Chiến lược hồi sinh ngành công nghiệp bán dẫn Nhật Bản

Sản phẩm của nhà sản xuất chất bán dẫn lớn nhất Nhật Bản JSR. Ảnh: Reuters

Các nhà lãnh đạo từng đưa ra cam kết về khả năng phục hồi và đảm bảo an ninh kinh tế tại Hội nghị thượng đỉnh Nhóm các nước công nghiệp hàng đầu thế giới (G7) vào tháng 5/2023, trong đó nhấn mạnh đến tăng cường chuỗi cung ứng các các mặt hàng quan trọng, bao gồm cả chất bán dẫn (chip), thông qua quan hệ đối tác toàn cầu.

Cam kết này tái khẳng định những nỗ lực của Nhật Bản - bắt đầu từ năm 2021 - để làm “hồi sinh” ngành công nghiệp chất bán dẫn nội địa, giảm sự phụ thuộc vào các quốc gia khác về hàng hóa quan trọng và xây dựng chuỗi cung ứng linh hoạt.

Hai yếu tố quan trọng trong chiến lược bán dẫn của Nhật Bản đến năm 2023, bao gồm tăng cường năng lực sản xuất trong nước, thúc đẩy nghiên cứu và phát triển (R&D) cho công nghệ bán dẫn thế hệ tiếp theo, thông qua hợp tác quốc tế. Cách tiếp cận đầy tham vọng này nhằm mục đích chuyển đổi ngành công nghiệp bán dẫn của Nhật Bản và thể hiện quyết tâm của chính phủ trong việc làm hồi sinh hệ sinh thái bán dẫn quốc gia.

Chính phủ Nhật Bản đặt mục tiêu tăng năng lực sản xuất chất bán dẫn nội địa bằng cách tăng trợ cấp cho các công ty tham gia vào hoạt động sản xuất chất bán dẫn tiên tiến. Do chất bán dẫn được sử dụng trong mọi vật dụng có liên quan tới công nghệ, từ điện thoại di động cho đến hệ thống phòng thủ quân sự, việc mở rộng năng lực sản xuất nội địa của Nhật Bản sẽ đóng vai trò quan trọng, giúp nước này giảm nguy cơ phụ thuộc vào nguồn cung không ổn định từ bên ngoài, cũng như ngăn chặn rủi ro trở nên phụ thuộc quá mức vào một số quốc gia.

Trong hai năm 2021 và 2022, Chính phủ Nhật Bản đã dành hơn 1.000 tỷ yen (gần 7 tỷ USD) phát triển các nhà máy sản xuất chất bán dẫn. Động thái này giúp Nhật Bản “giữ chân” các công ty trong nước và quốc tế, vốn có thể lựa chọn những điểm đến hấp dẫn hơn để sản xuất chất bán dẫn. Tháng 5/2023, giám đốc điều hành cấp cao của bảy công ty chuyên sản xuất chất bán dẫn lớn của nước ngoài đã có cuộc gặp gỡ với Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida, để trao đổi quan điểm về việc mở rộng đầu tư vào Nhật Bản. Bước đi này được kỳ vọng là sẽ bảo đảm cho mục tiêu trở thành cơ sở sản xuất chất bán dẫn toàn cầu của cường quốc châu Á.

Chất bán dẫn được xác định là “vật liệu quan trọng đặc biệt” giúp tăng cường khả năng của ngành công nghiệp Nhật Bản trong việc sản xuất chất bán dẫn truyền thống và các thiết bị, vật liệu sản xuất cần thiết. Với ưu tiên đó, Chính phủ Nhật Bản đã dành khoản ngân sách trị giá lên tới 368,6 tỷ yen (2,8 tỷ USD) để phát triển ngành công nghiệp này. Các biện pháp hỗ trợ dồi dào nhằm hướng tới việc duy trì sự hiện diện của Nhật Bản trong hệ sinh thái chất bán dẫn toàn cầu và thu hút thêm đầu tư từ khu vực tư nhân.

Ngoài hỗ trợ tài chính, Tập đoàn Đầu tư Nhật Bản (JIC) - một quỹ trực thuộc chính phủ, do Bộ Kinh tế, Thương mại và Công nghiệp Nhật Bản giám sát - đã thực hiện một bước đi quan trọng, bằng việc bỏ ra 900 tỷ yen (6,4 tỷ USD) để mua lại nhà máy sản xuất vật liệu chip JSR. JSR hiện nắm giữ khoảng 30% thị phần toàn cầu về chất cản quang cần thiết cho hoạt động sản xuất chất bán dẫn. Thương vụ mua bán và sáp nhập quy mô lớn cho phép JSR và JIC tái cơ cấu ngành vật liệu chất bán dẫn, tăng cường khả năng cạnh tranh của các công ty vật liệu bán dẫn Nhật Bản.

Mặc dù Tokyo đã có rất nhiều nỗ lực, nhưng cần phải lưu ý rằng chỉ với duy nhất chính sách công nghiệp sẽ không đủ để giúp phục hồi ngành công nghiệp chất bán dẫn của Nhật Bản. Chính phủ nước này cần phải nỗ lực hơn nữa để đảm bảo các chính sách công nghiệp khác nhau đều góp phần vào sự thành công của ngành bán dẫn. Công việc này đòi hỏi sự gắn kết chặt chẽ hơn nữa giữa các công ty chất bán dẫn và các công ty liên quan khác, xem xét thành công và thất bại của các nỗ lực chính sách công nghiệp cũng như nhanh chóng sửa đổi chính sách nếu cần.

