2023 là năm nóng nhất trong lịch sử?

Từ những số liệu

Ngày 8/11, Cơ quan Biến đổi Khí hậu Copernicus (C3S) của EU cho biết, tháng 10 năm nay là tháng 10 nóng nhất từng được ghi nhận trên toàn cầu, khi ghi nhận nhiệt độ bề mặt trung bình là 15,3 độ C (59,54 độ F) trong khoảng thời gian này. Nhiệt độ này cao hơn 0,85 độ C so với mức trung bình trong tháng 10 giai đoạn 1991-2020 và ấm hơn 1,7 độ C so với thời kỳ tiền công nghiệp giai đoạn 1850-1900.

Ngoài ra, dữ liệu được đối chiếu từ việc đo vệ tinh, tàu, máy bay và trạm thời tiết trên khắp thế giới cho thấy nhiệt độ trung bình toàn cầu từ đầu năm đến nay là cao nhất được ghi nhận. Điều này khiến năm 2023 chắc chắn vượt qua mức nhiệt độ trung bình của năm 2016 - hiện là năm nóng nhất từng được ghi nhận.

Bà Samantha Burgess, Phó Giám đốc dịch vụ biến đổi khí hậu Copernicus (C3S) thuộc Liên minh châu Âu (EU), cho biết với các dữ liệu khí hậu hiện tại, năm 2023 "gần như chắc chắn" sẽ là năm nóng nhất trong lịch sử loài người. Nhiệt độ tăng nhanh là hệ quả của phát thải nhà kính từ các hoạt động sản xuất của con người, đồng thời hiện tượng thời tiết El Nino cũng góp phần làm tăng lên nhiệt độ Trái đất.

Thế giới đã ấm lên khoảng 1,1 độ C sau hơn một thế kỷ đốt nhiên liệu hóa thạch cũng như việc sử dụng đất và năng lượng không đồng đều và không bền vững. Thực tế cho thấy rằng, chính sự gia tăng nhiệt độ này đang gây ra hàng loạt hiện tượng thời tiết cực đoan trên khắp thế giới.

2023 có thể là năm nắng nóng kỷ lục của thế giới.

C3S cho biết các điều kiện thời tiết El Nino tiếp tục phát triển ở xích đạo Thái Bình Dương, mặc dù những bất thường về nhiệt độ gần đây nhất vẫn thấp hơn so với những gì đạt được trong quá trình phát triển của các sự kiện El Nino mạnh mẽ trong lịch sử năm 1997 và 2015.

Theo Reuters, biến đổi khí hậu và tình trạng ấm lên toàn cầu khiến nhiệt độ Trái đất tăng và băng ở hai cực tan dần. Đây cũng là nguyên nhân gây tình trạng bão lũ nghiêm trọng ở nhiều khu vực trong thời gian qua (trong đó phải kể đến cơn bão Daniel cuốn qua Libya hồi tháng 9, gây lũ lụt nghiêm trọng làm hơn 11.300 người chết và 10.000 người mất tích) và gây nắng nóng nghiêm trọng tại khu vực Nam Mỹ, cháy rừng ở Canada.

Hàng loạt kỷ lục nhiệt độ được xác lập ở Việt Nam

Bà Phạm Thị Thanh Ngà, Viện trưởng Khoa học khí tượng thủy văn và Biến đổi khí hậu, nhận định mùa hè 2023 có nhiều kỷ lục nhiệt độ được ghi nhận, trong đó tháng 5 nắng nóng đỉnh điểm do tác động của việc nóng lên toàn cầu chứ chưa phải là tác động của El Nino. Tháng 4 có bốn đợt nắng nóng diện rộng, trong đó tại Tây Bắc Bộ, Bắc và Trung Trung Bộ kéo dài 8 ngày, nhiệt độ phổ biến cao hơn 1-1,5 độ C so với trung bình nhiều năm. Tháng này có 12 kỷ lục nhiệt độ được ghi nhận.

Tháng 5 nóng nhất mùa hè 2023 với 5 đợt gay gắt và đặc biệt gay gắt trên diện rộng. Riêng Bắc và Trung Bộ trải qua 16 ngày trên 35 độ, chủ yếu 38-40 độ C. 44 kỷ lục nhiệt độ được ghi nhận trong tháng này, riêng Bắc Bộ có 22 tập trung ở Sơn La, Hòa Bình, Cao Bằng, Hà Nội và Ninh Bình. Ngày 6/5, Lạc Sơn (Hòa Bình) nóng 43,4 độ, vượt mốc lịch sử năm 1966 khoảng 1,4 độ C. Ngày 17/5, trạm Hà Đông (Hà Nội) ghi nhận 41,3 độ C, cao hơn kỷ lục ba năm trước gần nửa độ.

Các kỷ lục ở miền Trung được ghi nhận từ Thanh Hóa đến Quảng Trị. Trong đó, ngày 7/5 Tương Dương (Nghệ An) nóng 44,2 độ C, cao nhất lịch sử quan trắc ở Việt Nam, vượt qua kỷ lục cũ bốn năm trước tại Hương Khê (Hà Tĩnh) 43,4 độ C.

