Xuân năm 1941, Cao Bằng đón Bác Hồ trở về trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam

Tìm được con đường cứu nước, mong mỏi ngày được trở về nước để “đi vào quần chúng, thức tỉnh họ, tổ chức họ, đoàn kết họ, huấn luyện họ, đưa họ ra đấu tranh giành tự do, độc lập”… luôn là khát khao cháy bỏng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trong những năm tháng hoạt động ở nước ngoài. Tháng 9/1938, được sự chấp thuận của Quốc tế Cộng sản, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc rời Liên Xô về Diên An (Trung Quốc), tìm cơ hội trở về nước hoạt động. Đầu năm 1940, với các bí danh “Hồ Quang”, “ông Trần”, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đến Côn Minh (tỉnh Vân Nam, Trung Quốc) bắt liên lạc với các đảng viên Đảng Cộng sản Đông Dương đang hoạt động tại đây nhằm chuẩn bị điều kiện về nước.

Lúc đầu, Người dự kiến trở về nước theo tuyến đường sắt Côn Minh nối với Lào Cai, nơi có nhiều gia đình công nhân người Việt Nam làm việc và sinh sống thành từng làng mà Người đã chứng kiến qua cuộc khảo sát do đồng chí Phùng Chí Kiên tháp tùng. Thế nhưng ý định trở về nước theo hướng này không thể thực hiện được khi cầu Hồ Kiều - chiếc cầu lớn trên tuyến đường sắt Việt - Điền nối hai nước Việt Nam - Trung Quốc bị máy bay Nhật Bản đánh sập (ngày 10/9/1940), cửa khẩu lớn giữa hai nước bị đóng lại. Cuối cùng Người quyết định trở về theo hướng mới - Cao Bằng.

Tháng 6/1940, sau khi nước Pháp bị Đức chiếm đóng, nhận thấy thời cơ giành độc lập đã đến, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chuẩn bị về nước lãnh đạo phong trào cách mạng. Tháng 10/1940, Người hoạt động tại Quế Lâm (Trung Quốc), chỉ thị cho tất cả cán bộ của Đảng đang hoạt động ở nước ngoài nhanh chóng trở về nước để gấp rút chuẩn bị lực lượng đón thời cơ giành chính quyền. Được biết có khoảng 40 cán bộ, đảng viên người Cao Bằng đang hoạt động ở Tịnh Tây, Người cử các đồng chí Trịnh Đông Hải (tức Vũ Anh), Dương Hoài Nam (tức Võ Nguyên Giáp) và Cao Hồng Lĩnh về nắm tình hình, bắt liên lạc với số cán bộ Cao Bằng chuẩn bị các điều kiện để lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng.

Đầu tháng 1/1941, tại Tĩnh Tây (Trung Quốc), Người gặp và chỉ thị cho đồng chí Hoàng Văn Thụ (do Trung ương lâm thời cử sang) chuẩn bị tổ chức Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương. Nắm thêm tình hình phong trào cách mạng trong cả nước, đặc biệt là phong trào ở Cao Bằng qua đồng chí Hoàng Văn Thụ, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc quyết định về Cao Bằng xây dựng căn cứ địa Cao Bằng. Người gặp một số đồng chí khác tìm hiểu, nghiên cứu tỷ mỷ phong trào cách mạng ở Cao Bằng, nhất là vùng có cơ sở cách mạng ở biên khu như Lục Khu, Pác Bó, Nà Sác... về số cán bộ người Cao Bằng đang hoạt động ở bên kia biên giới Việt - Trung và đưa số cán bộ này (gồm 40 người) về nước hoạt động. Ngày 28/1/1941, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và các đồng chí: Lê Quảng Ba, Phùng Chí Kiên, Thế An, Đặng Văn Cáp, Hoàng Văn Lộc vượt qua mốc 108 biên giới Việt Nam - Trung Quốc về đến Pác Bó, xã Trường Hà (Hà Quảng). Trong thời điểm lịch sử khẩn trương và cấp bách, phong trào cách mạng ở Cao Bằng đòi hỏi sự chỉ đạo sâu sát của Trung ương thì việc đồng chí Nguyễn Ái Quốc chọn Cao Bằng làm địa bàn đứng chân hoạt động là một thuận lợi hiếm có đối với Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Cao Bằng.

Việc lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc chọn Pác Bó để xây dựng căn cứ địa cách mạng không phải sự lựa chọn tình cờ, ngẫu nhiên mà là một sự nghiên cứu kỹ lưỡng, liên quan tới việc phát triển phong trào cách mạng của cả nước. Trước hết, Cao Bằng là tỉnh miền núi, có đường biên giới với Trung Quốc dài hơn 333 km; gần Long Châu - một trong những trung tâm cách mạng của người Việt Nam ở Trung Quốc lúc bấy giờ, đồng thời rất thuận lợi cho giao thông liên lạc. Đặc biệt, địa thế Cao Bằng hiểm trở, rừng núi chiếm trên 90% diện tích, là địa bàn thực dân Pháp khó kiểm soát. Khi lực lượng cách mạng phát triển, cơ sở Việt Minh mở rộng có thể nhanh chóng “Đông tiến” xuống Lạng Sơn, “Nam tiến” xuống Thái Nguyên và “Tây tiến” sang Hà Giang, Tuyên Quang cũng như các tỉnh vùng trung du đồng bằng Bắc Bộ.

