Canh dưa hồng
Dưa hồng, có nơi gọi dưa hường là một loại dưa giống như dưa hấu tròn nhưng trái nhỏ hơn, ăn khi còn xanh.
Hạt giống để trồng dưa hồng nhỏ hơn hạt giống dưa hấu, màu trắng, mỏng vỏ hơn. “Trời nắng tốt dưa, trời mưa tốt lúa”, tùy theo mùa màng thời tiết, qua mùa mưa người nông dân bắt đầu trồng dưa hồng. Nếu ngày xưa, người ta cày xới đất, rải phân bò, cuốc lỗ trỉa hạt, bỏ rơm cho dây dưa bò thì bây giờ người ta làm luống, bỏ phân, trải bạt ni lông thẳng hàng, rồi trỉa hạt theo từng lỗ. Khoảng 20 ngày có bông nách, 23 ngày bông nụ thành trái, giáp tháng là thu hoạch, hai tháng dọn dẹp phá dây, làm đợt mới.
Canh dưa hồng nấu chả cá Nha Trang.
Dưa hồng thường được dùng nấu canh. Trái non, hạt còn non hay không có hạt, gọt vỏ, bằm xắt ra nấu canh. Nếu dưa già phải bỏ ruột, vì hạt cứng. Hồi đó mỗi lần má đi chợ mua dưa hồng về, lũ chúng tôi xúm xít chung quanh, háo hức chờ má bằm xắt phần bên ngoài trái dưa xong, giành nhau phần ruột. Ruột dưa hồng có vị chua chua, ngọt ngọt, lạt lạt và đặc biệt là mát miệng. Vừa ăn ruột dưa hồng vừa nhè hạt là hương vị của tuổi thơ hồn nhiên, trong trẻo, thật khó quên.
Canh dưa hồng đặc biệt phải nấu với cá hay tôm. Người nhà quê thường nấu canh dưa hồng với cá rế (một loại cá nhỏ như cá cơm). Vào mùa dưa hồng cũng là mùa cá, nấu canh với cá nào cũng ngon, như: Cá nhồng, cá sơn, cá hồng, cá nục, cá cơm mồm (loại cá cơm bé tí xíu, màu trắng trong)... Nấu canh dưa hồng với chả cá cũng ngon tuyệt vời! Ngày xưa, má tôi không nấu canh dưa hồng với thịt vì bà bảo nồi canh sẽ bị chua.
Nấu canh dưa hồng, tuy đơn giản nhưng phải rất khéo, chỉ cho sôi trên bếp khoảng một, hai dạo, bắc nồi canh xuống khi miếng dưa vẫn còn màu đục, đậy nắp lại đến khi ăn múc ra tô, miếng dưa trong là vừa. Nếu để sôi lâu quá miếng dưa có màu trong, đến khi múc ra sẽ bị nhão. Má tôi kể chuyện, ngày xưa các bà mẹ chồng nhà quê muốn thử tài con dâu khi về nhà chồng thường kêu nấu canh dưa hồng, nhìn bát canh múc ra, bà mẹ chồng đánh giá con dâu có khéo léo, giỏi giang hay không.
Ruộng dưa hồng ở xã Diên An.
Với món canh chay, dưa hồng nấu với nấm. Dưa hồng còn để muối chua. Người ta muối những trái dưa hồng còn non. Dưa muối ăn sống hay kho thịt rất ngon. Món thịt kho dưa hồng có sự hòa quyện của thịt và dưa. Nếu trái dưa thấm vị ngọt và béo của thịt thì ngược lại, miếng thịt thấm vị chua của dưa muối, ăn không bị ngán. Ngoài ra, dưa hồng muối chua còn kho với cá nục, có nơi người ta thích kho với cá ngừ.
Canh dưa hồng ăn rất mát. Vào mùa hè, má tôi hay nấu loại canh này. Vị đậm đà của tôm khô, hay vị ngọt của cá cộng thêm vị ngòn ngọt của dưa thành một món canh đơn giản mà ngon. Ai đã từng ăn rồi rất khó quên!
Ở Nha Trang hơn hai mươi năm trước có vùng trồng rau nổi tiếng là Phước Hải luôn có dưa hồng từ mùa nắng đến mùa mưa. Mùa nắng, cả ruộng dưa hồng xanh mướt, mùa mưa dưa hồng “gá” lên các giồng kiệu nên chợ lúc nào cũng có dưa hồng.
Đúng mùa ra chợ nhìn những rổ dưa hồng tươi non bày ở hàng rau lại thèm tô canh ăn mát miệng. Mua ít dưa hồng, xong tôi tạt qua hàng cá tha hồ chọn cá tươi để nấu. Canh dưa hồng là một món ăn không bao giờ chán của người dân nơi đây. Lâu không ăn lại thèm! Trái mùa thỉnh thoảng mới thấy rổ dưa hồng, tôi mừng như gặp lại cố nhân. Bẵng đi một thời gian khá lâu, khi vùng trồng rau Phước Hải đã thành nhà phố san sát, thú thật, thèm tô canh dưa hồng, tôi không biết mua ở đâu.
Mới đây, tôi biết thêm một loại giống như dưa hồng nhưng ăn khác hẳn mà nhiều người cũng gọi đó là dưa hồng. Về hình thức, trái không tròn như dưa hồng xưa mà hơi bầu, vỏ xanh, trông trái rắn chắc, cuống to. Người ta còn gọi là dưa hấu nụ hay dưa canh, có hai màu trắng và xanh. Trái dưa có phần ruột bên trong rất non và phần thịt bên ngoài chắc. Tôi mua về nấu canh với tôm hay chả cá cũng ngon nhưng có lẽ chưa quen nên tôi thấy không bằng nồi canh dưa hồng ngày xưa.
Ở Diên Khánh quê tôi, nếu vùng Diên Sơn, Diên Điền người ta trồng dưa hồng “đời mới” thì chỉ duy nhất làng Võ Kiện, Diên An trồng dưa hồng “truyền thống”.
“Mẹ mong gả thiếp về vườn/Ăn bông bí luộc, dưa hường nấu canh”. Món ăn hiền lành và đơn giản như ước mơ của bà mẹ quê chỉ mong đời con gái của mình được bình an, suôn sẻ, bởi phận gái mười hai bến nước biết rơi vào bến đục hay trong?
ĐÀO THỊ THANH TUYỀN
