Chủ nghĩa thân hữu đang làm tha hóa hệ thống công quyền

Thường trực Ủy ban các vấn đề xã hội Nguyễn Thị Kim Thúy, ĐBQH TP Đà Nẵng cho rằng, chủ nghĩa thân hữu đang làm méo mó các quan hệ thị trường, nghiêm trọng hơn làm tha hóa, biến chất hệ thống công quyền.

Cơ chế xin - cho là “máy đẻ” ra tiêu cực

Trình bày báo cáo của nhóm nghiên cứu, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Mạnh Cường cho biết, nhiều ý kiến tán thành việc cần mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự án luật.

“Mặc dù chưa có đánh giá chính thức về tình hình tham nhũng ở khu vực ngoài nhà nước, nhưng qua đánh giá, khảo sát của một số tổ chức trong và ngoài nước thì tình hình tham nhũng khu vực ngoài nhà nước đã, đang ảnh hưởng bất lợi đến các hoạt động cạnh tranh lành mạnh, môi trường đầu tư, các quan hệ kinh tế, tài chính, thương mại, đồng thời cản trở hiệu quả PCTN trong khu vực công”, ông Cường nói.

Công ước của Liên hợp quốc về CTN mà Việt Nam là thành viên cũng đặt ra yêu cầu CTN trong khu vực tư. Bộ Luật Hình sự 2015 đã hình sự hóa một số hành vi tham nhũng trong khu vực này như tham ô tài sản, nhận hối lộ, đưa hối lộ, môi giới hối lộ.

Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu nhận thấy, tờ trình và dự án Luật chưa có khái niệm giải thích rõ thế nào là tham nhũng trong khu vực ngoài nhà nước, cũng như chưa làm rõ cơ sở lý luận, thực tiễn của việc chỉ mở rộng phạm vi điều chỉnh của dự án luật đối với các loại hình doanh nghiệp là công ty đại chúng, tổ chức tín dụng, quỹ đầu tư và một số loại hình tổ chức xã hội.

“Quy định như vậy sẽ tạo sự bất bình đẳng trong công tác PCTN đối với các loại hình doanh nghiệp, tổ chức xã hội khác nhau. Mặt khác, thực tiễn cho thấy, việc đưa, nhận hối lộ để dành lợi thế trong sản xuất, kinh doanh xảy ra ở các loại hình doanh nghiệp khác nhau, kể cả các công ty TNHH hoặc công ty tư nhân, là công ty sân sau được sự đỡ đầu của người có chức vụ, quyền hạn”, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp băn khoăn.

Chủ nghĩa thân hữu này cũng khiến Thường trực Ủy ban các vấn đề xã hội Nguyễn Thị Kim Thúy, ĐBQH TP Đà Nẵng lo lắng khi đã, đang làm méo mó các quan hệ thị trường, nghiêm trọng hơn làm tha hóa, biến chất hệ thống công quyền.

Theo bà Nguyễn Thị Kim Thúy, sự gắn bó của các doanh nghiệp tư nhân đối với các quan chức nhà nước lại tiềm ẩn rủi ro lớn hơn rất nhiều.

“Sự gắn bó này dựa trên quan hệ thân quen, quan hệ người nhà. Đó là kiểu “đỡ đầu” của các công ty người nhà, là phương tiện để hợp thức hóa các tài sản ăn cắp của nhà nước. Và cũng do được quan chức “đỡ đầu” nên các công ty thân hữu có thể giành hết các hợp đồng béo bở của các doanh nghiệp nhà nước”, ĐBQH TP Đà Nẵng phân tích.

Vị ĐBQH TP Đà Nẵng còn nhấn mạnh, cơ chế xin- cho là “máy đẻ” ra tiêu cực, là môi trường lành mạnh để phát sinh tham nhũng. Xin - cho rất nhiều thứ, từ ngân sách, tín dụng, đất đai, các nguồn tài nguyên đến chức tước…. Quan trọng nhất vẫn là tiền và quyền. Cho nên, phải làm thế nào để bớt việc để “xin” thì sẽ không có lý do gì để hối lộ, tham nhũng.

Tham nhũng trong công tác cán bộ đang là “tâm điểm”

Để tránh trùng lặp với quy định về nội dung công khai, minh bạch trong các luật chuyên ngành, theo Vụ trưởng Vụ pháp chế, Thanh tra Chính phủ Nguyễn Văn Kim, dự thảo tập trung sửa đổi, bổ sung các quy định về nguyên tắc công khai, nội dung công khai, hình thức công khai.

“Đặc biệt, xác định rõ trách nhiệm công khai thuộc về người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị, chế độ họp báo, phát ngôn, quyền yêu cầu cung cấp thông tin của cơ quan, tổ chức, đơn vị, cá nhân và gắn với việc thực hiện trách nhiệm giải trình của cơ quan, tổ chức, cá nhân có thẩm quyền khi có yêu cầu”, ông Kim cho biết.

Bà Nguyễn Thị Kim Thúy cho rằng, nội dung công khai về tổ chức biên chế, công tác cán bộ và những việc thực hiện chính sách đối với công chức, viên chức, người lao động phải cụ thể, chi tiết hơn, nhất là việc tuyển dụng, bổ nhiệm, luân chuyển, kể cả việc chi cho cán bộ quản lý.