Có 21 kỷ lục nhiệt độ được ghi nhận trong tháng 6, tất cả ở Bắc Bộ, tập trung ở Sơn La với 7 kỷ lục. Ngày 1/6, Mường La (Sơn La) nóng 43,8 độ, vượt kỷ lục cách đây hai năm 3 độ. Cùng ngày, điểm cao trên 1.500 m so với mực nước biển là Sa Pa (Lào Cai) lên 29,4 độ, cao hơn kỷ lục cách đây 45 năm 1,5 độ C.

Theo ông Hoàng Phúc Lâm, Phó Giám đốc Trung tâm Dự báo Khí tượng Thủy văn Quốc gia, El Nino là từ được dùng để chỉ hiện tượng nhiệt độ nước biển bề mặt ở khu vực xích đạo trung tâm và phía Đông Thái Bình Dương cao hơn so với trung bình nhiều năm từ 0,5 độ C trở lên, thường kéo dài 8-12 tháng, với tần suất lặp lại khoảng 3-4 năm 1 lần. Sau 3 năm ảnh hưởng của La Nina gây mưa lũ lớn, ENSO hiện đang chuyển sang thái trung tính. Dự báo hiện tượng El Nino có thể xuất hiện vào nửa cuối mùa hè năm 2023 và duy trì đến năm 2024 với xác suất khoảng 70-80%.

Trong điều kiện El Nino, ở hầu hết các vùng trong cả nước, nhiệt độ trung bình các tháng có xu thế cao hơn bình thường; nắng nóng có thể nhiều hơn và gay gắt hơn; khả năng xuất hiện nhiều kỷ lục về nhiệt độ cao nhất tuyệt đối. Hoạt động của bão/áp thấp nhiệt đới có thể không nhiều nhưng tập trung nhiều vào giữa mùa, tính chất dị thường hơn, cả về cường độ và quỹ đạo. Điều đáng lưu ý là El Nino thường gây thâm hụt lượng mưa ở đa phần diện tích cả nước với mức phổ biến từ 25 đến 50%. Vì thế nguy cơ cao xảy ra khô hạn cục bộ hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt, trong các tháng mùa khô năm 2023.

Dự báo El Nino sẽ gia tăng dần về cường độ vào các tháng mùa đông năm 2023-2024, nguy cơ cao xảy ra khô hạn cục bộ, hoặc diện rộng ở những nơi có nhu cầu dùng nước nhiều cho sản xuất và sinh hoạt, trong các tháng mùa khô năm 2023. Người dân cần đề phòng tình trạng ít mưa dẫn đến tình trạng hạn hán, xâm nhập mặn, thiếu nước trong những tháng đầu năm 2024 trên phạm vi toàn quốc. Ví dụ dễ hình dung nhất về tác động của El Nino đã gây ra các đợt hạn hán và xâm nhập mặn kỷ lục vào năm 2015/2016 và 2019/2020.

Dựa trên một số thống kê khí hậu, vào thời kì chịu tác động của El Nino khu vực Việt Nam có một số biến động đáng lưu ý như trung bình mỗi tháng có 0,42 cơn bão và áp thấp nhiệt đới (ATNĐ), ít hơn trung bình nhiều năm (TBNN) khoảng 28%. Hoạt động của bão/ATNĐ có thể không nhiều nhưng tập trung nhiều vào giữa mùa, tiềm ẩn tính chất dị thường cả về cường độ và quỹ đạo. Trong những năm El Nino, số đợt không khí lạnh ảnh hưởng đến nước ta ít hơn bình thường, chỉ bằng 70% trung bình nhiều năm. Thời gian kết thúc hoạt động của không khí lạnh ở Việt Nam sớm hơn bình thường. Nhiệt độ trong điều kiện El Nino trung bình các tháng đều cao hơn bình thường, mùa đông chênh lệch rõ rệt hơn mùa hè, các khu vực phía Nam chịu ảnh hưởng nhiều hơn phía Bắc.

Để ứng phó với El Nino, Tổng cục Khí tượng Thủy văn đã có Công văn báo cáo Ban Chỉ đạo quốc gia về phòng, chống thiên tai về cảnh báo tác động của El Nino, thông tin cho các bộ, ngành, địa phương có phương án ứng phó. Cung cấp kịp thời thông tin dự báo, cảnh báo nguồn nước phục vụ các bộ, ngành, địa phương xây dựng kế hoạch ứng phó phù hợp. Với khả năng cao El Nino sẽ duy trì sang đầu năm 2024 thì chúng ta cần rà soát đánh giá nhu cầu dùng nước cho sản xuất và sinh hoạt để có điều chỉnh kế hoạch cho phù hợp, đặc biệt là đối với vụ hè thu ở Bắc Trung Bộ, Trung Bộ hay các khu có hoạt động phát triển du lịch lớn trong những tháng mùa khô 2023-2024.

Tô Hội