Thế giới phải cảnh giác với điều gì?

Đó là nhận định chung của các nhà kinh tế hàng đầu thế giới thuộc Hiệp hội Kinh tế Quốc tế (IEA), vừa kết thúc Đại hội lần thứ 20 tại Medellín, Colombia. Sự kiện diễn ra ba năm một lần này quy tụ các học giả từ khắp nơi trên thế giới để chia sẻ và thảo luận về những phát triển mới nhất trong tư duy kinh tế. Đại hội năm nay nhấn mạnh tính cấp thiết của việc đánh giá lại một số thách thức cốt lõi đối với nền kinh tế toàn cầu, tại đó các nhà kinh tế học đều nhất trí cho rằng: cuộc khủng hoảng nợ công đang diễn biến phức tạp ở Nam bán cầu, mặc dù không phải là nội dung trọng tâm trực tiếp của hội nghị, nhưng lại đang gây ra những quan ngại lớn nhất và có thể tạo ra những tác động sâu rộng nếu không có sự can thiệp ngay từ bây giờ.

Trong bối cảnh nền kinh tế thế giới ngày càng căng thẳng do sự gián đoạn chuỗi cung ứng liên quan đến cuộc chiến ở Ukraine, hậu quả kéo dài của đại dịch Covid-19 và đám mây bất ổn bao trùm do cuộc giao tranh không lường trước được giữa Israel và Hamas, Đại hội năm nay của những nhà kinh tế hàng đầu thế giới đã chỉ ra cuộc khủng hoảng nợ công có thể sẽ là “mối đe dọa giấu mặt” lớn nhất mà ít chính phủ ý thức được tầm nghiêm trọng của nó.

Sự dịch chuyển của trọng tâm nền kinh tế toàn cầu

Tại Đại hội năm nay, hầu hết các bài thuyết trình đều tập trung vào tác động của công nghệ kỹ thuật số và phương tiện truyền thông xã hội đối với lao động, tiền lương và bất bình đẳng xã hội. Những nhà kinh tế khác tập trung vào bản chất đang thay đổi của toàn cầu hóa, sự chuyển đổi từ trật tự kinh tế đơn cực sang đa cực, và sự xói mòn của các thể chế dân chủ trong bối cảnh chủ nghĩa dân tộc dân túy trỗi dậy ở nhiều nơi trên thế giới.

Bài giảng của nhà kinh tế Danny Quah nhấn mạnh tốc độ thay đổi của nền kinh tế toàn cầu. Ông cho biết vào năm 1980, trọng tâm của nền kinh tế toàn cầu nằm ở phía Đại Tây Dương, phản ánh sự thống trị của Bắc Mỹ và Tây Âu trong thời kỳ này. Khi các nền kinh tế Đông Á cất cánh, trọng tâm kinh tế toàn cầu bắt đầu dịch chuyển về phía Đông. Danny Quah ước tính rằng, đến năm 2008, nó đã di chuyển đến gần Thổ Nhĩ Kỳ và tiếp tục di chuyển về phía Đông, do sự tăng trưởng nhanh chóng của nền kinh tế Ấn Độ và Trung Quốc. Ông dự đoán rằng đến năm 2050, trọng tâm của nền kinh tế thế giới sẽ nằm giữa Ấn Độ và Trung Quốc, mở ra những cơ hội nhưng cũng gây ra căng thẳng địa chính trị và làm nảy sinh những mối đe dọa mới.

Nguồn: ITN

Đặc biệt, chủ nghĩa độc tài đang trỗi dậy vẫn là động lực chính gây ra sự bất ổn kinh tế toàn cầu. Sự hấp dẫn ngày càng tăng của các phong trào dân túy có thể gây ra “mối đe dọa hiện hữu” đối với quản trị dân chủ, quyền tự do dân sự và trật tự thế giới tự do.