Chiến lược bán dẫn của Chính phủ Nhật Bản cũng nhấn mạnh đến việc củng cố nền tảng công nghệ bán dẫn thế hệ tiếp theo, thông qua hợp tác quốc tế. Các quốc gia định hướng công nghệ khác, bao gồm các nước châu Âu, Mỹ, Hàn Quốc và Ấn Độ, đang đưa ra nhiều chính sách xây dựng chuỗi cung ứng chất bán dẫn linh hoạt. Đây là thời điểm thích hợp để Nhật Bản theo đuổi hợp tác với các nước này.

Chất bán dẫn thường được sử dụng rất nhiều trong các thiết bị điện, đặc biệt là trong các ngành sản xuất ô tô và điện thoại, tivi. Ảnh: TTXVN

Vào tháng 12/2022, Nhật Bản đã thành lập Trung tâm Công nghệ Bán dẫn Tiên tiến (LSTC), được hỗ trợ bởi các viện nghiên cứu công cộng ở Nhật Bản và một số trung tâm R&D dành cho các nhà khoa học trên toàn thế giới. Tại LSTC, các nhà nghiên cứu sẽ cùng nhau khám phá các công nghệ mới tạo ra chất bán dẫn thế hệ tiếp theo, dựa trên nhu cầu của các ngành công nghiệp nội địa và quốc tế. Dự kiến Trung tâm Công nghệ Bán dẫn Quốc gia và Trung tâm Vi điện tử Liên trường (IMEC) cũng sẽ hợp tác với LSTC về các công nghệ bán dẫn tiên tiến.

Ngoài ra, Viện Khoa học Công nghiệp và Công nghệ Tiên tiến Quốc gia Nhật Bản cũng đang hợp tác với các công ty chất dẫn trong và ngoài nước về một dự án ra mắt dòng chip mới đột phá 2-nanometre. Các nhà khoa học của viện này đồng thời đang hợp tác với Công ty Sản xuất Chất bán dẫn Đài Loan (TSMC) để phát triển công nghệ đóng gói chất bán dẫn 3D tiên tiến. Những dự án hợp tác nói trên thể hiện tham vọng của chính phủ Nhật Bản trong việc bắt kịp các nhà lãnh đạo toàn cầu, hiện đang đi trước Nhật Bản khoảng 10 năm về năng lực công nghệ sản xuất chip.

Chính phủ Nhật Bản cũng đã thành lập Rapidus, một trung tâm sản xuất hàng loạt chất bán dẫn thế hệ tiếp theo, với sự hợp tác của hai “gã khổng lồ” công nghệ IBM và IMEC. Rapidus đã nhận được hỗ trợ tài chính 330 tỷ yen (2,3 tỷ USD) từ chính phủ Nhật Bản cho hai năm 2022 và 2023. Công ty đặt mục tiêu bắt đầu sản xuất chất bán dẫn 2 nanomet vào năm 2027.

Nhưng cho đến nay Rapidus chưa từng xây dựng và vận hành một cơ sở chế tạo chip nào, nên rất có thể sẽ phải mất thời gian để công ty khám phá được các tiềm năng của mình. Vẫn phải chờ xem liệu mô hình kinh doanh của Rapidus, dựa trên R&D và duy trì bằng doanh thu bán hàng, có hoạt động hay không.

Nhìn lại quá khứ, giai đoạn từ năm 1970 đến năm 2000, rất nhiều dự án nghiên cứu chung, tương tự như LSTC, đã được chính phủ Nhật Bản triển khai. Những sáng kiến này ban đầu mang lại lợi ích cho ngành bán dẫn trong nước. Nhưng về lâu dài, các công ty bán dẫn Nhật Bản trở nên kém đa dạng hơn, do việc tiêu chuẩn hóa công nghệ và nâng cấp công nghệ giữa các công ty.

Sự thiếu đa dạng của các nhà sản xuất chất bán dẫn Nhật Bản khiến các công ty gặp khó khăn trong việc thích ứng với những thay đổi trong môi trường cạnh tranh. Để áp dụng những bài học rút ra từ các sáng kiến trước đây của chính phủ Nhật Bản, LSTC sẽ cần được lãnh đạo bởi một nhóm công ty bán dẫn đa dạng của Nhật Bản, hoạt động linh hoạt và không bị ràng buộc quá nhiều bởi các mục tiêu nghiên cứu cụ thể.

Chính sách bán dẫn mới của Chính phủ Nhật Bản nhằm mục đích đóng một vai trò quan trọng trong việc hồi sinh hệ sinh thái bán dẫn của nước này. Để đảm bảo chiến lược thành công, Tokyo cần tiếp tục theo đuổi các chính sách dài hạn và đầu tư hơn nữa, nhằm xây dựng chuỗi cung ứng toàn cầu linh hoạt. Đồng thời, các nhà lãnh đạo cũng sẽ cần hợp tác chặt chẽ với các bên liên quan và linh hoạt trong việc điều chỉnh chính sách của mình.

Ngoài hỗ trợ tài chính, Chính phủ Nhật Bản đang thực hiện cách tiếp cận nhiều mặt để tăng cường khả năng cạnh tranh của ngành bán dẫn. Hợp tác quốc tế, thành lập các trung tâm R&D và phát triển nguồn nhân lực đều được đặt lên bàn đàm phán. Những nỗ lực này được kỳ vọng sẽ giúp ngành công nghiệp bán dẫn Nhật Bản xây dựng vị thế vững chắc hơn và góp phần phục hồi kinh tế trong và ngoài nước./.

Diệu Linh (Theo East Asia Forum)