Việt Nam đang hiện thực hóa kế hoạch khai thác đất hiếm

Động thái này đánh dấu một bước tiến của Việt Nam trong việc xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm, bao gồm cả phát triển khả năng chế biến quặng thành kim loại sử dụng trong các ứng dụng như nam châm cho xe điện, điện thoại thông minh và tua-bin gió.

Khu vực có mỏ ở Nậm Xe, Lai Châu. Ảnh: Reuters

Tessa Kutscher, giám đốc điều hành của Blackstone Minerals Ltd của Australia, cho biết bước đầu tiên là chính phủ Việt Nam dự định tổ chức đấu thầu cho nhiều lô tại mỏ Đông Pao trước cuối năm nay. Bà trích dẫn thông tin chưa được công bố từ Bộ Tài nguyên và Môi trường Việt Nam và không đưa ra bình luận với Reuters.

Ông Lưu Anh Tuấn, Chủ tịch Công ty Cổ phần Đất hiếm Việt Nam (VTRE), công ty khai thác chính và là đối tác của Blackstone trong dự án, cho biết thời gian đấu giá có thể thay đổi nhưng chính phủ có kế hoạch khởi động lại mỏ vào năm tới.

Đề xuất khởi động lại Đông Pao - nơi lịch trình, quy mô và mức độ hỗ trợ tài chính nước ngoài chưa được báo cáo trước đây - diễn ra khi nhiều quốc gia lo ngại về khả năng bị gián đoạn nguồn cung do sự kiểm soát của Trung Quốc đối với khoáng sản chiến lược và tranh chấp của nước này với Mỹ và các đồng minh. Bắc Kinh năm nay đã áp đặt hạn chế xuất khẩu đối với các kim loại đất hiếm được sử dụng trong chất bán dẫn, điều mà một cố vấn chính sách có ảnh hưởng của Trung Quốc cảnh báo “chỉ là bước khởi đầu”.

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Hoa Kỳ, Việt Nam có trữ lượng đất hiếm lớn thứ hai. Nhưng phần lớn chúng vẫn chưa được khai thác, đầu tư không được khuyến khích do giá thấp vì Trung Quốc gần như độc quyền trên thị trường toàn cầu để ấn định giá. Trong chuyến thăm Việt Nam vừa diễn ra trong tháng này để nâng cấp quan hệ song phương, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã ký một thỏa thuận nhằm tăng cường khả năng thu hút các nhà đầu tư vào trữ lượng đất hiếm của Việt Nam.

Mỏ lộ thiên đất hiếm Đông Pao.

Trong cuộc phỏng vấn với Reuters, 12 giám đốc điều hành, nhà đầu tư, nhà phân tích và quan chức nước ngoài đã mô tả các kế hoạch dành cho Việt Nam, bao gồm cả các khoản đầu tư mà họ cho biết, cho thấy cuộc thảo luận về việc giảm rủi ro chuỗi cung ứng nhằm giảm sự phụ thuộc vào Trung Quốc đang chuyển thành hành động như thế nào. Một số thừa nhận những khó khăn trong việc hình thành một trung tâm đất hiếm nhưng cho biết nước cờ này có thể khiến Việt Nam trở thành một bên tham gia khả thi đồng thời xoa dịu những lo lắng về mặt chiến lược, ngay cả khi Trung Quốc vẫn chiếm ưu thế.

Kutscher cho biết khoản đầu tư của Blackstone vào dự án sẽ trị giá khoảng 100 triệu USD nếu chiến thắng. Bà nói thêm rằng công ty đang đàm phán với các khách hàng tiềm năng, bao gồm các nhà sản xuất ô tô điện VinFast và Rivian, về các hợp đồng khả thi với mức giá ấn định sẽ bảo vệ các nhà cung cấp khỏi biến động và đảm bảo cho người mua một chuỗi cung ứng an toàn.

