Xây dựng định mức chi phí tái chế sản phẩm, bao bì phù hợp

Hiện tại, Bộ Tài nguyên và Môi trường (TN-MT) đang xây dựng dự thảo quyết định của Thủ tướng Chính phủ ban hành định mức chi phí tái chế hợp lý, hợp lệ đối với một đơn vị khối lượng sản phẩm, bao bì và chi phí quản lý hành chính phục vụ quản lý, giám sát, hỗ trợ thực hiện trách nhiệm thu gom, xử lý chất thải của nhà sản xuất, nhập khẩu (gọi tắt là dự thảo Fs) để cụ thể hóa quy định này. Tuy vậy, nhiều ý kiến kiến nghị, dự thảo cần xây dựng định mức chi phí tái chế phù hợp, để bảo đảm tính khả thi của chính sách, đồng thời không gây gánh nặng cho doanh nghiệp.

Định mức chi phí tái chế còn bất cập

Theo quy định của Luật BVMT, bắt đầu từ năm 2024, nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm tái chế sản phẩm, bao bì đối với các nhóm sản phẩm như: Pin, ắc quy; dầu nhớt; săm, lốp; điện, điện tử; phương tiện giao thông và nhóm bao bì mỹ phẩm, thức ăn chăn nuôi... Trách nhiệm này sẽ được nhà sản xuất, nhập khẩu lựa chọn thực hiện dưới hai hình thức: Tự tổ chức tái chế hoặc đóng góp tài chính vào Quỹ BVMT Việt Nam để hỗ trợ tái chế sản phẩm, bao bì.

Hợp tác xã Green Life Hạ Long tái chế rác thải thành những sản phẩm gia dụng. Ảnh: LA DUY

Có thể thấy, với quy định này, trách nhiệm của nhà sản xuất không chỉ dừng lại ở sản phẩm mà mở rộng tới lĩnh vực quản lý chất thải sau tiêu dùng. Theo ông Đậu Anh Tuấn, Phó tổng thư ký kiêm Trưởng ban Pháp chế, Liên đoàn Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI): Tuy là điểm rất tiến bộ trong Luật BVMT nhưng nếu định mức chi phí tái chế không phù hợp thì yêu cầu này khó có thể được triển khai.

Khi lựa chọn đóng góp tài chính vào Quỹ BVMT Việt Nam, số tiền doanh nghiệp phải đóng được tính theo công thức F = R.V.Fs; trong đó F là tổng số phải đóng; R là tỷ lệ tái chế bắt buộc của từng loại sản phẩm, bao bì; V là khối lượng sản phẩm, bao bì sản xuất, đưa ra thị trường và nhập khẩu trong năm thực hiện trách nhiệm tái chế; Fs là định mức chi phí tái chế hợp lý, hợp lệ đối với một đơn vị khối lượng sản phẩm, bao bì. Đến nay, Bộ TN-MT đang lấy ý kiến rộng rãi về dự thảo quyết định. Dù đã có quá trình tham vấn khá kỹ lưỡng nhưng khi dự thảo được công bố vẫn còn nhiều điểm bất cập.

Góp ý tại hội thảo, bà Chu Thị Vân Anh, Phó chủ tịch Hiệp hội Bia-Rượu-Nước giải khát Việt Nam (VBA), đại diện cho ngành đồ uống cho biết: "Các doanh nghiệp ngành đồ uống (bia, rượu, nước giải khát) cam kết thực hiện tốt nhất trách nhiệm của nhà sản xuất, chủ động nghiên cứu những giải pháp tái chế, xử lý bao bì đặc thù bao gồm nguyên liệu nhôm, thủy tinh, nhựa, giấy". Song theo bà Vân Anh, định mức chi phí tái chế Fs hiện còn nhiều bất cập, nhất là các nghiên cứu tham vấn Fs đang có kết quả khác nhau và độ tin cậy chưa cao, chưa phù hợp với thực tế ở Việt Nam. Điển hình, Fs cho bao bì nhôm là 6.180 đồng/kg, cao hơn gần 5 lần so với trung bình các nước là 1.250 đồng/kg. "Định mức tái chế rất cao dẫn đến nguy cơ giá sản xuất và tiêu dùng tăng cao, gây khó khăn và ảnh hưởng tới sức cạnh tranh của doanh nghiệp, không phù hợp với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ về tháo gỡ khó khăn cho sản xuất, kinh doanh và ổn định đời sống nhân dân”, bà Chu Thị Vân Anh nhấn mạnh.

Cần tính toán định mức tái chế và có lộ trình áp dụng phù hợp

Thực tế cho thấy, yêu cầu nhà sản xuất, nhập khẩu có trách nhiệm trong việc thu gom, xử lý, tái chế sản phẩm là chính sách rất mới, đa số các nước châu Á chưa áp dụng bắt buộc. Việc thực thi cho hàng nghìn loại bao bì, sản phẩm là rất phức tạp, cần hướng dẫn chi tiết. Nhiều loại bao bì, sản phẩm chưa có công nghệ tái chế, chưa có nhà tái chế nên nhiều doanh nghiệp không có sẵn giải pháp. Nếu áp dụng ngay việc xử phạt với mức phạt rất cao sẽ rất khó khăn và bất cập cho doanh nghiệp khi chưa được hướng dẫn đầy đủ về quy định mới. Theo đó, cần có lộ trình áp dụng quy định này một cách hợp lý.

Bà Nguyễn Cẩm Vân, Giám đốc Văn phòng Hà Nội kiêm quan hệ đối ngoại của Hiệp hội Doanh nghiệp châu Âu tại Việt Nam, nêu kiến nghị, trong 3 năm đầu tiên (2024-2026), các cơ quan chức năng tập trung hướng dẫn thi hành, chưa áp dụng xử phạt, chỉ truy thu khoản nộp thiếu nếu có. Đặc biệt, dự thảo quyết định cần cho phép thay đổi cách thức nộp từ tạm ứng đóng góp hỗ trợ tái chế từ đầu năm 2024, sang quyết toán theo số lượng thực tế khi kết thúc năm 2024. Như vậy, doanh nghiệp vẫn thực hiện đầy đủ trách nhiệm về môi trường, đồng thời giảm được khó khăn về dòng tiền cho doanh nghiệp.

Ý kiến từ một số hiệp hội cũng đề xuất, dự thảo quyết định cần cho phép các doanh nghiệp thực hiện kết hợp cả hình thức tự tái chế và nộp tiền hỗ trợ tái chế trong cùng năm, thay vì bắt buộc chọn một trong hai hình thức. Thực tế, nhiều loại bao bì, sản phẩm hiện chưa có giải pháp tái chế hiệu quả. Các doanh nghiệp vẫn đang tìm giải pháp tái chế phù hợp. Quá trình này có thể mất nhiều thời gian để thử nghiệm và trong khi thử nghiệm, chưa thể xác định được số lượng tái chế. Ngoài ra, các hiệp hội đề xuất có chính sách ưu đãi cho bao bì thân thiện với môi trường hoặc sử dụng vật liệu tái chế. Điều này sẽ khuyến khích doanh nghiệp sử dụng vật liệu tái chế trong bao bì, gia tăng hiệu quả sử dụng tài nguyên, giảm phụ thuộc vào nguồn vật liệu nguyên sinh trong sản xuất, tạo đầu ra cho ngành tái chế và giúp thúc đẩy sự phát triển của ngành tái chế ở Việt Nam.

VŨ DUNG