'Xuân Hương nữ sỹ': Vở chèo mới về thăng trầm trong cuộc đời 'bà chúa thơ Nôm'

Cảnh nữ sỹ Hồ Xuân Hương đề thơ bài "Bánh trôi nước." (Ảnh: PV/Vietnam+)

Đoàn Chèo Hải Phòng vừa chính thức ra mắt vở chèo "Xuân Hương nữ sỹ" tái hiện lại cuộc đời nhiều đoạn trường, thăng trầm... của “bà chúa thơ Nôm” Hồ Xuân Hương, Danh nhân Văn hóa Thế giới được UNESCO vinh danh.

Vở chèo lấy dấu mốc năm 29 tuổi để tái hiện lại những thăng trầm, vinh nhục trong cuộc đời của nữ sỹ. Đây là thời điểm Hồ Xuân Hương làm chủ quán thơ Cổ Nguyệt Đường nức tiếng Thăng Long. Tài thơ của bà đã vang khắp gần xa, được nhiều tao nhân, mặc khách mến mộ. Từ quán thơ này, bà đã có dịp được giao lưu thơ phú với rất nhiều tầng lớp và thành phần… trong đó có bạn thơ Chiêu Hổ. Sau nhiều lần đối đáp thơ phú, hai người đã phải lòng nhau.

Tuy nhiên, do Chiêu Hổ không dám ngỏ lời nên cuối cùng bà đã nên duyên với Tổng Cóc (Chánh tổng Nguyễn Bình Kình), một người rất yêu quý, mến mộ và trân trọng tài năng thơ phú của Hồ Xuân Hương. Nhưng cuộc hôn nhân chưa kịp “đơm hoa kết trái” thì Tổng Cóc buộc phải để Hồ Xuân Hương rời đi vì không đành lòng nhìn bà bị vùi dập và chịu nhiều oan ức.

Cảnh nữ sỹ Hồ Xuân Hương gặp lại Phủ Vĩnh Tường tại Cổ Nguyệt Đường. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Chia tay Tổng Cóc, nữ sỹ họ Hồ trở về với Cổ Nguyệt Đường tiếp tục làm thơ và dạy học. Tại đây, bà gặp lại Phủ Vĩnh Tường (Tú tài Phạm Viết Ngạn) là người bạn thơ thuở vong niên. Ngỡ rằng gặp được người tri âm tri kỷ, cả hai sẽ có cuộc sống hạnh phúc. Ai ngờ, cuộc đời bà lại lâm vào bi kịch khác. Do quá thanh liêm, chính trực mà Phủ Vĩnh Tường bị bọn quan tham đương thời vu oan, bắt bớ rồi kết án tử. Bi kịch dồn dập khiến Hồ Xuân Hương thốt lên những lời thơ ai oán.

Vở chèo kết thúc bằng bài thơ “Bánh trôi nước” với những câu thơ “Thân em vừa trắng lại vừa tròn/ Bảy nổi ba chìm với nước non/ Rắn nát mặc dầu tay kẻ nặn/ Mà em vẫn giữ tấm lòng son” để nói nỗi lòng trung trinh, son sắt của Hồ Xuân Hương trước những sóng gió của cuộc đời.

Tác phẩm do Nghệ sỹ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi, Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Sân khấu Việt Nam dàn dựng, tác giả Nguyễn Đức Minh viết kịch bản, Nghệ sỹ Nhân dân Đạt Tăng thiết kế mỹ thuật, Nghệ sỹ Nhân dân Minh Thu chuyển làn điệu chèo…

Nghệ sỹ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi khẳng định nữ sỹ Hồ Xuân Hương không chỉ có tài năng thơ phú mà tư tưởng và nhân cách của bà cũng rất khác biệt, thậm chí còn được xem là trên tài của nam nhi lúc bấy giờ.

“Chế độ xã hội lúc đó đã vùi dập, kìm hãm những tư tưởng của bà, không cho bà phát triển tài năng. Chính vì thế mà bà phải chịu bao bi kịch, dồn nén và uất ức. Điều đó càng làm cho thơ của bà sắc hơn, đanh hơn và khinh bạc hơn,” bà Mùi nhận xét.

Vở chèo có cả chất bi và hài, chính luận và trữ tình. (Ảnh: PV/Vietnam+)

Hình tượng nhà thơ Hồ Xuân Hương đã trở thành cảm hứng cho nhiều tác phẩm sân khấu, song tiêu biểu nhất là vở chèo “Hồ Xuân Hương” được Nhà hát Chèo Việt Nam dựng năm 1987, do Nghệ sỹ Nhân dân Bùi Đắc Sừ đạo diễn, dựa trên kịch bản của Thùy Linh-Bùi Đức Hạnh.

Ban đầu, êkip định dựng lại theo kịch bản năm 1987, nhưng khi nghiên cứu tài liệu, tìm đọc các sử sách viết về nữ sỹ Hồ Xuân Hương, bà Mùi nhận thấy không thể dựng lại vở này theo kịch bản cũ.

“Xã hội năm 2024 khác hoàn toàn với năm 1987. Ngày nay, mọi thông tin đi vào từng ngóc ngách của đời sống. Người ta biết đã về cuộc đời và sự nghiệp của bà Hồ Xuân Hương rất rõ thông qua sách báo, truyền thông, phim ảnh, âm nhạc… nếu dựng lại bản chèo cũ thì sẽ không còn hấp dẫn nữa,” bà Mùi khẳng định.

Đó là lý do Sở Văn hóa và Thể thao Hải Phòng đặt hàng tác giả Nguyễn Đức Minh, một chuyên gia Hán Nôm viết kịch bản mới. So với bản chèo năm 1987, tác phẩm này có những tình tiết bi hài và góc nhìn khác về những nam nhân xuất hiện trong cuộc đời nữ sỹ.

Vai chính của “Xuân Hương nữ sỹ” được giao cho diễn viên Thùy Dương, gương mặt tài năng của Đoàn Chèo Hải Phòng, từng đảm nhận vai O Hồng trong vở chèo “Mưa đỏ” do Nghệ sỹ Nhân dân Trịnh Thúy Mùi dàn dựng tháng 7/2023. Để hoàn thành vai diễn này, Thùy Dương phải vượt qua rất nhiều “cửa ải” khó chưa từng thấy. Mất hơn 10 ngày tập luyện, nữ diễn viên sinh năm 1984 này mới “ngấm” tinh thần, tư tưởng và khí phách của Hồ Xuân Hương để vừa lòng đạo diễn.

Bà Mùi cho hay vở chèo sẽ được công diễn tại Nhà hát Lớn Hà Nội vào dịp Quốc tế Phụ nữ (8/3) và tham dự Liên hoan Sân khấu Thủ đô năm 2024./.

(Vietnam+)