Từ tầm nhìn chiến lược của một vị lãnh tụ thiên tài, Người phát hiện Cao Bằng là nơi hội đủ cả “thiên thời, địa lợi, nhân hòa” để xây dựng căn cứ địa cách mạng, nơi “đi đầu trong công cuộc cách mạng giải phóng dân tộc” từ đó mở rộng ra toàn quốc. Nhưng yếu tố quan trọng góp phần đi đến quyết định lựa chọn của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc là Cao Bằng có “phong trào tốt từ trước”. Từ ngày có Đảng, đồng bào các dân tộc ở Cao Bằng một lòng theo Đảng, không ngừng đấu tranh chống thực dân, phong kiến. Đảng Cộng sản Việt Nam vừa ra đời vào tháng 2/1930, đến ngày 1/4/1930, Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở Cao Bằng và cũng là chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên ở vùng Việt Bắc được thành lập, đó là Chi bộ Nặm Lìn, xã Hoàng Tung (Hòa An) do đồng chí Hoàng Như (tức Hoàng Văn Nọn) làm Bí thư, đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong phong trào đấu tranh của các dân tộc nơi đây dưới ngọn cờ cách mạng của Đảng. Tiếp đó, đồng chí Hoàng Đình Giong được cử tham dự Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ I (tháng 5/1935 tại Ma Cao, Trung Quốc) và được bầu vào Ban Thường vụ Trung ương Đảng, phụ trách Xứ ủy Bắc Kỳ. Tại đại hội, đồng chí Bùi Bảo Vân được bầu làm Ủy viên dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa I. Tháng 7/1935, đồng chí Hoàng Như (Bí thư Tỉnh ủy Cao Bằng) được cử tham gia đoàn đại biểu Đảng Cộng sản Đông Dương tham dự Đại hội VII Quốc tế Cộng sản họp ở Mát-xcơ-va. Thay mặt Đảng ta, đồng chí có bản tham luận “Công tác vận động các dân tộc thiểu số ở Đông Dương tham gia cách mạng” và dự Đại hội VI Quốc tế Thanh niên. Sau Đại hội, đồng chí Hoàng Như được ở lại dự lớp học ngắn hạn tại Trường Đại học Phương Đông. Trong thời gian lưu lại Mát-xcơ-va, đồng chí Hoàng Như được đồng chí Nguyễn Ái Quốc giúp đỡ tận tình, qua đồng chí Hoàng Như, đồng chí Nguyễn Ái Quốc hiểu thêm về con người và phong trào cách mạng ở Cao Bằng.

Bác Hồ về thăm bà con Pác Bó (Hà Quảng, Cao Bằng) tháng 2/1961. Ảnh: T.L

Tại Cao Bằng, sau một thời gian chuẩn bị, Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương Đảng lần thứ tám diễn ra tại Khuổi Nặm, làng Pác Bó (Cao Bằng) từ ngày 10 - 19/5/1941, dưới sự chủ trì của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc. Hội nghị giải quyết sáng tỏ về mặt lý luận mối quan hệ giữa dân tộc và giai cấp, phù hợp với đặc điểm của cách mạng giải phóng dân tộc ở một nước thuộc địa. Hội nghị đặt lên hàng đầu nhiệm vụ chống đế quốc, giành độc lập dân tộc, còn nhiệm vụ chống phong kiến, đem lại ruộng đất cho dân cày sẽ thực hiện từng bước và phải phục vụ cho nhiệm vụ chống đế quốc.

Từ những phân tích về tình hình thế giới, trong nước, sự thay đổi thái độ của các giai cấp, tầng lớp và nguyện vọng của toàn thể nhân dân, Hội nghị quyết định cần phải thay đổi chiến lược, xem “nhiệm vụ giải phóng dân tộc, độc lập cho đất nước là một nhiệm vụ trước tiên của Đảng ta và của cách mạng Đông Dương”. Hội nghị khẳng định: “Cuộc cách mạng Đông Dương hiện tại không phải là cuộc cách mạng tư sản dân quyền, cuộc cách mạng phải giải quyết hai vấn đề: phản đế và điền địa nữa, mà là cuộc cách mạng chỉ giải quyết một vấn đề cần kíp “dân tộc giải phóng”, vậy thì cuộc cách mạng Đông Dương trong giai đoạn hiện tại là một cuộc cách mạng dân tộc giải phóng”. Hội nghị quyết định thành lập ở mỗi nước một mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi với những tên dễ hiểu, có ý nghĩa cho từng dân tộc. Ở Việt Nam, theo đề nghị của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, hội nghị quyết định thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh). Đối với Lào và Cam-pu-chia, hội nghị chủ trương giúp đỡ nhân dân hai nước thành lập Ai Lao độc lập đồng minh và Cao Miên độc lập đồng minh. Trên cơ sở ra đời của mặt trận ở mỗi nước sẽ tiến tới thành lập mặt trận chung của ba nước là Đông Dương độc lập đồng minh.

