Ký ức về từng cung đường, ngõ hẻm Ông Tạ

Chợ tết Ông Tạ trước đây họp cả trên đường. Ảnh đường Thoại Ngọc Hầu, nay là Phạm Văn Hai giáp Tết 1968. Ảnh: Harold Boehlert.

Tác giả Cù Mai Công là một phóng viên, biên tập viên giàu kinh nghiệm. Ở mảng sách, Cù Mai Công viết nhiều về văn hóa TP.HCM với những tác phẩm như Sài Gòn by night, Tuổi mực tím Sài Gòn.

Với Sài Gòn một thuở: Dân Ông Tạ đó, một nếp văn hóa đặc sắc lại được Cù Mai Công tôn vinh. Trong ngõ Con Mắt, ngõ Cổng Bom, hẻm 158, hẻm Bác Sĩ Bảy; trong cư xá Tự Do, cư xá Bắc Hải, cư xá Thoại Ngọc Hầu… và dọc các đường phố chính thẳng tắp lẫn bao nhiêu hẻm hóc… quanh co, chật chội của vùng đất ấy, tác giả Cù Mai Công - một người con Ông Tạ, sinh ra và lớn lên ở Ông Tạ - đã ghi nhận sống động, cụ thể từng ngôi nhà, cửa tiệm, từ tiệm vàng, nhà sách… đến sạp rau, gánh cháo, thúng xôi…

Muôn chuyện đất Ông Tạ một thời

Nếu Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó! tập 1 phác họa toàn cảnh về vùng đất và một số nhân vật nơi đây, thì với Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó! tập 2 sẽ dẫn bạn đọc đến từng cung đường, lối ngõ, hẻm hóc… của một góc nhỏ Sài Gòn - Gia Định xưa, nơi mà khu vực trung tâm là ngã ba Ông Tạ, chợ Ông Tạ, cầu Ông Tạ…

Lần lượt, những nét đẹp văn hóa, con người Ông Tạ được bóc tách qua các câu chuyện. Bắt đầu với chương "Tết ở Ông Tạ" rồi chuyển sang những sự kiện, thời điểm khác, những khoảnh khắc đã tạo nên văn hóa Ông Tạ.

Trong tập sách này, độc giả được giới thiệu đến những con người trên mảnh đất đặc biệt này, bắt gặp những nhân vật, những gia đình, những nhà văn, nhà thơ, nhạc sĩ, họa sĩ... tài danh.

Tác giả Cù Mai Công khéo léo đi vào cụ thể, kể những câu chuyện về vị cựu thứ trưởng khiêm cung được bao nhiêu người Sài Gòn thương mến; gia đình một doanh nghiệp tầm cỡ cả nước vẫn sống trên một con đường nhỏ hẹp vùng Ông Tạ; chị Bính bán cháo nhân lành đầu hẻm Tư Lì; cụ Phương làng Chiền luôn dạy con cháu “Ăn mặn, uống nước đỏ da - Nằm đất nằm cát, Đức Bà lại thương…”; thậm chí cả tay trùm du đãng Sơn Đảo khét tiếng Sài Gòn - Gia Định xưa cứ sáng sáng ra trước nhà đánh cầu lông với cô con gái nhỏ…

Từ những câu chuyện lẻ tẻ, ta nhận thấy một sự kết nối, một sự tương hỗ kỳ lạ giữa những con người nơi đây. Một góc nét đẹp Sài Gòn - Gia Định xưa vẫn hiện rõ mồn một. Cù Mai Công khắc họa khu Ông Tạ như một vùng đất của sự yêu thương, gắn kết đến khó tin. Dân Ông Tạ - họ biết từng ngôi nhà, từng ngõ hẻm… của nhau; dù còn ở đây hay đã chuyển nơi khác, định cư nước ngoài mấy chục năm rồi, họ vẫn đau đáu tìm lại nhau, chia sẻ bao nhiêu niềm vui, nỗi buồn…

Sách Sài Gòn một thuở - Dân Ông Tạ đó! tập 2 của Cù Mai Công. Ảnh: H.Q.

Gần một nửa văn nghệ sĩ nổi tiếng trước 1975 là “dân Ông Tạ đó”

Vùng Ông Tạ là nơi duy nhất mà đất đai, dân cư bao gồm cả ba khu vực Sài Gòn – Gia Định lẫn Chợ Lớn. Đây là vùng đất có giao thoa địa kinh tế, địa quân sự, địa chính trị, được xem là “lạ lùng” của Sài Gòn - Gia Định - Chợ Lớn xưa.

Trước 1975, Ông Tạ được coi là “thủ phủ kinh tế” trù phú nhất trong hơn 300 khu định cư Bắc 54 toàn miền Nam; là nơi dày đặc các tướng tá, chính trị gia trước và sau 1975.

Sự giao thoa ấy tạo ra một vùng địa văn hóa đồ sộ: gần một nửa văn nghệ sĩ nổi tiếng miền Nam trước 1975 là “dân Ông Tạ đó”. Trên một vùng đất mà khu trung tâm hiện nay là các phường 3, 5, 6, 7 và một phần phường 1, 2, 4 quận Tân Bình chỉ rộng trên dưới hai cây số vuông, tỉ lệ văn nghệ sĩ lại dày đặc hơn bất kỳ vùng đất nào khác của Sài Gòn - Gia Định.

Theo sách, trước kia, Ông Tạ chỉ là một vùng đất toàn đầm lầy, kênh rạch, nhiều bãi tha ma, dân cư thưa thớt, không chợ búa, chùa chiền… Cho đến khi mấy vạn bà con Bắc di cư đến đây, Ông Tạ bùng lên mầm sống mãnh liệt.

Cù Mai Công nhận xét những cư dân mới vừa gan góc dãi nắng dầm mưa, đầu trần chân đất khai phá, vừa yêu thương, chia sẻ với nhau đến tận cùng từ những ngày đầu mái lá, lều tranh, nền đất… cho đến tận hôm nay.

Lan Anh