Doanh nghiệp đổi mới sáng tạo Việt còn gặp nhiều trở ngại

Theo Báo cáo Hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo Mở Việt Nam năm 2023, phương diện đầu tư vốn cho hoạt động khoa học - công nghệ Đổi mới sáng tạo của Việt Nam vẫn chưa được cải thiện. Mức đầu tư vào R&D so với GDP của Hệ sinh thái Việt Nam vẫn còn thấp và có xu hướng giảm.

NHIỀU THÁCH THỨC CHO DOANH NGHIỆP ĐỔI MỚI SÁNG TẠO TRONG NĂM 2023

Năm 2023, con số được ghi nhận về mức đầu tư R&D so với GDP của Việt Nam là 0.4%, thấp hơn mức trung bình của khu vực Đông Nam Á, xếp hạng 66 toàn cầu, giảm 7 bậc so với năm ngoái, xếp hạng thấp hơn cả xếp hạng của năm 2021. Trong khi đó, các nước trong cùng khu vực đã có sự gia tăng về nguồn vốn đầu tư vào hoạt động này, và nhanh chóng vươn lên trên bảng xếp hạng năm 2023 như: Thái Lan: 1,3% (tăng 4 hạng), Singapore 2.2% (tăng 3 hạng), Malaysia: 1%. Nhìn vào con số này, chúng ta nhận thấy điểm tương đồng giữa việc đầu tư vào R&D của một quốc gia so với mức độ phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp của quốc gia đó.

Với số liệu từ Do Ventures, Báo cáo Hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo Mở Việt Nam năm 2023 mang đến bức tranh tổng quan về đầu tư công nghệ năm vừa qua. Trước bối cảnh kinh tế toàn cầu hiện nay, hoạt động đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam tiếp tục chững lại, đánh dấu mức giảm hai năm liên tiếp kể từ năm 2021. Trong 9 tháng đầu năm 2023, tổng giá trị các thương vụ giảm 13%, đạt tổng cộng 427 triệu USD. Xu hướng này thể hiện rõ ràng hơn ở mức giảm mạnh 40% trong số lượng thương vụ, chạm mức thấp nhất kể từ năm 2018 với 56 giao dịch được ghi nhận.

Số lượng giao dịch cũng đã giảm đáng kể ở các thương vụ với quy mô gọi vốn nhỏ và trung bình, với mức giảm đáng kể nhất là 50% trong các thương vụ có giá trị dưới 500 nghìn USD.

Số lượng giao dịch trong phạm vi 10 triệu USD – 50 triệu USD giảm không đáng kể, vẫn duy trì ở mức cao hơn so với giai đoạn trước năm 2022. Xu hướng này cho thấy sự có mặt ngày càng nhiều của các công ty công nghệ “trưởng thành” trong hệ sinh thái khởi nghiệp của Việt Nam.

Bà Lê Hoàng Uyên Vy, Đồng sáng lập và Giám đốc điều hành Do Ventures cho biết: “Trong bối cảnh nhiều thách thức đối với cả nền kinh tế nội địa và toàn cầu hiện nay, việc gọi vốn ngày càng trở nên khó khăn khi các nhà đầu tư rất thận trọng với quyết định giải ngân. Khi đánh giá một công ty, nhà đầu tư sẽ quan tâm nhiều hơn đến bài toán đơn vị kinh tế (unit economics) thay vì tốc độ tăng trưởng nhanh chóng, đặc biệt với các công ty ở giai đoạn đầu. Vì vậy, các startup cần có sự thích ứng và chuyển hướng sang mô hình tăng trưởng bền vững để có thể vượt qua giai đoạn biến động hiện tại.”

Doanh nghiệp Việt còn gặp nhiều trở ngại khi Đổi mới sáng tạo. 75% doanh nghiệp được khảo sát trong báo cáo khẳng định rằng việc chưa được nhận thức đầy đủ về vai trò của Đổi mới sáng tạo mở dẫn đến động lực hiện thực hóa chưa rõ ràng.

Bên cạnh những khó khăn chung của tình hình thế giới, Việt Nam vẫn có không ít điểm sáng trong bức tranh chủ đạo của hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo mở.

Theo Báo cáo Chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu năm 2023 (GII 2023) do Tổ chức Sở hữu trí tuệ Thế giới (WIPO) công bố, Việt Nam tăng 2 bậc so với năm 2022, đạt xếp hạng 46/132 quốc gia, nền kinh tế.

Với xếp hạng 46/132 trên Bảng xếp hạng chỉ số Đổi mới sáng tạo toàn cầu, Việt Nam đang duy trì vị trí thứ 2 trong nhóm các quốc gia thu nhập trung bình thấp, xếp sau Ấn Độ. Trong khu vực ASEAN, Việt Nam xếp sau Singapore (5), Malaysia (36) và Thái Lan (43).

Theo WIPO, Việt Nam là một trong 7 quốc gia thu nhập trung bình đạt được nhiều tiến bộ nhất về Đổi mới sáng tạo trong thập kỷ qua và cũng là một trong 3 quốc gia giữ kỷ lục có thành tích vượt trội so với mức độ phát triển trong 13 năm liên tiếp.

