Nước mắt phu vàng

Nhiều vụ sập hầm, tai nạn lao động đau lòng đã xảy ra gióng lên hồi chuông cảnh báo cho việc thỏa thuận dân sự về việc làm, sử dụng lao động và bảo đảm an toàn lao động tại các bưởng vàng. Nhưng, nước mắt đằng sau những thân phận phu vàng mới là những ám ảnh không nguôi.

Nỗi đau góa phụ

3 ngày sau khi chồng ra đi mãi mãi do tai nạn trượt chân xuống “giếng vàng”, chị Lò Thị Dom (bản Noong Hẻo 1, xã Noong Hẻo, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu) vẫn còn nguyên những đau đớn vật vã về tinh thần vì người đàn ông hứa cùng chị đồng cam cộng khổ, chia ngọt sẻ bùi đến suốt cuộc đời đã không còn nữa. Khóc ròng rã những ngày qua, nước mắt cạn khô, giọng nói khản đặc, chỉ còn lại lời thều thào, chị gọi tên chồng giữa hư vô. Ngôi nhà sàn mới xây được vài năm chưa hoàn thiện vẫn đông người qua lại. Người thân thích, họ hàng, bà con láng giềng, cấp ủy chính quyền địa phương đã bên cạnh, động viên, chia sẻ, nhưng mất mát đau thương thì vẫn còn đó với người góa phụ trẻ.

Nỗi đau góa phụ.

Chồng chị - anh Lò Văn Hại (sinh năm 1993) vừa bị tai nạn trong một vụ đào vàng trái phép tại bãi số 7, nơi những khu rừng rậm phủ kín che đi bưởng vàng, nằm trên địa bàn xã Noong Hẻo. Không nói rõ được tiếng phổ thông, qua một người dịch, chúng tôi nghe chị Dom kể trong tiếng nấc nghẹn. Trước đây, vợ chồng chị cùng về xuôi đi làm thuê ở khu công nghiệp với mong muốn có thêm chút tiền để xây nhà ra ở riêng. Ngôi nhà sàn mới dựng là vợ chồng chị đang ở chung cùng bố mẹ và hai em trai chồng. Sau Tết Nguyên đán, hai vợ chồng cứ nấn ná ở lại vì không muốn xa con, xa quê Đến cuối tháng 2 vừa qua, có người trong họ hỏi có đi làm thuê ở bưởng vàng, Hại muốn đi ngay vì dù sao cũng gần nhà, gần các con và tiền làm ra tiết kiệm được, chi phí ít hơn.

Vậy là, ngày 25/2, anh Lò Văn Hại được chủ bưởng thuê đến khu vực khai thác vàng trái phép thuộc bản Phiêng Chạng, xã Noong Hẻo, để đào, xay xát quặng vàng. Được hơn chục ngày thì vào khoảng 17 giờ 30 ngày 8/3, khi đang trèo lên cầu thang trong hang, anh Hại bị trượt chân, rơi xuống hang với độ cao khoảng 50m dẫn đến tử vong. Sau khi sự việc xảy ra, chủ bưởng vàng lo sợ bị cơ quan pháp luật xử lý nên đã tự thỏa thuận, thống nhất đền bù cho gia đình anh Hại số tiền 250 triệu đồng. Những tưởng việc này được giữ kín, nhưng không, cái chết thương tâm của anh Hại đã được quần chúng nhân dân báo tin cho lực lượng Công an vào cuộc điều tra. Người phụ nữ chưa tròn 30 tuổi trở thành góa phụ, dập tắt ước mơ vun đắp một mái ấm, một ngôi nhà đủ đầy và ngập tràn tình yêu thương với những đứa con ngoan.

Sau gần 4 tiếng trèo đèo, leo vách đá trong rừng sâu hiểm trở dưới sự dẫn đường của dân bản, Thượng tá Phạm Mạnh Hùng - Phó trưởng Phòng Cảnh sát hình sự, Công an tỉnh Lai Châu đã có mặt tại hiện trường nơi nạn nhân tử vong để trực tiếp xác nhận, nắm tình hình, tham mưu công tác điều tra giải quyết vụ việc cho Ban Giám đốc Công an tỉnh. Anh cho biết, khu vực mỏ vàng hoạt động là nơi xa xôi hẻo lánh, ít người biết vị trí này. Cấp ủy, chính quyền địa phương và lực lượng công an cơ sở cũng đã nắm được tình hình hoạt động khai thác khoáng sản trái phép ở đây, nhiều lần tiến hành đưa thuốc nổ, phương tiện vào phá sập, ngăn chặn tình trạng khai thác trái phép vàng nhưng sau khi lực lượng chức năng rời đi, các mỏ lại hoạt động trở lại.

