Vỡ cống tràn hồ thải quặng Tả Phời: Làm gì để không tái diễn thảm họa môi trường tương tự?

Mất 5-6 ngày mới có kết quả về hàm lượng kim loại nặng

Sáng ngày 8/8, hệ thống máng thoát nước đập hồ thải quặng đuôi của Nhà máy tuyển quặng đồng, thuộc Công ty Cổ phần đồng Tả Phời bị vỡ. Sự cố khiến nước thải trong hồ tràn ra bên ngoài, gây ngập úng một số khu vực.

Nguyên nhân ban đầu được xác định do mưa lớn kéo dài dẫn đến lượng nước trên thượng nguồn dồn về hồ thải nhiều. Đến sáng nay, lượng nước về hồ tăng đột biến, do vậy cống xả tràn gặp sự cố, gây tràn nước xuống khu vực hồ phụ và chảy xuống hạ lưu thuộc thôn Phời 3.

Theo PGS.TS Trần Lê Lựu, Đại học Việt Đức, quá trình tuyển quặng đồng trải qua nhiều công đoạn, trong đó có bước hòa tan và làm giàu mẫu. Giai đoạn này cần dùng lượng lớn axit, phổ biến nhất là axit sunfuric. Tùy quy trình tinh chế có thể có thêm các dung môi khác như dung dịch muối sắt, amoni... Do đó, bùn thải tuyển quặng đồng là một hỗn hợp rắn lỏng phức tạp có chứa nhiều hợp chất độc khác nhau với độ pH rất thấp.

Bùn thải từ hồ chứa Công ty Cổ phần đồng Tả Phời tràn vào khu dân cư gây thiệt hại nghiêm trọng, ảnh hưởng lớn đến sức khỏe và môi trường.

Khi thoát ra môi trường, bùn thải sẽ lan truyền theo đường không khí và đất, nước. Người hít phải các hơi kim loại và axit có mùi hôi khó chịu rất độc hại. Đất canh tác nông nghiệp trong vùng sẽ bao phủ bởi các chất độc này và có thể thấm sâu vào hệ nước ngầm cũng như hòa lẫn ô nhiễm vào nước mặt, nước sinh hoạt của người dân trong vùng. Các sản phẩm nông nghiệp, gia súc, gia cầm cũng sẽ có thể bị nhiễm chất bẩn từ các nguồn đất, nước, không khí ô nhiễm này. pH thấp từ dung dịch bùn thải cũng có thể làm chết cây cối cũng như các sinh vật trong vùng theo thời gian.

Việc bùn thải đưa ra ngoài chắc chắn ảnh hưởng xấu đến môi trường và con người. Nguyên nhân do trong nước thải có chứa axit, các ion kim loại nặng có thể dễ dàng bị rửa trôi, hòa tan vào nguồn nước, đặc biệt là nước sinh hoạt của người dân. Sự lan truyền các ion kim loại khi trời mưa rất khó kiểm soát, cũng không thể xử lý thông thường nên chắc chắn sẽ ảnh hưởng đến chất lượng nước sinh hoạt, nhất là nước ăn uống.

Theo Sở Tài nguyên và Môi trường Lào Cai, ngày 9/8, cơ quan chuyên môn đã lấy 6 mẫu nước tại ba vị trí gồm khu vực trạm y tế xã, trên suối và hồ chứa bùn thải vào hai thời điểm sáng và chiều để kiểm nghiệm. Kết quả đo buổi sáng cho thấy mẫu tại trạm y tế xã có độ pH là 7,95, khu vực suối pH là 8,02. Kết quả đo buổi chiều có pH lần lượt là 7,9 và 8,37. Chỉ số này đảm bảo quy chuẩn quốc gia sử dụng cho mục đích sinh hoạt. Tuy nhiên các chỉ số quan trọng như kim loại nặng, hóa chất, axit, phụ gia cần 5-6 ngày mới cho kết quả.

Cần quy định có hồ chứa dự phòng

Chuyên gia lưu ý người dân không sử dụng nước từ các giếng hoặc nước mặt, sông suối trong vùng do đã nhiễm bẩn. Nước sinh hoạt và thực phẩm sạch từ các vùng khác cần được chuyển đến cho người dân.

"Tốt nhất là di dời người dân ở các vùng bị ảnh hưởng nặng đến các khu ở tạm thời cho đến khi vấn đề về môi trường trong vùng được giải quyết, nhất là cần làm sạch lớp bùn thải phía trên mặt đất để chuyển đi nơi khác", PGS Lựu đề xuất. Cần xử lý tại chỗ lớp đất canh tác đã bị thấm chất thải cũng như đánh giá vấn đề ô nhiễm nước mặt và nước ngầm, không khí, tìm phương án xử lý các nguồn nước ô nhiễm này.

Việc vỡ những hồ chứa chất thải của những nhà máy tuyển quặng là vấn đề rủi ro có thể xảy ra bất cứ lúc nào. Có thể từ những vấn đề xảy ra trong quá trình vận hành, chất thải chứa vượt quá công suất của hồ chứa cũng như tai nạn, thiên tai mà con người không thể lường trước được, nhất là ở những vùng có địa hình đồi núi phức tạp với lượng mưa lớn và nguy cơ sạt lở cao.

Do đó, trước khi bắt đầu vận hành những nhà máy tuyển quặng, cần đánh giá tác động môi trường kỹ càng. Trong đó cơ quan chức năng và doanh nghiệp cần xây dựng những hồ sự cố dự phòng, có đánh giá hệ số an toàn và rủi ro trong mô phỏng nhiều kịch bản có thể xảy ra khác nhau.

"Những hồ dự phòng này sẽ là cứu cánh khi xảy ra sự cố môi trường như vỡ hồ chứa chất thải chính, thiên tai hoặc trong điều kiện vận hành. Quá trình vận hành ở các nhà máy này cũng cần được kiểm soát, gia cố chặt chẽ để không quá tải các hồ chứa này", PGS Lựu đề xuất.

Hiện chưa có thống kê cụ thể về thiệt hại, tuy nhiên ước lượng có hàng nghìn mét khối bùn, nước thải của hồ thải nhà máy tuyển quặng đồng Tả Phời đổ thẳng xuống khu dân cư, tràn vào cả trụ sở UBND xã, Công an xã Tả Phời. Từ ruộng vườn, nhà dân đến con đường nối một số thôn ở xã Tả Phời đã bị bao phủ một lượng bùn thải đen đặc, nồng mùi hôi thối. Có những nhà dân sống gần hồ chứa còn bị cuốn phăng nhà cửa, tài sản, vật nuôi.

Sự cố bục cống xả tràn hồ chứa bùn đuôi quặng của Nhà máy tuyển quặng đồng Tả Phời xảy ra khoảng 8h30 ngày 8/8. Sau nhiều giờ, dòng nước bùn đục ngầu chảy trên tuyến đường trục xã đoạn qua thôn Phời 3, xã Tả Phời đã hạ dần độ cao. Tuy nhiên, nước rút để lại hiện trường ngổn ngang bùn đất trong nhiều nhà dân, trên đường và toàn bộ cánh đồng phía trước trụ sở UBND xã, đường giao thông bị xói lở, vài cột điện ngã đổ, đồ gia dụng, xe máy, gia súc, gia cầm của nhiều hộ dân bị cuốn trôi.

Nguyên nhân sơ bộ ban đầu được xác định, do những ngày gần đây địa bàn xảy ra mưa lớn dẫn đến lượng nước trong hồ dâng cao, tạo áp lực khiến tuyến cống nước mặt chảy qua lòng hồ bị vỡ.

Tô Hội