Độc đáo hoạt động sinh sản của rùa biển quý hiếm tại Vườn quốc gia Côn Đảo

Vườn Quốc gia Côn Đảo (Bà Rịa - Vũng Tàu) là nơi đầu tiên của Việt Nam thực hiện thành công chương trình bảo tồn rùa biển. (Nguồn: Báo Lao Động)

Những vị "khách hàng thân thiết”

Qua ghi nhận, tại vùng biển Côn Đảo có 4 loài rùa biển: Rùa Xanh (Chelonia mydas), Đồi mồi (Eretmochelys imbricata), Đồi mồi dứa (Lepidochelys olivacea), rùa Quản đồng (Caretta caretta). Trong đó, quần thể rùa Xanh lên đẻ hàng năm tại đây có số lượng lớn nhất Việt Nam.

Dựa vào số liệu theo dõi rùa mẹ di cư lên đẻ trứng tại các bãi biển, các nhà khoa học ước tính tuổi thọ trung bình chung của rùa biển là khoảng 50 năm. Rùa Xanh là một trong số loài có tuổi thọ cao, lên đến 70-80 năm.

Các nghiên cứu của Phòng Bảo tồn và Hợp tác Quốc tế - Vườn quốc gia Côn Đảo cho thấy, rùa Xanh có đường kính trung bình dài 93 cm, rộng 84 cm, trọng lượng 90 kg. Loài này làm tổ quanh năm, nhưng cao điểm từ tháng 5 đến tháng 10.

Cận cảnh quá trình rùa Xanh ghép đôi giao phối gần bờ. (Ảnh: Phùng Hải/Vườn Quốc gia Côn Đảo)

Đến mùa sinh sản, rùa Xanh di cư từ vùng kiếm ăn đến khu vực làm tổ. Thời kỳ giao phối diễn ra từ 1-2 tháng, trên đường di cư và trước các bãi đẻ. Trong thời kỳ này, rùa biển có thời gian bắt cặp giao phối ngắn từ 2-3 phút, dài là 72 giờ đeo bám liên tục, trung bình thời gian kết cặp của một rùa cái 25 giờ/mùa và không có sự ràng buộc giữa các cặp.

Một rùa cái có thể có một vài bạn tình và ngược lại. Sau khi giao phối 2-4 tuần, rùa đực di cư về khu vực kiếm ăn, rùa cái lên bãi làm tổ đẻ lần đầu.

Rùa Xanh làm tổ để đẻ trứng. (Nguồn: Báo Lao động)

Là nhân viên gắn bó nhiều năm với công tác bảo tồn rùa biển tại Vườn quốc gia Côn Đảo, ông Nguyễn Văn Vững, chuyên viên Phòng Bảo tồn và Hợp tác quốc tế cho biết, rùa Xanh mất khoảng 2-3 giờ làm tổ, đẻ trứng. Rùa xanh lên bãi đẻ thường vào lúc thủy triều cao, chúng dùng 2 chi trước đào tổ phần trên, 2 chi sau đào tổ phần dưới, tổ rùa có độ sâu khoảng 60-70cm, khi đào tổ xong rùa bắt đầu đẻ từ 1-4 trứng một lần, thời gian giữa các lần trứng rơi từ 30 giây-1 phút.

Số lượng trứng trung bình mỗi tổ là 85, trứng có đường kính trung bình 5 cm và trọng lượng trung bình 56g. Sau khoảng thời gian từ 11-13 ngày nghỉ tạo trứng, rùa mẹ tiếp tục đẻ lần 2. Mỗi cá thể rùa mẹ bình quân đẻ 3 tổ năm, chu kỳ sinh sản giữa hai mùa từ 1-5 năm. Đặc biệt, ở Côn Đảo có một cá thể rùa mẹ đẻ được 11 tổ trên một năm và đạt số trứng kỷ lục là 993 trứng.

Số lượng trứng trung bình mỗi tổ là 85 quả. (Nguồn: Con Dao Explore)

Ông Vững cho biết thêm, từ lúc trứng được đẻ ra, 6 giờ tiếp theo là thời gian phôi tạm dừng phát triển, trứng có thể chịu đựng được sự va chạm nhẹ và xáo trộn. Thời gian này, những tổ trứng không an toàn ngoài bãi được di dời lên hồ ấp trứng nhân tạo được thiết kế giống tổ rùa mẹ đẻ ngoài bãi tự nhiên.

Trong tổ trứng rùa, nếu nhiệt độ từ 30 độ C, tỷ lệ con cái nhiều hơn con đực; nhiệt độ tổ trứng từ 26-30 độ C thì tỷ lệ đực, cái là 50/50. Thời gian rùa con nở bình quân 55 ngày, tỷ lệ trứng nở đạt 83%.

Sau khi nở 2–3 ngày, rùa con sẽ tự ngoi lên khỏi mặt đất chủ yếu vào ban đêm, lúc trời mát, thủy triều lên cao và bò xuống bãi, hướng thẳng ra đại dương bằng cách cảm nhận ánh sáng các vì sao, thủy triều và từ trường Trái đất. Rùa con bơi liên tục 1-2 ngày trong trạng thái được gọi là “bơi trong mê” để càng xa bờ càng tốt.