Đại tá Phạm Hải Đăng - Phó Giám đốc, Thủ trưởng Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lai Châu họp triển khai giải quyết nạn đào vàng lậu.

Đối với vụ việc của anh Hại, sau khi thỏa thuận suông với chủ bưởng, anh đã chấp thuận làm việc với mức trả công tương đối. Đi làm được ít ngày, thấy bưởng vàng cần thêm người nấu cơm cho thợ nên anh Hại đã liên lạc với vợ và kết nối với chủ bưởng cho vợ đi làm. Chiếc lán tạm của vợ chồng anh Hại vừa được dựng ngay khu vực khai thác vàng vẫn còn nguyên vết mới. Vậy mà, giờ đây, vợ chồng như đôi chim lẻ bạn, để lại nỗi đau khôn cùng, dai dẳng.

Thượng tá Phạm Mạnh Hùng thông tin, tất cả các bãi vàng ở đây hoạt động trái phép nên việc thỏa thuận giữa “ông chủ” và người lao động dường như không có văn bản pháp lý nào, chỉ là thỏa thuận bằng miệng. Nếu người lao động đồng ý thì được nhận vào làm và nhiều người cũng chỉ làm việc thời vụ, thanh toán công lao động bằng tiền hoặc trả công bằng ma túy. Chính vì những ràng buộc lỏng lẻo ấy, khi xảy ra sự cố rủi ro thì người chịu thiệt thòi không ai khác chính là các phu vàng - những người làm thuê. Do đó, đồng chí Hùng khuyến cáo tới những người lao động tự do hãy tìm cho mình công việc thỏa đáng phù hợp với sức mình thông qua các cơ quan, doanh nghiệp, đơn vị nhà nước chính thống để được bảo vệ quyền lợi nếu xảy ra rủi ro không mong muốn. Đồng thời, những thỏa thuận ràng buộc với đơn vị sử dụng lao động phải có căn cứ pháp lý xác đáng, làm cơ sở để cơ quan chức năng vào cuộc khi xảy ra sự cố.

Để không còn những cái chết oan uổng

Sau khi nghe các đơn vị cơ sở báo cáo vụ việc, Ban Giám đốc Công an tỉnh xét thấy tình trạng khai thác khoáng sản trái phép trên địa bàn xã Noong Hẻo, huyện Sìn Hồ vẫn xảy ra việc khai thác lén lút trong rừng, mà trong đó vụ việc của anh Lò Văn Hại đã tố cáo việc làm sai trái của chủ bưởng. Đây là một sự việc nghiêm trọng cần được điều tra, xử lý đúng quy định, không để tình trạng “chủ bưởng dàn xếp với gia đình phu vàng” theo kiểu thỏa thuận ngầm. Nếu không được điều tra làm rõ, những kẻ làm trái pháp luật vẫn không bị xử lý triệt để. Do đó, Ban Giám đốc Công an tỉnh đã giao hai đơn vị là Phòng Cảnh sát hình sự; Phòng Kỹ thuật hình sự phối hợp Công an huyện Sìn Hồ khẩn trương điều tra, xác minh làm rõ vụ việc.

Phu vàng chế tác vàng sau khi khai thác.

Quá trình củng cố chứng cứ hồ sơ để chứng minh việc sai quy định của chủ bưởng được các đơn vị tính toán, tiến hành thận trọng từng bước, từng khâu và đảm bảo hợp lý, hợp tình, hợp pháp. Mục đích cuối cùng là đối tượng vi phạm phải bị xử lý nghiêm trước pháp luật. Tuy nhiên, quá trình khám nghiệm tử thi, gia đình nạn nhân cũng có những băn khoăn nhất định trong việc hợp tác với Cơ quan công an. Song, kết hợp thuyết phục bằng cả lý và tình trên tinh thần chia sẻ với nỗi đau thương mất mát của gia đình nạn nhân và bảo vệ quyền lợi cho vợ con nạn nhân do hậu quả của việc khai thác vàng trái phép gây nên, cơ quan điều tra đã nhận được sự đồng thuận phối hợp của gia đình nạn nhân và đạt tiến độ điều tra như kế hoạch đã định.