Theo đề nghị của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, để kiện toàn cơ quan lãnh đạo của Đảng, hội nghị bầu Ban Chấp hành Trung ương Đảng chính thức. Các đồng chí trong hội nghị đề nghị lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc làm Tổng Bí thư Ban Chấp hành Trung ương Đảng, trực tiếp chỉ đạo cách mạng cả nước nhưng Người kiên quyết từ chối và đề cử đồng chí Trường Chinh làm Tổng Bí thư, đồng thời bầu Ban Thường vụ gồm các đồng chí Trường Chinh, Hạ Bá Cang (Hoàng Quốc Việt) và Hoàng Văn Thụ.

Sau khi trở về nước, dưới sự chủ trì của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Hội nghị Trung ương Đảng lần thứ tám đã hoạch định đường lối và quá trình thực hiện cuộc vận động khởi nghĩa vũ trang. Hội nghị bổ sung và hoàn chỉnh chính sách mới của Đảng được nêu ra từ Hội nghị Ban Chấp hành Trung ương tháng 11/1939, khẳng định dứt khoát chủ trương “thay đổi chiến lược”, đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu. Hội nghị Trung ương tám hoàn chỉnh sự chuyển hướng chỉ đạo chiến lược đối với cách mạng Việt Nam, thành lập Mặt trận Việt Minh, chỉ đạo thành lập các tổ chức quần chúng và đều lấy tên là các Hội cứu quốc; quyết định khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền và quyết định nhiều vấn đề quan trọng khác… Người quyết định xuất bản Báo Việt Nam độc lập; bồi dưỡng, đào tạo, huấn luyện cán bộ, từng bước xây dựng lực lượng vũ trang tập trung; chỉ đạo xây dựng quan hệ quốc tế; chỉ đạo thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân - tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam anh hùng và tích cực chuẩn bị mọi mặt cho Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Sự chuyển hướng đó tạo bước nhảy vọt của phong trào cách mạng và có tính quyết định thắng lợi đối với Cách mạng Tháng Tám năm 1945 ở Việt Nam. Để rồi sau đó 9 năm, ngày 7/5/1954, nhân dân ta làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ “lừng lẫy năm châu, chấn động địa cầu” và kết thúc trọn vẹn bằng đại thắng mùa xuân năm 1975 giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước và đưa cả nước tiến lên xây dựng chủ nghĩa xã hội, đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc cho cả dân tộc Việt Nam…

Nhìn lại sự kiện Bác về nước vào mùa xuân năm 1941 cốt lõi nhất là để giương cao ngọn cờ giải phóng dân tộc và Đại hội XIII của Đảng tiếp tục đặt ra mục tiêu cao nhất là đề cao lợi ích quốc gia, dân tộc, bảo vệ vững chắc độc lập chủ quyền thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của Tổ quốc để đưa đất nước phát triển hùng mạnh, sánh vai với các cường quốc năm châu. Việc Đảng ta tiếp tục giữ vững con đường cách mạng và mục tiêu cao nhất là xây dựng một đất nước Việt Nam dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh được xem như là một gạch nối quan trọng với sự kiện và mong muốn của Bác Hồ khi Người trở về nước sau 30 năm bôn ba tìm đường cứu nước.

Vinh dự và tự hào là “chiếc nôi của cách mạng Việt Nam”, là quê hương thứ hai của Bác, Đảng bộ và nhân dân các dân tộc Cao Bằng luôn luôn phát huy truyền thống quê hương cội nguồn cách mạng, đoàn kết khắc phục mọi khó khăn, luôn ghi nhớ công ơn to lớn của Người, nguyện mãi mãi đi theo con đường mà Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh đã lựa chọn. Quyết tâm phấn đấu hoàn thành thắng lợi các mục tiêu nhiệm vụ mà Nghị quyết Đại hội Đảng bộ tỉnh lần thứ XIX đề ra, phấn đấu xây dựng Cao Bằng trở thành “một trong những tỉnh gương mẫu trong công cuộc xây dựng chủ nghĩa xã hội” như Chủ tịch Hồ Chí Minh hằng mong muốn.

Bế Dũng, Tỉnh ủy viên, Tổng Biên tập Báo Cao Bằng