Bức màn bí ẩn về ấn Sắc mệnh chi bảo

au rất nhiều năm, bức màn bí ẩn về ấn "Sắc mệnh chi bảo", bảo vật biểu thị quyền uy của vương triều Nguyễn, chỉ được hé lộ phần nào.

Ấn "Sắc mệnh chi bảo" là đỉnh cao của loại hình ấn chương thời Nguyễn, là nguồn sử liệu quan trọng ghi lại dấu ấn lịch sử gắn liền với nhà Nguyễn.

Vua Minh Mạng, vị hoàng đế tiêu biểu của nhà Nguyễn, là con thứ 4 của vua Gia Long và hoàng hậu Nguyễn Thị Đang (Thuận Thiên Cao hoàng hậu). Vào tháng giêng năm Canh Thìn (1820), hoàng thái tử Nguyễn Phúc Đảm lên ngôi, làm vua được 21 năm (1820 – 1840). Trong thời gian trị vì, vua Minh Mạng đã cho đúc một số ấn bằng vàng 10 tuổi, tiếp tục hoàn thiện hệ thống ấn chương của vương triều. Trong giai đoạn này ông cũng đã đặt ra những quy định về việc chế tác và sử dụng ấn chương các loại nhằm đáp ứng công cuộc cải cách hành chính đồng bộ ở mọi lĩnh vực trên phạm vi cả nước.

Ấn "Sắc mệnh chi bảo"

Năm Minh Mạng thứ 8 (1827), Bộ Lễ cùng Phủ Nội vụ, ty Vũ khố nhận chỉ dụ đúc 5 chiếc ấn bằng vàng 10 tuổi, đó là "Sắc mệnh chi bảo", "Hoàng Đế tôn thân chi bảo", "Khâm văn chi tỉ", "Duệ Vũ chi tỉ", "Trị lịch minh thời chi bảo". Tất cả đều được đúc vào tháng 10, năm Minh Mệnh thứ 8, năm 1827 .

Ấn "Sắc mệnh chi bảo" cao 11 cm, dày 2,5 cm, rộng 14 cm x 14 cm, nặng 8300 gram. Ấn đúc bằng chất liệu vàng 10 tuổi, tạo thành 2 cấp hình vuông, quai là tượng rồng ngồi, đầu vươn về phía trước, hai sừng dài, đuôi xòe 9 dải hình ngọn lửa, chân rồng 5 móng. Trên lưng ấn khắc 2 dòng chữ Hán: Bên trái: (Thập tuế kim trọng nhị bách nhị thập tam lượng lục tiền (vàng 10 tuổi, nặng 223 lạng 6 tiền). Bên phải: (Minh Mệnh bát niên thập nguyệt cát nhật tạo (đúc vào ngày lành, tháng 10, năm Minh Mệnh thứ 8). Mặt ấn đúc nổi 4 chữ triện trong khung "Sắc mệnh chi bảo".

Ấn "Sắc mệnh chi bảo" dùng để ban cấp cáo sắc cho văn võ cũng như phong tặng cho thần và người

Các tư liệu cho thấy ấn "Sắc mệnh chi bảo" dùng để ban cấp cáo sắc cho văn võ cũng như phong tặng cho thần và người, được đóng trên các loại văn bản: sắc phong, chiếu văn…

Lời dụ năm Minh Mạng thứ 9 (1828) chép rằng: "Ấn báu của Nhà nước là lễ để làm việc tuyên bố mệnh lệnh, chỉ bảo rõ ràng những việc phải làm, về khí cụ thì cực kỳ quan trọng, về điển lệ thì cực kỳ to lớn. Đức Hoàng khảo tổ Cao hoàng đế ta định chế độ lập pháp luật, trăm việc đều mới, nhiều lần ban sắc lấy vàng đúc các quả ấn như là ấn Chế cáo chi bảo, ấn Quốc gia tín bảo, ấn Sắc chính vạn dân chi bảo, ấn Thảo tội an dân chi bảo, và ấn Mệnh đức chi bảo. Từ trước đến nay đã kính thi hành, song là lúc mới làm chưa được mười phần chu đáo. Ta vâng nối ngôi báu, may gặp thái bình, những mong làm cho quy mô trước thêm rực rỡ, để tỏ rõ đời sau, cũng dùng vàng tốt đúc thêm ấn "Hoàng đế chi bảo", "Sắc Mệnh chi bảo" và "Trị lịch minh thời chi bảo". Chữ "Thời " là trọng nhưng phải viết chữ "Nhật " sang bên phải và chữ "Tự " sang bên trái, hiện đã lần lượt đúc xong"

Sách "Khâm định Đại Nam hội điển sự lệ", chép lời vua Minh Mạng năm 1828: "Từ trước đến nay phong tặng cho các thần kỳ cùng các văn võ quan phẩm, thì đều dùng ấn "Phong tặng chi bảo". Nay mới dùng ấn "Sắc mệnh chi bảo", từ nay phàm có ban cấp cho văn võ, phong tặng cho thần dân đều dùng".

