Vắng một bóng mát văn học phương Nam

Điều quan trọng nhất của nhà văn theo tôi là tính chân thực. Một chút phô trương, giả dối, làm dáng trong văn chương là hỏng. Nhà văn có tài là người biết bỏ cái gì, chứ không phải viết cái gì. Nhà văn đâu chỉ nên miêu tả một cách khách quan, lạnh lùng về nhân vật và diễn biến sự việc. Nhà văn phải biết lắng cảm xúc, có sự gạn lọc, không đứng ngoài và đứng trên sự thật.

Nhà văn Lê Văn Thảo

Nhà văn Lê Văn Thảo tên thật là Dương Ngọc Huy, sinh ngày 1-10-1939 tại Thủ Thừa - Long An. Năm 1962, khi đang học Đại học Toán tại Sài Gòn, ông đã thoát ly vào chiến khu Nam bộ. Sau 2 tập ký “Ngoài mặt trận” và “Từ thế cao”, ông chính thức bước vào làng văn bằng tập truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” xuất bản năm 1972. Truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” được Lê Văn Thảo viết tháng 8-1969. Giữa mênh mông đồng nước, câu chuyện giữa 1 cán bộ bị lạc trên đường đi công tác và 2 vợ chồng người nông dân bị gù lưng, đã phác họa cả không gian quân và dân vùng hiu quạnh lau lách chống lại sự tàn ác của kẻ thù xâm lược. Người chồng còn nhiệm vụ phải vận chuyển vũ khí bí mật, nên người vợ phải lấy xuồng đưa người cán bộ đến nơi cần đến giữa đêm khuya. Cái cốt lõi là đứa con bé bỏng của 2 vợ chồng, họ biết phải nhờ ai trông giữ. Ý chí cách mạng và tấm lòng hào hiệp đã khiến họ nảy sinh sáng kiến, cột chân đứa con vào cây cột để nó chỉ bò chơi quanh quẩn góc nhà. Không thể nói khác hơn, hình ảnh đứa bé ấy và tiếng hát của người nông dân bị gù lưng “à ơi, ba cột chân con vô cây cột, ba cột chân con vào cây cột” làm thức dậy cả một không gian gieo neo ân tình của “Đêm Tháp Mười”.

Nhà văn Lê Văn Thảo nhập cuộc văn chương khá muộn màng, nhưng ông trở thành trường hợp đặc biệt: càng về già sự nghiệp sáng tác càng chín muồi. Truyện ngắn “Đêm Tháp Mười” có thể xem như một cột mốc khởi hành của nhà văn Lê Văn Thảo, đó là tác phẩm có cấu trúc khá đơn giản và những chi tiết rất đắc địa. Nhược điểm ấy sau này đã được ông tìm cách hạn chế triệt để, còn ưu điểm được ông phát huy tích cực. Và bút pháp Lê Văn Thảo từ thập niên 1990 đến nay xứng danh một trưởng lão trong lĩnh vực truyện ngắn. Có thể kể ra những truyện ngắn có sức rung động sâu xa của Lê Văn Thảo như “Làng lở”, “Tìm chồng cho má”, “Đứa con trở về”, “Chuyện nhỏ tình yêu”, “Con mèo”, “Anh cà khêu đi qua làng”…

Nhà văn Lê Văn Thảo là một mẫu người Nam bộ điển hình, vừa thuần phúc, đôn hậu vừa quyết liệt, sâu sắc. Nhà văn Lê Văn Thảo tự bạch “thấy mình vẫn có máu nhà quê, gốc nông dân từ nhiều kiếp trước, sợ chốn cao sang, giới quan chức quyền quý”. Dù đã có gần 10 năm làm Chủ tịch Hội Nhà văn TPHCM kiêm Phó Chủ tịch Hội Nhà văn Việt Nam, nhưng Lê Văn Thảo không màng lưu tâm đến địa vị hoặc danh phận. Cả đời ông chỉ có một thao thức: Đi và viết. Lê Văn Thảo đi khắp nơi, không phải để tìm món ngon vật lạ mà tìm hương nồng thế sự. Ông thích đến những nơi hẻo lánh để cảm thông với những con người lấm láp và thanh cao. Còn khi không về các tỉnh, khi ở Sài Gòn ông vẫn có thói quen “tôi hay đến những xóm lao động, ngồi ở những quán cóc, nghiệm ra chính ở đó nghe được những lời hay, biết được những điều thú vị”. Lê Văn Thảo đi để trải nghiệm và trở về bàn viết để trút tâm tư của mình xuống tác phẩm.

Đọc văn Lê Văn Thảo, bên cạnh ngôn ngữ gần gũi đời thường, không thể không ngạc nhiên về khả năng khai thác chi tiết. Ngay cả những tiểu thuyết của Lê Văn Thảo như “Một ngày và một đời”, “Con đường xuyên rừng”, “Cơn giông” hoặc “Sóng nước Vàm Nao” đều rất thuyết phục ở chi tiết. Đặc biệt là chi tiết về những con người ngỡ chừng thấp hèn nhưng đầy ấm áp và tin yêu.

