Nghiên cứu vấn đề 'hot', PGS Trần Mạnh Trí được đề cử Giải thưởng Tạ Quang Bửu
PGS,TS Trần Mạnh Trí, giảng viên ngành Hóa học của Trường đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội với cụm công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề đang rất thời sự là ô nhiễm không khí, đánh giá rủi ro phơi nhiễm môi trường, hiện đang là một trong năm nhà khoa học được đề cử Giải chính của Giải thưởng Tạ Quang Bửu danh giá năm 2020.
NDĐT- PGS,TS Trần Mạnh Trí, giảng viên ngành Hóa học của Trường đại học Khoa học Tự nhiên, Đại học Quốc gia Hà Nội với cụm công trình khoa học nghiên cứu về vấn đề đang rất thời sự là ô nhiễm không khí, đánh giá rủi ro phơi nhiễm môi trường, hiện đang là một trong năm nhà khoa học được đề cử Giải chính của Giải thưởng Tạ Quang Bửu danh giá năm 2020.
PGS,TS Trần Mạnh Trí là tác giả chính của cụm công trình có tên gọi: "Sự xuất hiện của diest phthalate trong không khí trong nhà từ một số thành phố phía Bắc của Việt Nam và những liên quan của chúng đến rủi ro phơi nhiễm của con người (Occurrence of phthalate diesters in indoor air from several Northern cities in Vietnam, and its implication for human exposure)".
Chia sẻ về việc lựa chọn đề tài nghiên cứu từ những ngày đầu, PGS,TS Trần Mạnh Trí cho biết ông đã làm nghiên cứu sinh về phương pháp vi chiết để xác định các hợp chất chung - là các chất dễ bay hơi trong không khí và có nền tảng được đào tạo là phát triển các phương pháp phân tích.
Khi sang thực tập sau Tiến sĩ tại New York (Hoa Kỳ), giáo sư ở đây đã giới thiệu một vài đề tài/hướng nghiên cứu để có thể lựa chọn. “Tôi quyết định đi theo hướng phát triển các kỹ thuật phân tích nhằm quan trắc hợp chất gây rối loạn nội tiết mới, chẳng hạn như các nhóm hóa chất parabens, siloxanes, phthalates, triclosan, benzophenone... Các chất này được liệt kê vào nhóm các hóa chất gây rối loạn nội tiết (endocrine disrupting chemicals) bởi chúng làm thay đổi hệ hormone sinh dục – sinh sản trên động vật thí nghiệm. Mục đích của tôi là phát triển các phương pháp phân tích chính xác, hiện đại với đối tượng là các hóa chất nêu trên xuất hiện ở môi trường trong nhà, trong đó có không khí.
Tự cho rằng việc lựa chọn hướng đi đúng sở trường sẽ có lợi thế hơn, PGS,TS Trần Mạnh Trí cũng hóm hỉnh cho rằng: “Mặt khác, ô nhiễm không khí đang là vấn đề rất “hot” hiện nay. Kể cả môi trường trong nhà tưởng như rất sạch nhưng vẫn có nguy cơ bị ô nhiễm bởi nhiều loại hóa chất khác nhau” – đó là những lý do chính đã đưa ông gắn bó với cụm công trình mà từ đây, ông đang được vinh dự là một trong năm nhà khoa học được đề cử cho Giải thưởng Tạ Quang Bửu năm 2020.
Nếu cho rằng hướng nghiên cứu của PGS, TS Trần Mạnh Trí về đánh giá rủi ro phơi nhiễm môi trường đầy sức nóng trong thực tế hiện nay là hoàn toàn có cơ sở, không chỉ trên toàn thế giới, mà còn ngay tại Việt Nam. “Thường người ta hay quan tâm đến chất độc tức thì như thuốc trừ sâu, dioxin, các kim loại nặng. Những chất như phthalates chưa tác động ngay đến con người, chúng ta vẫn đang hấp thu nó qua hít thở. Nhưng thí nghiệm trên động vật cho thấy rõ ảnh hưởng xấu của phthalates đến sự biến đổi hormone, gây rối loạn nội tiết. Phthalates được gọi là “kẻ giết người thầm lặng” vì lý do như vậy” - PGS, TS Trần Mạnh Trí chia sẻ - “Ý tưởng của tôi là phát triển đánh giá rủi ro phơi nhiễm và xác định một vài thông số vật lý trong điều kiện thực. Làm trong điều kiện thực thì con số sẽ thực tế, có ý nghĩa hơn, từ đó có thể đưa ra đánh giá, cảnh báo cho xã hội”.
Tuy thế, làm khoa học không bao giờ là con đường bằng phẳng, trong quá trình nghiên cứu PGS, TS Trần Mạnh Trí cũng gặp phải không ít những khó khăn, trở ngại. Nhỏ như việc thu mẫu từ các hộ gia đình, chủ salon làm tóc…cũng không phải chuyện dễ dàng, đến việc nhóm nghiên cứu phải mua sắm các hóa chất chuẩn, dung môi, dụng cụ và thiết bị. Nhiều dung môi - thiết bị không phổ biến nên các công ty hóa chất thiết bị không có sẵn, nhóm phải đặt hàng các công ty chuyên nhập hóa chất thiết bị mua giúp, thời gian chờ mất đến hàng tháng.
Hay những khó khăn về kỹ thuật, như phthalates là chất được sử dụng rất nhiều trong đồ nhựa, sản phẩm cá nhân, đồ dùng trong gia đình. Trong không khí cũng có phthalates. Phải làm sao để hạn chế tối đa sự ô nhiễm ở các dụng cụ thí nghiệm. Giải pháp đưa ra là các dụng cụ thủy tinh phải được rửa sạch và nung ở nhiệt độ cao, các dung môi phải được dùng trực tiếp từ các chai mới. Trước và sau khi thu mẫu, các dụng cụ cần được bảo quản tốt, bảo đảm mẫu đó không bị nhiễm bẩn. Quy trình mẫu trắng cần làm thường xuyên cùng với các mẫu thực.
“Một số thiết bị rất khó mua và đắt, tôi phải thuê các đơn vị chế tạo theo yêu cầu của mình. Tháng 12-2015 tôi được chấp nhận đề tài do Quỹ Phát triển Khoa học và Công nghệ Quốc gia tài trợ, đến giữa tháng 6-2016 tôi mới triển khai được trong phòng thí nghiệm” – PGS, TS Trần Mạnh Trí nhớ lại.
Tuy thế, với niềm đam mê nghiên cứu khoa học, PGS,TS Trần Mạnh Trí luôn có một tinh thần hào hứng khi theo đuổi đam mê khoa học: “Ai thực hiện nghiên cứu cũng có khó khăn nhất định. Tôi cũng vậy. Rồi mọi việc cũng ổn thỏa”.
PGS,TS Trần Mạnh Trí khẳng định: “Công việc nghiên cứu tôi vẫn làm, là việc cả đời”.
