Việt Nam phấn đấu tham gia vào thị trường dược liệu toàn cầu

Chú trọng đầu tư khoa học công nghệ phát triển dược liệu

Quy hoạch phát triển dược liệu được Chính phủ quan tâm, thực hiện quy hoạch tổng thể từ năm 2013. Đến năm 2021, Chính phủ ký Quyết định 1719 về phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, trong đó có nội dung phát triển dược liệu quý. Những chính sách khuyến khích hỗ trợ, ưu đãi đầu tư nhằm phát huy tiềm năng, thế mạnh của dược liệu Việt Nam và góp phần phát triển kinh tế xã hội, xóa đói giảm nghèo. Trong đó, tập trung cho vùng đồng bào dân tộc thiểu số - khu vực có khí hậu phù hợp để phát triển dược liệu.

Ngành dược liệu Việt Nam có nhiều tiềm năng vươn xa ra thị trường thế giới.

Theo TS. Nguyễn Thế Thịnh, Cục trưởng Cục Quản lý Y dược cổ truyền, dược liệu trong nước đã được quan tâm, nhưng vẫn có những dược liệu không nuôi trồng được và phải nhập khẩu, đặc biệt từ Trung Quốc. Việt Nam đang tăng cường nuôi trồng dược liệu để đối trọng giữa nhập khẩu và xuất khẩu. Tuy nhiên, Nghị định 54 yêu cầu các đơn vị xuất khẩu vào Việt Nam phải đáp ứng tiêu chuẩn GMP (Là bộ nguyên tắc, tiêu chuẩn về sản xuất thuốc, nguyên liệu làm thuốc nhằm bảo đảm thuốc, nguyên liệu làm thuốc luôn được sản xuất và kiểm tra một cách nhất quán theo các tiêu chuẩn chất lượng phù hợp với mục đích sử dụng và yêu cầu của giấy đăng ký lưu hành thuốc, nguyên liệu làm thuốc) của WHO, tuy nhiên, nhiều nước trên thế giới, trong đó có Trung Quốc có tiêu chuẩn riêng.

Theo đó, Cục Y dược cổ truyền đã tham mưu cho Bộ Y tế trình Chính phủ sửa Nghị định sao cho phù hợp với tình hình thị trường các nước. "Để đối trọng với lượng nhập khẩu, Việt Nam cần đầu tư về mặt khoa học, nghiên cứu làm sao có các dược liệu, sản phẩm thay thế. Đặc biệt, được Hội đồng Dược điển đánh giá giá trị chất lượng và xây dựng tiêu chuẩn làm thuốc theo đúng quy định của pháp luật. Hội đồng dược điển và Viện kiếm nghiệm thuốc Trung ương phối hợp với nhiều cơ quan khác để cùng vào cuộc, đầu tư vào nghiên cứu khoa học, đầu tư vào nuôi trồng… để có những sản phẩm dược liệu thay để chủ động phần nào trong công tác khám, chữa bệnh bằng y học cổ truyển", Cục trưởng Cục Y dược cổ truyền nói.

Hiện nay, việc kiểm định chất lượng dược liệu được làm hàng năm. Theo số liệu thống kê, chất lượng dược liệu sử dụng trong cơ sở khám chữa bệnh luôn đảm bảo. Với các loại thuốc được đưa vào bệnh viện sử dụng sẽ phải thông qua đấu thầu, có nguồn gốc, chất lượng mới được sử dụng chữa bệnh. Chỉ có khoảng dưới 1% dược liệu trên thị trường không đảm bảo chất lượng.

Sản xuất theo hướng chuyên canh, tạo sản phẩm có thương hiệu

Việt Nam được đánh giá có nguồn dược liệu đa dạng, dược liệu tự nhiên quý hiếm vẫn còn khá phong phú. Theo thống kê, hiện nước ta có khoảng trên 5.100 loài cây dược liệu. Với nguồn dược liệu này, Việt Nam có nhiều tiềm năng, lợi thế để phát triển dược liệu trở thành một ngành kinh tế và thậm chí xuất khẩu dược liệu tới nhiều nước trên thế giới.

Theo ông Thịnh, hiện nay, nhiều đơn vị đã đầu tư để nuổi trồng và phát triển dược liệu theo liên kết chuỗi quy mô công nghiệp, hướng tới sản xuất dược liệu theo hướng chuyên canh, tạo thành sản phẩm có thương hiệu và uy tín trên thị trường theo vùng miền. Tuy nhiên, nhiều đơn vị nuôi trồng dược liệu còn lúng túng vì chưa tiếp cận được với các đơn vị kinh doanh, phân phối và sử dụng trong và ngoài nước.

Đến thời điểm hiện nay, một số doanh nghiệp Việt Nam đã tham gia xuất khẩu nhiều loại dược liệu như: Quế, hồi, thảo quả, nghệ, hòe, kê huyết đằng... nhưng riêng lẻ và với tỷ lệ không đáng kể. Mặc dù tổng giá trị xuất khẩu quế, hồi liên tục tăng, năm 2022 đạt 276 triệu USD, nhưng con số này còn nhỏ so với thị phần dược liệu trên toàn thế giới.

Một trong những lý do dược liệu Việt Nam mới chiếm thị phần rất nhỏ trên tổng doanh thu thị trường dược liệu toàn cầu là phần lớn dược liệu Việt Nam được xuất khẩu ở dạng nguyên liệu thô. Bên cạnh đó, vẫn còn một số tỷ lệ cây dược liệu không đạt tiêu chuẩn chất lượng theo quy định. Năm 2022, tổng số mẫu dược liệu được lấy kiểm tra chất lượng là 2.224 mẫu, trong đó có 85 mẫu dược liệu không đạt tiêu chuẩn chất lượng, chiếm tỷ lệ 3,82%; tỷ lệ mẫu dược liệu không đạt tiêu chuẩn chất lượng là 11,08% (năm 2017) và 5,7% (năm 2018).

Trong bối cảnh khó khăn, cạnh tranh nhiều như hiện nay, để tham gia vào thị trường thảo dược toàn cầu, theo ông Trần Minh Ngọc. Phó Cục trưởng Cục Quản lý Y dược cổ truyền thì các doanh nghiệp Việt Nam cần phải đầu tư mạnh về khoa học-công nghệ, giống, phát triển vùng trồng dược liệu trên quy mô lớn, tuân thủ các tiêu chuẩn, quy chuẩn của nước nhập khẩu.

Đáng chú ý, cần phải hình thành các vùng sản xuất dược liệu chuyên canh, tập trung, quy mô đủ lớn và phải được quản lý truy xuất nguồn gốc và chất lượng sản phẩm theo tiêu chuẩn của Tổ chức Y tế thế giới về thực hành tốt nuôi trồng và thu hái (GACP-WHO) và sản xuất dược liệu hữu cơ theo tiêu chuẩn quốc tế, tiêu chuẩn Dược điển Việt Nam và của các nước nhập khẩu.

Bên cạnh đó, cần tuyên truyền nâng cao ý thức cho cộng đồng, người tham gia nuôi trồng dược liệu... Từng bước hình thành vùng sản xuất dược liệu tập trung có quy mô đủ lớn đáp ứng các tiêu chuẩn chất lượng theo yêu cầu của các nước nhập khẩu.

Tô Hội