“Tham nhũng trong công tác cán bộ, lợi ích nhóm trong công tác cán bộ đang là tâm điểm thu hút sự quan tâm của cử tri và toàn xã hội. Điều 18, quy định trách nhiệm giải trình nhưng nếu chỉ giải trình khi có yêu cầu thì chưa ổn vì không yêu cầu thì không phải giải trình. Cần bổ sung việc tự giải trình nhằm tạo sự đồng thuận cao, tránh “cái sảy nảy cái ung””, Thường trực Ủy ban các vấn đề xã hội đề nghị.

Thượng tướng Lê Quý Vương, Thứ trưởng Bộ Công annói, công khai minh bạch rất quan trọng, muốn PCTN thì phải công khai, minh bạch, muốn chống cơ chế xin - cho thì cũng phải công khai, minh bạch.

“Cái gì cần phải công khai, minh bạch là phải công khai minh bạch. Cái này phải làm thật kỹ. Vì không hẳn mọi cái cần phải công khai đã được công khai, minh bạch”, Thượng tướng nói.

Giải trình thêm vấn đề này, Phó Tổng Thanh tra Nguyễn Văn Thanh nêu, muốn kiểm soát quyền lực thì phải công khai, minh bạch. Chính người dân sẽ kiểm soát quyền lực. Cho nên dự thảo luật lần nay sửa rất mạnh phần công khai, minh bạch.

“Luật trước đây phải liệt kê vì các luật chuyên ngành chưa quy đinh về công khai, minh bạch, nhưng bây giờ các luật chuyên ngành đã quy định nội dung công khai, minh bạch, trình tự công khai, minh bạch thì Luật PCTN làm thêm hai việc là đẩy đến chế định giải trình và có chế tài, có thanh tra, kiểm tra, xử lý kỷ luật”, Phó Tổng Thanh tra cho biết.

Song theo bà Thúy, dự thảo bổ sung quy định xử lý vi phạm trong việc thực hiện công khai minh bạch còn rất chung chung, không đủ nghiêm minh để xử lý người vi phạm.

Cho nên, cần bổ sung các chế tài cụ thể tương ứng với mỗi hành vi vi phạm về công khai minh bạch, bắt đầu từ việc đăng tải chức vụ, họ tên, nội dung vi phạm về công khai minh bạch trên các phương tiện thông tin đại chúng, rồi mới đến lượng hóa tính chất, mức độ vi phạm để chịu trách nhiệm pháp lý như khiển trách hay cảnh cáo…

Những điểm mới trình xin ý kiến

Mở rộng phạm vi điều chỉnh:Chính phủ đề nghị mở rộng từng bước về phạm vi điều chỉnh của dự án Luật sang khu vực ngoài Nhà nước, trước mắt tập trung vào các loại hình công ty đại chúng, tổ chức tín dụng và quỹ đầu tư; các tổ chức xã hội, tổ chức xã hội- nghề nghiệp, tổ chức từ thiện và các tổ chức xã hội khác có tư cách pháp nhân, không sử dụng ngân sách nhà nước do Bộ trưởng Bộ Nội vụ hoặc Chủ tịch UBND cấp tỉnh quyết định thành lập hoặc phê duyệt điều lệ (gọi chung là các tổ chức xã hội). Đối với các loại hình doanh nghiệp và tổ chức xã hội khác, Luật chỉ đưa ra các khuyến nghị thực hiện đối với một số chế định trong Luật.

Bổ sung trách nhiệm PCTN của các cơ quan Đảng:Dự thảo quy định về trách nhiệm của Ủy ban Kiểm tra Trung ương, Ủy ban Kiểm tra Tỉnh ủy, Thành ủy trực thuộc Trung ương thực hiện kiểm soát thu nhập của một số đối tượng cán bộ, công chức; theo dõi biến động, xác minh, tài sản, thu nhập; kiểm tra vụ việc có dấu hiệu tham nhũng; xử lý hành vi tham nhũng, tài sản có liên quan đến hành vi tham nhũng….

Kê khai tài sản, thu nhập:Dự thảo luật có nhiều sửa đổi, bổ sung về minh bạch, kiểm soát tài sản, thu nhập như mở rộng đối tượng kê khai tài sản; bỏ quy định kê khai hàng năm, thay vào đó là kê khai lần đầu và kê khai bổ sung; quy định về một số cơ quan, đơn vị kiểm soát tài sản, thu nhập để quản lý bản kê khai, theo dõi biến động và xác minh tài sản, thu nhập được kê khai không trung thực, không được giải trình một cách hợp lý (theo mô hình tập trung)….

Quốc hội công bố công khai báo cáo thường niên về công tác PCTN:Điều 19 dự thảo luật giao Chính phủ, Kiểm toán Nhà nước, Viện KSND Tối cao, TAND Tối cao theo chức năng, nhiệm vụ của mình có trách nhiệm báo cáo riêng về công tác PCTN; giao Quốc hội công bố công khai báo cáo thường niên về công tác PCTN. Đồng thời, Điều 20 giao Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam xây dựng và công khai báo cáo về đánh giá thực trạng tham nhũng và hiệu quả công tác PCTN.

Thảo Nguyên