Nhà văn Lê Văn Thảo (giữa), luôn nhiệt tình tham gia các hoạt động
và sự kiện của Báo SGGP tổ chức. Trong ảnh: Thành viên Ban giám khảo cuộc thi ký sự báo chí:
"40 năm - Những ký ức không thể nào quên"
ra mắt bạn đọc.

Khoảng 20 năm cuối đời, văn chương Lê Văn Thảo thực sự thăng hoa. Liên tục nhiều tập truyện ngắn và tiểu thuyết ra đời. Phải chăng, nhà văn Lê Văn Thảo sống đủ rồi mới viết hay, như cách sẻ chia khiêm tốn của ông “bản tính chậm lụt, chuyện trước mắt không mấy khi kịp hiểu ra, thường viết về những kỷ niệm, những hồi ức xưa cũ”. Đấy là cách nói nhún nhường thôi, bởi lẽ những con người hiện đại bộn bề giữa một đô thị sầm uất cũng được Lê Văn Thảo đem vào truyện ngắn rất lôi cuốn. Có thể chứng minh điều này bằng 2 truyện ngắn nổi bật “Người Sài Gòn” và “Người viết thư thuê”. Truyện ngắn “Người Sài Gòn” xây dựng hình ảnh một người phụ nữ thành phố trên 3 thời điểm: trận Mậu Thân 1968, 10 năm sau giải phóng và 10 năm sau nữa. Một cô gái bình thản nấu nướng và ung dung trò chuyện trong những ngày ầm ào binh lửa, là một vẻ đẹp khó hiểu. Cũng con người ấy, khi hòa bình bị bủa vây bởi những thêu dệt. Và con người ấy, sau một quãng thời gian lại xuất hiện với sự tàn úa và phôi pha. Người phụ nữ thành phố vượt qua khắc nghiệt thời gian chỉ để theo đuổi một mối tình. Có thể là khờ dại, có thể bẽ bàng, nhưng tâm tính bất biến cũng chính là sự kiên trì của cái thiện, như lời khẩn cầu của người đàn ông từng tương tư người đàn bà kia với tác giả “thôi thì chuyện đời hay dở ông cứ viết, may ra đứa con gái nuôi đọc được trở về với mẹ nó. Còn như cô ấy, hay ông với tôi, chúng ta hay dở gì cũng đã qua một thời rồi”.

Truyện ngắn “Người viết thư thuê” có thể phát hiện nguyên mẫu hẳn hoi. Câu chuyện về người đàn ông viết thư thuê mấy chục năm ở Bưu điện Sài Gòn báo chí đã đề cập rất nhiều lần. Thế nhưng, nhà văn Lê Văn Thảo lại có cách nhấn nhá riêng khi đưa nhân vật vào truyện ngắn. Những vui buồn hành nghề của người viết thư thuê chỉ là cái cớ để Lê Văn Thảo phân tích tâm lý một cô bé giúp việc nhà bị nghi ngờ ăn cắp sợi dây chuyền vàng. Cô bé ấy không ăn cắp và cũng không ai hạch tội, nhưng nó tự trọng và bỏ đi sống kiếp bụi đời. Tình cờ phát hiện sợi dây chuyền vàng do thằng nhóc - con của chủ nhà vứt vào túi xách của mình từ nhiều năm trước mà không hề hay biết, cô bé đã nhờ viết một lá thư trình bày ngọn ngành và trả lại sợi dây chuyền vàng cho gia chủ. Chính vì cái định kiến xã hội “người giàu không ăn cắp, người nghèo mới ăn cắp”, khiến cô bé khốn khổ bị đẩy ra ngoài đường, ngủ ghế đá công viên, bán vé số và cuối cùng bị bắt vì tham gia một băng cướp nhí. Ai có lỗi trong chuyện này? Khi chúng ta đều thấy không ai có lỗi cả, đấy là lời cảnh tỉnh nhất cho nhân phẩm con người đang bị đe dọa bởi những điều thị phi trớ trêu.

Nhà văn Lê Văn Thảo được trao Giải thưởng Hồ Chí Minh năm 2012. Bây giờ ông xa khuất, văn học phương Nam mất đi một bóng mát có khả năng động viên và kích hoạt cho những người cầm bút trẻ. Thế nhưng, tác phẩm của Lê Văn Thảo vẫn ở lại để đồng hành với nhiều thế hệ sau, giúp họ hiểu thêm về những con người bình thường, những con người bất hạnh mỗi ngày vẫn lấp lánh trên chính số phận mình.

Sài Gòn, 22-10-2016

LÊ THIẾU NHƠN