Sau khi nở, rùa con bò ra khỏi tổ và hướng về phía đại dương. (Nguồn: Con Dao Explore)

Sau đó, rùa con trôi nổi như sinh vật phù du trong đại dương vài năm đến khi chúng di chuyển từ vùng nước sâu ở đại dương vào các vùng nước nông có thảm cỏ biển, rạn san hô, rừng ngập mặn để kiếm mồi. Sau 25–30 năm, chúng đạt độ tuổi trưởng thành và tiến hành chuyến di cư đầu tiên đến các khu vực giao phối, làm tổ nơi chúng được sinh ra.

Hết mùa giao phối, con đực bơi về vùng kiếm ăn, con cái lên bãi đẻ trứng. Hết mùa đẻ trứng, chúng bơi về vùng kiếm ăn lúc đầu. Cứ như vậy, vòng đời rùa biển tiếp diễn theo thời gian.

Sinh cảnh an toàn của loài rùa biển

Khu vực Vườn quốc gia Côn Đảo có 18 bãi cát với chiều dài khoảng 3,5km, diện tích mặt bãi 24ha được ghi nhận là bãi đẻ của rùa. Trong đó, Bãi Cát Lớn-Hòn Bảy Cạnh, Bãi Dương-Hòn Bảy Cạnh, Hòn Cau, Hòn Tài và Hòn Tre Lớn là 5 khu vực có rùa đẻ thường xuyên với hơn 150 lượt rùa mẹ lên đẻ hằng năm.

Thống kê của Vườn quốc gia Côn Đảo cho biết, từ 1993-2023 có 11.643 rùa mẹ lên bãi làm tổ đẻ trứng, trong đó 31.400 tổ rùa với tổng số trứng được cứu hộ, di dời thành công với 2.898.640 trứng, ấp nở, 2.238.597 cá thể rùa con được thả về biển; tỷ lệ rùa nở và được thả về biển đạt hơn 80%.

Chiến dịch ra quân dọn vệ sinh, chướng ngại vật trên bãi cát để thuận lợi cho rùa mẹ lên đẻ trứng. (Nguồn: Vườn Quốc gia Côn Đảo)

Ngoài ra, Vườn quốc gia Côn Đảo tiến hành đeo thẻ theo dõi đặc tính sinh học, hình thái học cho hơn 5.750 cá thể rùa mẹ lên bãi làm tổ. Kết quả ghi nhận bình quân mỗi mùa rùa mẹ đẻ 3 tổ, sau 3 năm rùa mẹ quay về Côn Đảo đẻ một lần, số trứng trong mỗi tổ là 90 và sau 55 ngày ấp tự nhiên thì rùa con sẽ nở.

Trong 2 tháng đầu năm 2024, rùa biển lên bãi đẻ thành công 50 tổ, ấp nở 134 tổ (cộng dồn các tổ đẻ những tháng cuối năm 2023). Lực lượng kiểm lâm, tình nguyện viên, du khách thả về biển có kiểm soát hơn 8 nghìn cá thể rùa con.

Khách du lịch theo dõi rùa con rời tổ hướng ra biển.

Các loài rùa biển đang trên bờ tuyệt chủng, có tên trong Sách Đỏ Việt Nam và thế giới. Pháp luật Việt Nam nghiêm cấm các hành vi săn, bắt, buôn bán, vận chuyển, sử dụng các loài rùa biển và sản phẩm của chúng.

Hằng đêm, các bãi đẻ của rùa biển có lực lượng kiểm lâm thường trực, tuần tra bảo vệ. Các bãi này thường xuyên được vệ sinh, san lấp tạo điều kiện thuận lợi cho rùa mẹ đẻ trứng. Các tổ trứng sau khi rùa đẻ đều được di chuyển, di dời vào hồ ấp nhằm đảm bảo tỷ lệ nở cao, tránh hao hụt do bất lợi từ thiên nhiên và con người. Hầu hết trong vòng đời của rùa biển từ khi được sinh ra còn trong trứng đến lúc trưởng thành đều gặp rất nhiều mối đe dọa từ thiên nhiên và con người.

Vườn quốc gia Côn Đảo là nơi đầu tiên của Việt Nam thực hiện thành công chương trình bảo tồn rùa biển. Mỗi năm có khoảng 450 cá thể rùa mẹ lên bãi đẻ và hơn 150.000 rùa con được thả về biển.

Ngày 1/12/2022, Vườn quốc gia Côn Đảo vinh dự được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen vì “Đã có thành tích trong công tác bảo tồn Rùa biển”.

Trước đó, ngày 31/1/2009, Vườn được Trung tâm sách Kỷ lục Việt Nam xác lập kỷ lục “Nơi nuôi ấp và thả Rùa con về biển nhiều nhất Việt Nam”.

(theo TTXVN)