Ấn "Sắc mệnh chi bảo" cao 11 cm, dày 2,5 cm, rộng 14 cm x 14 cm, nặng 8300 gram

Quy định dùng "Sắc mệnh chi bảo" trong chính sử còn ghi: "Người quyền thự chức hàm tuy chưa được cấp sắc, nhưng đối với người tầm thường sai phái có khác biệt thì chiếu văn, thăng chức quyền thự cũng chuẩn cho dùng ấn Sắc mệnh".

Bảo vật hoàng cung tượng trưng cho quyền lực tối cao của nhà vua, luôn là điều bí ẩn với đa số người dân. Trong những bảo vật hoàng cung, ấn vàng và bảo kiếm được coi là hai bảo vật biểu thị quyền uy của vương triều, mang giá trị đặc biệt. Sau rất nhiều năm, bức màn bí ẩn về những bảo vật này cũng chỉ hé lộ phần nào.

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Cách mạng tháng tám thành công, năm 1945, vua Bảo Đại thoái vị giao nộp ấn kiếm cùng toàn bộ bảo vật hoàng cung cho chính quyền cách mạng. Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, số tài sản này lại được đưa về Bộ Tài chính, rồi sang Bộ Văn hóa. Cuối cùng, Bảo tàng Lịch sử chịu trách nhiệm bảo quản.

Bảo tàng Lịch sử Quốc gia

Năm 1961, bảo tàng tổ chức trưng bày ấn vàng, thì xảy ra vụ mất trộm chiếc ấn vàng của Nam Phương Hoàng hậu cùng một số hiện vật giá trị. Sau vụ trộm gây chấn động này, những bảo vật còn lại được chuyển sang kho Ngân hàng Nhà nước lưu giữ đến năm 2007 bàn giao lại cho Bảo tàng lịch sử Việt Nam, nay là Bảo tàng lịch sử quốc gia. Từ thời điểm này, bức màn bí ẩn về những bảo vật này được hé lộ phần nào. Những người làm công tác bảo quản hiện vật của Bảo tàng bắt đầu được tận mắt nhìn thấy bảo vật. Ấn vàng "Sắc mệnh chi bảo" được công nhận Bảo vật quốc gia theo Quyết định số 2382/QĐ-TTg ngày 25-12-2015 của Thủ tướng Chính phủ.

Ấn "Sắc mệnh chi bảo" là đỉnh cao của loại hình ấn chương thời Nguyễn

Các công trình nghiên cứu về ấn chương Việt Nam đều xác định ấn Sắc mệnh chi bảo là hiện vật gốc, độc bản. Cho đến nay, chưa có ấn vàng nào khác được phát hiện có chất liệu, hình thức, kích thước và trọng lượng giống với ấn vàng "Sắc mệnh chi bảo" tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia.

Theo Bảo tàng lịch sử Việt Nam, ấn "Sắc mệnh chi bảo" là loại ấn vàng có vị trí đặc biệt quan trọng trong thiết chế quân chủ phong kiến triều Nguyễn. Ấn là biểu trưng quyền lực của triều đình nhà Nguyễn, dùng để đóng trên các loại sắc phong của vương triều. Mỗi hình dấu của ấn trên văn bản được coi là một văn bản hoàn chỉnh và trung thực nhất. Ấn "Sắc mệnh chi bảo" có kỹ thuật đúc, khắc công phu, là hiện vật độc bản, có giá trị đặc biệt trong tổng số 85 chiếc ấn của hoàng đế và vương hậu triều Nguyễn hiện đang được lưu giữ tại Bảo tàng Lịch sử quốc gia. Ấn là đỉnh cao của loại hình ấn chương thời Nguyễn, là tài sản vô giá của dân tộc Việt Nam, là nguồn sử liệu quan trọng ghi lại dấu ấn lịch sử gắn liền với vương triều nhà Nguyễn và lịch sử văn hóa dân tộc Việt Nam cuối thế kỷ 19, đầu thế kỷ 20.

Thực hiện:

Yến Anh

Ảnh:

Bảo tàng lịch sử quốc gia

Trình bày: Lê Duy