DOANH NGHIỆP TÌM CÁCH THÍCH ỨNG TRONG THẾ GIỚI NHIỀU BIẾN ĐỘNG

Thế giới từ nay tới 2030 được cho là ở thời kỳ BANI, được đặc trưng bởi Brittle (Mong manh, Dễ vỡ), Anxious (Bất an, Lo lắng), Non-Linear (Phi tuyến tính) và Incomprehensible (Khó hiểu).

Thế giới BANI thừa hưởng mọi yếu tố của thế giới VUCA nhưng với những đặc tính nghiêm trọng hơn và sâu rộng hơn. Các hệ thống có thể dễ dàng bị phá vỡ, sự không chắc chắn chiếm ưu thế và tính phức tạp không dễ hiểu. Thành công trong thế giới biến đổi này phụ thuộc vào khả năng điều hướng và thích nghi với những thách thức của một thực tế không thể đoán trước và phức tạp.

Theo Báo cáo Hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo Mở Việt Nam năm 2023, công nghệ có quy mô về mặt thị trường tầm nhìn đến 2030 lớn nhất vẫn là IoT (internet vạn vật), xếp kế là trí tuệ nhân tạo AI. Ngoài ra, hydrogen xanh, hay công nghệ xe điện là nhóm có tốc độ tăng trưởng nhanh. Ngoài ra, tài sản vô hình sẽ là nguồn vốn tăng trưởng mới quan trọng mà doanh nghiệp cần chú trọng.

“Tài sản trí tuệ” là động lực tăng trưởng quan trọng mà doanh nghiệp cần lưu tâm, để có thể phát triển bền vững trước sự thay đổi chóng vánh của thị trường công nghệ. Đặc biệt với nhóm startup, hay vì chỉ dừng lại ở thương hiệu hay giải pháp công nghệ, tài sản trí tuệ được bảo đảm mới là động lực về vốn quan trọng hơn hết.

Bà Nguyễn Hương Quỳnh, CEO BambuUP cho biết, nếu nhìn vào chỉ số của các của doanh nghiệp S&P 500, giá trị đóng góp của nhóm tài sản vô hình ngày càng lớn và đã chiếm đến 90% cấu phần giá trị thị trường của các doanh nghiệp này vào năm 2020. Trung Quốc hiện đang là quốc gia đi rất nhanh với tỷ lệ sở hữu bằng sáng chế, tập trung vào các công nghiệp tiên phong 4.0, công nghệ năng lượng xanh & tái tạo.

Chia sẻ trong phiên hội ngộ chuyên gia trong Lễ công bố Báo cáo Hệ sinh thái Đổi mới sáng tạo Mở Việt Nam năm 2023, bà Dương Thanh Tâm - Phó Chủ tịch HĐQT Canifa cho biết, mỗi doanh nghiệp sẽ có một cách đón một cơn bão khác nhau, hiện Canifa đã lựa chọn đầu tư vào công nghệ và ĐMST để có thể vượt qua cơn bão hoàn hảo của kinh tế thế giới. Chủ nghĩa kinh nghiệm đã lạc hậu, và doanh nghiệp cần trải qua giai đoạn tái khởi động và nâng cao năng lực (Unskill - Reskill - Upskill) doanh nghiệp liên tục với công nghệ.

Ông Phạm Quang Chiến, Phó Tổng giám đốc Citek, chia sẻ từ góc nhìn của một đơn vị cung cấp giải pháp công nghệ, hiện nay, doanh nghiệp cần phải linh hoạt hơn trong việc ứng dụng các mô hình kinh doanh cũng như lộ trình ứng dụng công nghệ. Doanh nghiệp Việt Nam cần biết cách tích hợp, linh hoạt hơn khi ứng dụng công nghệ. Công nghệ lõi sẽ là giải pháp giúp doanh nghiệp giải phóng khỏi các áp lục về việc ĐMST nhỏ lẻ, rời rạc giữa các quy chuẩn,

Để giúp nâng cao năng lực Đổi mới sáng tạo của doanh nghiệp, năm nay báo cáo vẫn tiếp tục đưa ra các mô hình Đổi mới sáng tạo trong doanh nghiệp điển hình, cách thức các doanh nghiệp tiêu biểu hiện tại đang thực hiện hoạt động Đổi mới sáng tạo mở - mở cửa các vấn đề, thách thức trong doanh nghiệp và sẵn sàng kết nối với giải pháp, tài sản trí tuệ từ bên ngoài phạm vi doanh nghiệp.

Năm nay, báo cáo đưa vào hơn 10 đề bài từ các doanh nghiệp và tập đoàn lớn tại Việt Nam, nhằm tìm ra các giải pháp phù hợp từ thị trường giải pháp công nghệ, startup tại Việt Nam, đa dạng từ: Chuyển đổi số, thương mại điện tử, ESG...

Hoàng An