Nguy cơ từ quả bom nợ công

Bất chấp những dự đoán nghiệt ngã về một cuộc suy thoái kinh tế kéo dài, nền kinh tế toàn cầu đã thành công né tránh một cuộc suy thoái vào năm 2023, nhờ vào GDP và tăng trưởng việc làm mạnh mẽ bất ngờ ở Hoa Kỳ. Điều này khiến một số nhà kinh tế đưa ra quan điểm lạc quan một cách sai lầm cho năm 2024.

Sự lạc quan mới này có thể xuất phát từ chỗ các nhà phân tích có xu hướng tập trung vào các nước giàu khi đánh giá tình trạng của nền kinh tế toàn cầu. Một phân tích chi tiết hơn sẽ mang lại một bức tranh bao trùm hơn nhưng cũng sẽ ảm đạm hơn về toàn cảnh nền kinh tế thế giới. Không giống như cuộc Đại suy thoái 2008 - 2009, vốn gây ra bởi sự sụp đổ của thị trường nhà ở Hoa Kỳ, mối đe dọa lớn nhất đối với sự ổn định kinh tế toàn cầu hiện nay đến từ các nước đang phát triển.

Trong đại dịch Covid-19, hầu như mọi quốc gia trên thế giới đều buộc phải tăng chi tiêu công. Nhưng trong khi các nước phát triển và thu nhập trung bình có đủ nguồn lực để mua vaccine, thuốc và các thiết bị y tế thiết yếu thì các nền kinh tế có thu nhập thấp và trung bình phải đi vay mượn ồ ạt để đối phó với đại dịch cũng như các cuộc khủng hoảng lương thực và năng lượng kéo theo sau đó. Tình trạng giật gấu vá vai này khiến hàng chục quốc gia rơi vào tình trạng khó khăn về nợ nần hoặc có nguy cơ cao mắc nợ, nhấn mạnh sự cần thiết phải xem xét cụ thể tình trạng kinh tế của các nước đang phát triển.

Theo Báo cáo Nợ quốc tế mới nhất của Ngân hàng Thế giới, các nước nghèo nhất thế giới đang bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất bởi cuộc khủng hoảng nợ công. Dịch vụ nợ nước ngoài của họ, đạt mức cao nhất mọi thời đại là 88,9 tỷ USD vào năm 2022, được dự đoán sẽ tăng 40% vào năm 2023 - 2024. Ghana và Zambia đã vỡ nợ, Ethiopia có thể sẽ vỡ nợ trong năm 2024 và mức nợ trong nước ở các quốc gia như Argentina và Pakistan đang ở mức cao đáng báo động.

Những con số này có thể chưa đủ để gióng lên một hồi chuông cảnh báo, nhưng rõ ràng cần có những đánh giá toàn diện hơn để nhanh chóng có sự can thiệp khẩn cấp của quốc tế giúp ngăn chặn cuộc khủng hoảng này leo thang vượt ngoài tầm kiểm soát. Mặc dù cuộc khủng hoảng hiện tại có thể không có tác động toàn cầu ngay lập tức như sự sụp đổ của thị trường thế chấp dưới chuẩn ở Mỹ năm 2008, nhưng những tác động lâu dài tiềm ẩn của nó có thể rất sâu rộng. Đáng chú ý, nó có thể làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng di cư, tiếp tục thúc đẩy sự trỗi dậy của chủ nghĩa dân túy cánh hữu trên khắp thế giới phát triển và có thể dẫn đến những bất ổn xã hội rộng khắp ở thế giới thứ ba.

Trong khi Đại hội kéo dài 5 ngày của IEA ở Medellín giống như một luồng gió mới, việc giải quyết cuộc khủng hoảng nợ ở các nước đang phát triển đòi hỏi nhiều hơn những nghiên cứu tiên tiến. Cộng đồng quốc tế, đặc biệt là các tổ chức đa phương như Ngân hàng Thế giới, phải hành động dứt khoát trước khi tình hình vượt khỏi tầm kiểm soát.

Quốc Đạt