Vươn tầm quốc tế trong đào tạo và nghiên cứu khoa học cơ bản

Lịch sử truyền thống

Trường ĐHKHTN (ĐHQGHN) được thành lập theo Nghị định số 97/CP ngày 10-12-1993 của Chính phủ, kế thừa truyền thống của Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội, là trường đại học khoa học cơ bản đầu tiên ở miền bắc sau hòa bình lập lại với nhiệm vụ: Đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học có đức, có tài; tổ chức các hoạt động nghiên cứu khoa học và phát triển công nghệ, phục vụ đắc lực cho công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Trong quá trình 60 năm xây dựng và phát triển, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội trước kia và Trường ĐHKHTN ngày nay luôn nhận được sự quan tâm toàn diện và sâu sắc của Đảng và Nhà nước, sự chỉ đạo trực tiếp, tận tình của Bộ Giáo dục và Đào tạo, ĐHQGHN. Với tinh thần tự lực, tự cường, tập thể công chức, viên chức của trường đã chủ động sáng tạo, vượt khó, phấn đấu hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ chính trị được giao.

Ngược dòng thời gian, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội khi mới thành lập (tháng 10 năm 1956) chỉ gồm hai khoa: Khoa Tự nhiên và Khoa Xã hội với 43 cán bộ giảng dạy. Trong giai đoạn xây dựng và phát triển, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội đã đào tạo cho đất nước hơn 25 nghìn cử nhân khoa học, số cán bộ này phục vụ trên mọi miền của Tổ quốc, nhiều người giữ trọng trách trong các cơ quan nhà nước. Đặc biệt, trong giai đoạn này, trường đã đào tạo hơn 400 TS và TSKH trong đó có cả các nghiên cứu sinh nước ngoài. Hệ THPT chuyên có 126 em học sinh đoạt giải trong các kỳ thi Olympic quốc tế và quốc gia, đem lại vinh quang cho đất nước. Năm 1974 được nhắc đến như một mốc son lịch sử trong truyền thống đào tạo học sinh phổ thông năng khiếu của Việt Nam nói chung và của nhà trường nói riêng. Lần đầu tiên, Việt Nam cử đoàn học sinh dự thi Olympic Toán quốc tế thì Hoàng Lê Minh, học sinh của khối chuyên toán A0 đã xuất sắc giành Huy chương vàng. Đây chính là khởi đầu cho liên tiếp những thành công đáng tự hào của học sinh hệ THPT chuyên trong các kỳ Olympic quốc tế, đem vinh quang về cho Tổ quốc. Cũng chính vào năm 1974, công tác đào tạo sau đại học nước ta được đánh dấu bằng sự kiện Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội là đơn vị đầu tiên tổ chức bảo vệ luận án phó tiến sĩ ở trong nước cho thầy Hoàng Hữu Đường, một giảng viên của nhà trường. Đến năm 1982, cũng chính thầy Hoàng Hữu Đường là người đầu tiên bảo vệ luận án tiến sĩ khoa học ở trong nước.

Kể từ năm 1993, khi Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội được tách thành hai trường: Trường ĐH Khoa học Tự nhiên và Trường ĐH Khoa học Xã hội và Nhân văn, cán bộ, giảng viên của hai trường đã trải qua giai đoạn chuyển đổi với nhiều thách thức. Với lòng yêu nghề, yêu trường, tâm huyết với sự nghiệp giáo dục, chỉ trong một thời gian ngắn, tập thể cán bộ, viên chức Trường ĐHKHTN đã đạt được những thành tích to lớn góp phần xây dựng ĐHQGHN lớn mạnh và dần khẳng định vị thế trong nền giáo dục nước nhà.

Hiện nay, Trường ĐHKHTN gồm có tám khoa đào tạo, một trường THPT chuyên KHTN, một phòng thí nghiệm trọng điểm cấp nhà nước, bảy trung tâm nghiên cứu trực thuộc trường, với hơn 100 phòng thí nghiệm và phòng máy phục vụ giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học, trong đó có một số phòng thí nghiệm đạt tiêu chuẩn khu vực và quốc tế.