Việc niêm phong các thỏa thuận như vậy sẽ giải quyết trở ngại mà các nhà phát triển ở Việt Nam phải đối mặt. Trong những năm gần đây, các nhà đầu tư Nhật Bản Toyota Tsusho và Sojitz đã từ bỏ các dự án tại Đông Pao sau khi Trung Quốc tăng nguồn cung, khiến giá cả sụt giảm. Các công ty Nhật Bản đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Tuy nhiên, Dylan Kelly, thuộc công ty đầu tư Terra Capital, cho biết, mặc dù tập trung vào việc giảm rủi ro, nhưng vẫn chưa rõ liệu khách hàng có sẵn sàng trả thêm tiền cho Việt Nam hay không, đồng thời lưu ý rằng thị trường nói chung vẫn chưa rõ ràng.

Khi được hỏi về sự tham gia tiềm năng của VinFast, người phát ngôn của công ty mẹ VinFast cho biết đơn vị phụ trách thu mua nguyên liệu thô của tập đoàn, VinES, không có kế hoạch hiện tại với Blackstone liên quan đến đất hiếm. Người phát ngôn không đề cập cụ thể đến các câu hỏi tiếp theo về VinFast. Còn Rivian đã không trả lời yêu cầu bình luận.

Kho báu Đông Pao

Theo một lãnh đạo của công ty khai thác đất hiếm Lavreco, việc khai thác hiệu quả mỏ Đông Pao - đã không hoạt động trong ít nhất bảy năm - sẽ đưa Việt Nam trở thành nhóm sản xuất đất hiếm hàng đầu.

Nhưng việc tinh chế đất hiếm rất phức tạp và Trung Quốc kiểm soát nhiều công nghệ chế biến. Theo Blackstone, trữ lượng ước tính của Đông Pao cũng cần được đánh giá lại bằng các phương pháp hiện đại.

Đồ họa của Reuters.

Tuy nhiên, đất hiếm ở Đông Pao tương đối dễ tiếp cận và chủ yếu tập trung ở quặng bastnaesit, theo trường Đại học Mỏ Địa chất Hà Nội.

Chúng thường giàu cerium, được sử dụng trong màn hình phẳng và lanthanides, chẳng hạn như praseodymium và neodymium, đi vào nam châm.

Ông Tuấn cho biết VTRE hy vọng giành được nhượng quyền cho phép họ khai thác khoảng 10.000 tấn oxit đất hiếm (REO) mỗi năm, tương đương gần 1/3 sản lượng dự kiến hàng năm của mỏ. Ông cho biết việc sản xuất có thể bắt đầu vào khoảng cuối năm 2024.

Điều đó sẽ khiến sản lượng của Đông Pao thấp hơn một chút so với Mountain Pass của California, một trong những mỏ lớn nhất thế giới, nơi sản xuất 43.000 tấn REO vào năm 2022, theo USGS.

Việt Nam cũng có kế hoạch phát triển thêm các mỏ khác. Hồi tháng 7, Việt Nam đã đặt mục tiêu sản xuất tới 60.000 tấn REO/năm vào năm 2030. Trung Quốc đặt hạn ngạch nội địa là 210.000 tấn vào năm ngoái.

David Merriman, nhà phân tích nghiên cứu tại công ty tư vấn Project Blue, cho biết những mục tiêu đó sẽ giúp Việt Nam sản xuất từ 5% đến 15% sản lượng dự kiến của Trung Quốc vào cuối thập kỷ này. Ông kỳ vọng Trung Quốc sẽ tăng sản lượng trong giai đoạn đó.

Ông nói, các mục tiêu của Việt Nam là “đầy tham vọng, mặc dù chúng không hoàn toàn nằm ngoài khả năng thực hiện”.

Thu hút nhà đầu tư Mỹ

Theo bản tin của Nhà Trắng, Hoa Kỳ đã đồng ý giúp Việt Nam lập bản đồ tài nguyên đất hiếm tốt hơn và "thu hút đầu tư chất lượng", một động thái có thể khuyến khích các nhà đầu tư Mỹ đấu thầu để có được những nhượng bộ mới của Việt Nam.

Reuters không thể xác định liệu các kế hoạch cụ thể liên quan đến các nhà đầu tư Mỹ có tồn tại ở giai đoạn này hay không. Các quan chức tại Đại sứ quán Mỹ tại Hà Nội, Nhà Trắng và Bộ Thương mại không trả lời yêu cầu bình luận của Hãng thông tấn này.

