tiết trong những mô tả, sự cần mẫn trong việc đối chiếu... góp phần làm nên giá trị của cuốn Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam.

Bên cạnh tư liệu văn bản, tư liệu hình ảnh cũng chiếm một phần lớn, minh họa trực quan và sinh động tất cả những yếu tố như: chữ Hán (khái niệm), tranh ảnh dân gian, hình ảnh các món đồ được sử dụng trong phong tục, cách thức thực hiện phong tục... Các hình ảnh góp phần quan trọng trong phần lý giải về phong thủy, giúp độc giả thấy rõ yếu tố phong thủy trong kiến trúc triều đình nhà Nguyễn, kiến trúc dân gian... với hình chụp toàn cảnh và hình cận cảnh từng chi tiết. Mỗi hình đều có chú thích kỹ lưỡng về từng bộ phận của một công trình kiến trúc.

Thực hành văn hóa tín ngưỡng Việt Nam là cuốn sách biên khảo cặn kẽ, với bề dày tư liệu, văn hóa và kinh nghiệm, được thực hiện bởi một nhà nghiên cứu tâm huyết. Tác phẩm góp phần làm phong phú thêm Tủ sách Triết học phương Đông của NXB Trẻ và là tư liệu quý giá cho độc giả tìm hiểu về cội nguồn tín ngưỡng của người Việt.

Đây là một kho tàng để các thế hệ mai sau có điều kiện hiểu sâu hơn về lễ nghi, thờ cúng, phong tục tập quán tự ngàn xưa của dân tộc Việt vẫn được lưu truyền và phát triển cho đến ngày nay.

Linh Đan