Lò Văn Ương trong một lần tiêu thụ số vàng khai thác trái phép.

Thừa nhận trước cơ quan điều tra, chủ bưởng vàng Lò Văn Ương cho rằng mình đã nắm rõ quy định của pháp luật, chủ trương của tỉnh và địa phương về việc nghiêm cấm hành vi khai thác khoáng sản (vàng) trái phép nhưng vì hám lợi nên từ tháng 8/2023, Ương đã cùng nhiều người (chủ yếu là người thân trong họ hàng thân tộc) góp tiền mua phương tiện, tuyển phu lén lút đến khu vực bãi 6, bãi 7 thuộc xã Noong Hẻo lập lán rồi tổ chức đào xới những hầm lò cũ đã bị chính quyền đánh sập từ năm 2022.

Quá trình khai thác, Ương cùng những người tham gia đã thu được lượng vàng lớn và nhiều lần mang đến bán cho cửa hàng vàng bạc Tuấn Tuyền - một trong những cơ sở kinh doanh vàng lớn nhất tại thành phố Lai Châu hiện nay và một số cửa hàng vàng khác, thu được số tiền hơn 6 tỷ đồng. Riêng từ tháng 9 đến 11/2023, Lò Văn Ương đã nhiều lần đến cửa hàng vàng bạc Tuấn Tuyền để cân, xác định tuổi vàng và bán số vàng khai thác trái phép, lần nhiều nhất thu được số tiền trên 700 triệu đồng.

Noong Hẻo - nghe thôi cũng đã thấy xa lắc xa lơ, một người sở hữu trong tay tiền tỷ đã là một sự giàu có đến ngỡ ngàng, huống chi số tiền lên đến 6 tỷ đồng. Số tiền ấy lấy được từ những giọt mồ hôi và “vắt kiệt” công sức mệt nhọc của những phu vàng. Đã chấp nhận vào hầm khai thác vàng là họ chấp nhận sống trong không gian chật chội, hạn chế khả năng giao tiếp trực tiếp với xã hội bên ngoài và trên đầu luôn rình rập những mối hiểm nguy. Những “giếng vàng” được phu vàng đào, khoét sâu cùng với thời gian, vì thế dường như không có đáy. Nạn nhân rơi ở độ cao 50m tại bậc thang chưa lên tới mặt đất có nghĩa độ sâu của những “giếng vàng” có thể vượt qua con số hàng chục mét.

Nguy hiểm và đáng sợ là vậy nhưng tất cả bưởng vàng, phu vàng cũng chỉ vì đồng tiền và những “giấc mộng vàng” nên bất chấp hiểm nguy, xem nhẹ tính mạng, số phận của mình. Họ đâu nghĩ đến, phía sau họ là cả gia đình, dòng tộc, là những người mẹ, người vợ, những đứa con thơ dại đang chờ đợi, trông ngóng họ trở về bình an. Nhưng, chỉ một phút rủi ro, số phận con người có thể tan như bèo mây bọt biển, để lại những chỗ trống không thể lấp đầy.

Đại tá Phạm Hải Đăng chỉ đạo thực hiện việc khai quật tử thi, củng cố chứng cứ điều tra.

Ngày 10/3, Cơ quan CSĐT Công an tỉnh Lai Châu tiếp tục làm việc với doanh nghiệp tư nhân vàng bạc Tuấn Tuyền (phường Đoàn Kết, TP Lai Châu) để tiến hành thu thập các tài liệu chứng cứ của quá trình mua bán, tiêu thụ số vàng do chủ bưởng Lò Văn Ương khai thác trái phép mà có. Cơ quan CSĐT đang tiếp tục điều tra, hoàn chỉnh các thủ tục để khởi tố vụ án vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên. Đồng thời, tiếp tục điều tra, mở rộng các hành vi vi phạm khác để xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật.

Giờ đây, người mất thì đã yên nghỉ, còn những người ở lại mang theo nỗi đau dai dẳng kéo dài và những mất mát không gì bù đắp nổi. Xin các “phu quân” hãy đừng trở thành những “phu vàng” bởi nghề vàng “bạc” lắm, rủi ro lắm và cũng có thể ra đi, mãi không trở về...

Thu Trang