Chú trọng đào tạo chất lượng cao

Để đạt được những thành tích to lớn trong quá trình 60 năm xây dựng và phát triển, một trong những nét nổi bật của nhà trường là chú trọng đào tạo chất lượng cao. Trường ĐHKHTN chủ trương mở rộng quy mô đào tạo một cách hợp lý và đa dạng hóa các chương trình đào tạo. Trong đó, cơ cấu ngành nghề đào tạo được giữ vững và ổn định các ngành khoa học cơ bản truyền thống, đồng thời đề xuất và triển khai đào tạo các ngành mới đáp ứng nhu cầu của nền kinh tế, đặc biệt là một số ngành khoa học công nghệ mũi nhọn như Công nghệ sinh học, Khoa học vật liệu, Công nghệ môi trường, Công nghệ hóa học, Máy tính và khoa học thông tin,... Trường là một trong số ít các đơn vị trên cả nước có tỷ lệ học viên sau đại học so với tổng số sinh viên đại học chính quy cao nhất và luôn chú trọng việc gắn kết chặt chẽ đào tạo với nghiên cứu khoa học.

Đặc biệt, từ năm 1997, với mục đích đào tạo nhân tài cho đất nước và đào tạo đội ngũ cán bộ khoa học cơ bản kế cận, Trường ĐHKHTN là đơn vị đầu tiên mở hệ đào tạo cử nhân khoa học tài năng, thu hút được các học sinh giỏi, xuất sắc của đất nước; trong đó 70% các em sinh viên của hệ đào tạo này đoạt giải cao trong các kỳ thi Olympic quốc tế và quốc gia.

Tích cực thực hiện chủ trương đổi mới giáo dục ĐH của Đảng và Nhà nước, trường đã áp dụng phương thức đào tạo tín chỉ toàn phần, chuẩn hóa nội dung chương trình đào tạo, thực hiện đổi mới phương pháp giảng dạy và công tác quản lý đào tạo. Đáng chú ý, để đẩy mạnh tiến độ nâng cao chất lượng đào tạo hội nhập với quốc tế, Trường ĐHKHTN đã tích cực xây dựng và triển khai đề án phát triển các ngành, chuyên ngành đạt trình độ quốc tế. Đối tác được lựa chọn trong từng ngành đều là những trường ĐH có uy tín trên thế giới như các trường ĐH: Illinois at Urbana and Champaign, Hoa Kỳ (ngành Hóa học, ngành Địa chất), Washington, Seattle, Hoa Kỳ (ngành Toán học), Indiana, Hoa Kỳ (ngành Khoa học Môi trường), Brown, Hoa Kỳ (ngành Vật lý), Tufts, Hoa Kỳ (ngành Sinh học), Rennes I, Cộng hòa Pháp (chương trình đào tạo thạc sĩ và tiến sĩ chuyên ngành Hóa hữu cơ). Bên cạnh đó, nhà trường cũng đặc biệt chú trọng công tác bảo đảm và đánh giá chất lượng giáo dục theo chuẩn quốc tế. Giai đoạn 2012-2015, trường đã kiểm định thành công sáu chương trình đào tạo theo bộ tiêu chuẩn Mạng lưới các trường đại học Đông - Nam Á (AUN), trong đó có hai chương trình đào tạo cử nhân ngành Hóa học và Địa chất đạt điểm cao nhất Việt Nam và đứng thứ hai khu vực Đông - Nam Á. Trường ĐHKHTN vinh dự là cơ sở giáo dục ĐH đầu tiên của khu vực Đông - Nam Á đăng ký tiến hành kiểm định chất lượng giáo dục cấp trường theo bộ tiêu chuẩn AUN vào đầu năm 2017.

Ngoài việc tổ chức thực hiện đào tạo ở bậc ĐH, Trường ĐHKHTN hiện đang quản lý và triển khai 44 chuyên ngành bậc thạc sĩ và 43 chuyên ngành ở bậc TS. Từ năm 2001 đến nay, trường đã đào tạo cho các trường đại học, các viện nghiên cứu, các cơ quan quản lý trong cả nước 5.682 thạc sĩ và 460 TS. Các thế hệ cựu học sinh, sinh viên trưởng thành có nhiều đóng góp xuất sắc cho nền khoa học nước nhà và quốc tế, điển hình như các GS: Đàm Thanh Sơn, Ngô Bảo Châu... Nhiều cựu học sinh, sinh viên đã và đang là các nhà lãnh đạo xuất sắc, là chủ của những doanh nghiệp thành công...