Nhưng những nỗ lực gần đây của Hoa Kỳ nhằm giành được chỗ đứng trong ngành công nghiệp Việt Nam đã không thành công, John Rockhold, nhà tư vấn lĩnh vực đất hiếm và chủ tịch Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Hà Nội, cho biết thêm rằng một kế hoạch như vậy liên quan đến VTRE đã thất bại.

Kế hoạch đó sẽ liên quan đến việc vận chuyển đất hiếm do VTRE tinh chế sang Mỹ và có thể đầu tư 200 triệu USD trong tương lai vào Việt Nam, theo một báo cáo không công khai dành cho các nhà đầu tư Mỹ không xác định mà Reuters được xem.

VTRE xác nhận thỏa thuận vận chuyển đã thành công.

Thay vào đó, VTRE vào tháng 4 đã công bố thỏa thuận cung cấp 100 tấn oxit đất hiếm trong năm nay cho công ty Vật liệu Chiến lược Úc (ASM). Công ty này cũng từ chối bình luận về việc khai thác Đông Pao.

Theo một tuyên bố của công ty, Blackstone, một đối tác trong thỏa thuận đó, đang vận hành một mỏ niken ở Việt Nam và đã xác định rằng cơ sở chế biến của họ ở Việt Nam có thể xử lý quặng từ Đông Pao.

Từ quặng đến Nam châm

VTRE có kế hoạch đóng một vai trò trong toàn bộ ngành công nghiệp đất hiếm từ khai thác quặng đến các sản phẩm cuối cùng, Tuan, người cùng vợ sở hữu hầu hết cổ phiếu VTRE, theo danh sách cổ đông mà ông cho Reuters xem. Blackstone cho biết thông tin về quyền sở hữu phù hợp với đánh giá của họ sau quá trình thẩm định.

Đây là một kỳ công, không phải dễ dàng. Mỹ hiện đang xuất khẩu quặng đất hiếm sang Trung Quốc để chế biến vì nước này thiếu cơ sở riêng.

Đồ họa Reuters.

VTRE là nhà máy chuyên tách oxit đất hiếm khỏi quặng đã khai thác. Ông Tuấn cho biết nhà máy có công suất xử lý 5.000 tấn REO mỗi năm nhưng công ty có kế hoạch tăng gấp ba công suất đó để đáp ứng đầu vào từ Đông Pao.

Sau khi được tách ra, các oxit sẽ được chuyển thành kim loại để sử dụng trong nam châm và các ứng dụng công nghiệp khác. Theo Bộ Năng lượng Mỹ, quá trình kim loại hóa được kiểm soát bởi Trung Quốc, quốc gia sản xuất 90% kim loại đất hiếm.

Nhưng VTRE đang thực hiện một dự án thí điểm xây dựng nhà máy luyện kim với Setopia của Hàn Quốc, Setopia, công ty chưa có kinh nghiệm trước đây trong lĩnh vực này, ông Tuấn cho biết.

Một lãnh đạo của Setopia nói với Reuters rằng khoản đầu tư kết hợp ban đầu sẽ vào khoảng 4 triệu USD, chủ yếu là từ Setopia, và một nhà máy có thể sẵn sàng hoạt động vào năm tới.

Trong ngành công nghiệp hạ nguồn, các công ty nam châm của Hàn Quốc và Trung Quốc chuẩn bị mở nhà máy tại Việt Nam, Reuters đưa tin vào tháng 8.

Dudley Kingsnorth, giáo sư tại Trường Mỏ Tây Úc thuộc Đại học Curtin, cho biết Việt Nam còn một chặng đường dài phía trước, bao gồm cả việc cải thiện các hoạt động môi trường, để hiện thực hóa các mục tiêu về đất hiếm của mình.

Tuy nhiên, ông nói, Việt Nam “có nguồn tài nguyên, chuyên môn khai thác và chế biến để cung cấp các lựa chọn thay thế cho Trung Quốc”.

Mỹ Châu (theo Reuters)