Truyền nhân bảo tồn nghề thủ công truyền thống của đồng bào Khmer

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen hoàn chỉnh những chiếc mũ mão, mặt nạ do mình làm ra. Ảnh: Phương Nghi

Thực hiện Quyết định số 2896/QĐ-BVHTTDL của Bộ trưởng Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch, nhằm triển khai hiệu quả Dự án số 6 về “Bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với phát triển du lịch” thuộc Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế-xã hội vùng dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030, giai đoạn I: từ năm 2021 đến năm 2025 (gọi tắt là Chương trình MTQG 1719), vừa qua, tại Trường Cao đẳng Nghề Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh tổ chức lớp truyền dạy bảo tồn nghề thủ công truyền thống chế tác mũ mão, mặt nạ của đồng bào Khmer tại huyện Châu Thành, với sự tham gia của 54 học viên là đồng bào dân tộc Khmer đến từ huyện Châu Thành, thành phố Trà Vinh và sinh viên Trường Đại học Trà Vinh, dưới sự hướng dẫn, đào tạo của Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen, ở ấp Ba Se A, xã Lương Hòa và Nghệ nhân Ưu tú Thạch Sang, ở ấp Giồng Lức, xã Đa Lộc, huyện Châu Thành - chủ thể văn hóa nắm giữ nghề chế tác mũ mão, mặt nạ, nhạc cụ, truyền dạy trình diễn nghệ thuật truyền thống.

Chế tác mũ mão, mặt nạ đòi hỏi sự khéo léo, tinh tế vì nó có nét độc đáo riêng, góp phần không nhỏ cho sự thành công bài biểu diễn. Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen là một trong những người có đôi bàn tay khéo léo trong việc chế tác mũ mão, mặt nạ, góp phần giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc người Khmer. Sản phẩm của ông phục vụ đắc lực cho việc sinh hoạt văn hóa nghệ thuật không thể thiếu trong đời sống tinh thần của người Khmer Trà Vinh.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen cho biết: “Trước đây, các nghệ nhân phải mất nhiều công sức và thời gian để tìm nguyên vật liệu cũng như thực hiện các công đoạn chế tác. Nhưng ngày nay, việc chế tác mũ mão, mặt nạ đã đơn giản hơn vì có thể dùng keo dán và sơn công nghiệp, một số công đoạn cũng có nhiều cải tiến, như thay vì đắp vải, một số nghệ nhân chuyển sang tận dụng giấy vé số, giấy ít thấm nước độ bền cao hơn. Khuôn đất cũng được thay bằng khuôn xi măng để sử dụng được nhiều lần. Sau công đoạn lấy mũ mão, mặt nạ từ khuôn ra thì tiếp tục quét thêm một lớp sơn dầu để chống thấm, chống mối mọt, sau đó sơn thêm một lớp sơn để mũ mão có độ dày và trơn bóng dễ vẽ hoa văn".

“Màu của từng chiếc mũ mão, mặt nạ nhằm thể hiện tính cách của từng nhân vật, do đó, màu sắc và đặc điểm của mũ mão, mặt nạ cũng khác nhau. Trước đây, nghệ nhân tự sáng tạo màu các loại cây trái thiên nhiên; ngày nay, màu vẽ, màu công nghiệp đa dạng, nhưng đòi hỏi nghệ nhân cần phải có kiến thức và am hiểu mới pha chế, phối trộn cho ra màu phù hợp” - Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen chia sẻ.

Thạch Ly Na, học viên lớp học ở ấp Mỏ Neo, xã Đa Lộc chia sẻ: “Khi còn bé, mỗi khi trong phum sóc có đoàn nghệ thuật ca kịch Rô băm, Dù kê vể biễu diễn hay lễ Kathina, em rất thích hình ảnh múa chằn, khỉ vui nhộn. Giờ em được tham gia lớp truyền dạy, bảo tồn nghề thủ công truyền thống chế tác mũ mão, mặt nạ của đồng bào Khmer, em rất vui mừng. Em sẽ cố gắng học và trao đổi với nhiều bạn khác để nâng cao tay nghề và bảo tồn văn hóa truyền thống của dân tộc mình".

Hiện nay, du khách có dịp đến tham quan khu du lịch Ao Bà Om (thành phố Trà Vinh) sẽ gặp nghệ nhân Lâm Phen. Ông được Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Trà Vinh mời về và cho mượn một khu đất ở khu du lịch Ao Bà Om để làm nơi chế tạo, phục chế những hiện vật Khmer, qua đó để khách du lịch tham quan. Khách đến đây, ngoài tận mắt thấy những cây cổ thụ thân to cao chót vót trồi bộ rễ lên khỏi mặt đất, tham quan chùa Âng, Bảo tàng Văn hóa dân tộc Khmer, còn được thích thú khi tận mắt thấy nghệ nhân Lâm Phen làm những sản phẩm văn hóa.

Nghệ nhân Ưu tú Lâm Phen bộc bạch: “Hơn 20 năm sống với nghề này, tôi luôn tìm tòi học hỏi và sáng tạo, giờ thì có thể bất cứ hiện vật nào của dân tộc Khmer tôi đều làm được. Nhờ sự quan tâm của Nhà nước, trong thời gian qua, tôi sống được với nghề và có nhiều khách hàng”.

Thông qua chương trình, các học viên được truyền dạy những kiến thức từ lý thuyết đến thực hành nghề thủ công chế tác mũ mão và mặt nạ truyền thống. Qua đó, góp phần bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa các dân tộc trong giai đoạn hiện nay; tạo điều kiện cho các học viên có nghề nghiệp ổn định để sau này trở thành những nghệ nhân, mang lại thu nhập cho gia đình và góp phần phát triển du lịch ở địa phương.

Phương Nghi