Đầu tàu trong nghiên cứu khoa học

Nhận thức được tầm quan trọng của nghiên cứu khoa học (NCKH), ngay từ ngày đầu thành lập, Trường ĐH Tổng hợp Hà Nội trước đây và Trường ĐHKHTN (ĐHQGHN) hiện nay luôn quan tâm và tìm mọi biện pháp để đẩy mạnh hoạt động NCKH. Trường đã tạo dựng và duy trì vị thế của cơ sở giáo dục ĐH hàng đầu Việt Nam trong lĩnh vực khoa học tự nhiên. Hiện nay, trường đã hình thành được 10 nhóm nghiên cứu mạnh, tiệm cận trình độ quốc tế và từng bước hình thành một số trường phái nghiên cứu, được cộng đồng khoa học quốc tế ghi nhận. Số lượng và chất lượng NCKH không ngừng gia tăng, thể hiện qua những công bố khoa học trên các tạp chí quốc tế có uy tín và các giải thưởng quốc gia, quốc tế về khoa học và công nghệ. Hằng năm, các cán bộ khoa học đã công bố hơn 200 bài báo trên các tạp chí quốc tế uy tín thuộc danh mục ISI. Trong những năm gần đây, các cán bộ giảng viên của trường còn có những công trình công bố trên tạp chí khoa học hàng đầu thế giới Nature. Nhiều nhà khoa học là tác giả của những công trình được nhận giải thưởng quốc tế và giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ. Đặc biệt, trong ba lần xét tặng Giải thưởng Tạ Quang Bửu (giải thưởng danh giá nhất cho công trình nghiên cứu về khoa học cơ bản từ năm 2014 đến nay), đã có hai giảng viên của trường được nhận giải.

Trong giai đoạn hội nhập quốc tế, Trường ĐHKHTN luôn chủ động mở rộng hợp tác với đối tác nước ngoài, thiết lập quan hệ hợp tác quốc tế với hơn 120 trường ĐH và viện nghiên cứu của nhiều nước trên thế giới; xây dựng nhiều dự án NCKH đa quốc gia để mở rộng hợp tác và gia tăng nguồn lực. Trong những năm qua nhà trường đã có hơn 50 dự án và đề tài được quốc tế tài trợ, trong đó có những dự án lớn góp phần vào việc đào tạo cán bộ và sinh viên với chất lượng cao, đồng thời trang bị các thiết bị hiện đại phục vụ đào tạo và nghiên cứu khoa học.

Hằng năm nhiều nhà khoa học của trường được mời chủ trì và tham gia phối hợp tổ chức các hội nghị, hội thảo khoa học quốc tế tại Việt Nam và nước ngoài. Nhiều cán bộ của trường là những chuyên gia tư vấn chính sách cho các bộ, ban, ngành, địa phương và Chính phủ về các lĩnh vực phòng, chống thiên tai, ô nhiễm môi trường, biến đổi khí hậu, phát triển xanh, phát triển bền vững.

Nhìn lại chặng đường 60 năm xây dựng và phát triển, tập thể cán bộ giảng viên Trường ĐHKHTN luôn tự hào với những thành tích đã đạt được và đoàn kết, tự tin hướng tới tương lai, quyết tâm xây dựng mô hình trường ĐH nghiên cứu tiên tiến với khẩu hiệu hành động: “Sáng tạo, Tiên phong, Trách nhiệm xã hội”.

Quy mô đào tạo hệ ĐH chính quy: 5.000; học viên cao học: 897; nghiên cứu sinh: 244; học sinh hệ THPT chuyên: 1.317. Trong đó, số sinh viên, học viên cao học, nghiên cứu sinh quốc tế là 58; chương trình đào tạo tiên tiến, tài năng, chất lượng cao, đạt trình độ quốc tế là 1.215 sinh viên.

Tổng số cán bộ viên chức đang làm việc tại trường là 737 người, trong đó có: 25 GS, 113 PGS, 321 TS, 10 TSKH, sáu Nhà giáo Nhân dân, 32 Nhà giáo Ưu tú. Trong số cơ cấu đội ngũ cán bộ, viên chức, số giảng viên có trình độ sau ĐH chiếm 92%. Đặc biệt, trường là một trong những đơn vị có tỷ lệ cán bộ có học hàm GS, PGS và học vị TS, TSKH trên tổng số cán bộ cao nhất cả nước.

Trường ĐHKHTN được phong tặng: Danh hiệu Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới (năm 2000), Huân chương Hồ Chí Minh lần thứ nhất (năm 2001), Huân chương Độc lập hạng nhất (năm 2011), Huân chương Hồ Chí Minh lần thứ hai (năm 2016)… Nhiều đơn vị thành viên của trường cũng được phong Danh hiệu Anh hùng Lao động và được nhận nhiều huân, huy chương như: Danh hiệu Anh hùng Lao động của Khối THPT Chuyên Toán Tin (2005) và Danh hiệu Anh hùng Lao động của Khoa Hóa học (2014)...