Trung Quốc cấm dạy thêm, trẻ kín lịch học 'chui'

Mùa hè này, Mingyu (12 tuổi) bận rộn hơn bao giờ hết. Như bao trẻ em ở Bắc Kinh, Trung Quốc, Mingyu có thời khóa biểu kín lịch với các lớp học thêm, gồm một khóa học tiếng Anh, 2 chương trình học Toán, một trại hè Vật lý cộng với nhiều buổi học thêm ở 3 trung tâm dạy kèm khác.

Tuy nhiên, điều đáng chú ý là năm nay, tất cả lớp học này đều là bất hợp pháp, tức Mingyu học "chui".

Cho con đi học thêm bất chấp lệnh cấm

Một năm qua, Trung Quốc thực hiện chính sách "giảm kép" - chiến dịch lớn nhằm chấm dứt tình trạng cạnh tranh khốc liệt trong giáo dục. Chính phủ nước này cấm giao bài tập về nhà quá mức, lớp học vào cuối tuần, ngày nghỉ và tất cả hình thức dạy thêm ngoài trường học.

Quy định mới khiến ngành công nghiệp dạy thêm trị giá hơn 2 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương 310 tỷ USD) sụp đổ. Hàng loạt gia sư thất nghiệp. Giáo dục tư nhân tổn thất kinh tế nặng nề. Đổi lại, Trung Quốc kỳ vọng sẽ giảm bớt áp lực lên trẻ nhỏ và thúc đẩy bình đẳng xã hội.

Nhưng mọi việc không diễn ra như mong đợi. Theo điều tra của Sixth Tone, "chợ đen" dạy kèm lớn xuất hiện ở đất nước tỷ dân ngay sau lệnh cấm. Các trung tâm "chui" này chủ yếu nhắm tới những gia đình giàu có, giới thượng lưu. Điều này khiến những đứa trẻ vốn có xuất phát điểm cao lại càng dễ vượt trội.

Mingyu là ví dụ điển hình. Cha mẹ em làm việc trong ngành tài chính ở Bắc Kinh. Họ liên tục tìm cách cho con trai theo học hàng loạt lớp dạy kèm bất chấp lệnh cấm. Họ quyết tâm làm bất cứ điều gì họ thấy cần thiết để giúp con học tập trong hệ thống giáo dục cạnh tranh khốc liệt ở thủ đô.

Chính sách "giảm kép" cấm giao lượng bài tập quá tải cho học sinh nhằm giảm áp lực học tập cho các em. Ảnh: Sixth Tone.

"Nếu muốn tìm kiếm nguồn thông tin, bạn luôn có nhiều cách để tiếp cận chúng", bà Tao, mẹ của Mingyu, chia sẻ với Sixth Tone.

Nhiều gia đình khác ở Trung Quốc cũng hành động tương tự. Sixth Tone đã phỏng vấn hơn 10 phụ huynh ở Bắc Kinh và Thượng Hải. Một số người nói họ đã cho con học thêm bất chấp lệnh cấm. Những người khác cho biết họ muốn đăng ký cho con học các khóa dạy kèm nhưng chưa thể kết nối với trung tâm gia sư. Những người này nói thêm không thể học thêm khiến con họ tụt lại ở trường.

Sự tồn tại của trung tâm dạy "chui" đe dọa nghiêm trọng đến chính sách "giảm kép". Tuy nhiên, PGS Hua-Yu Sebastian Cherng (ĐH New York), người nghiên cứu về hệ thống giáo dục Trung Quốc, nhận định như các nước khác, Trung Quốc sẽ rất khó loại bỏ "chợ đen" dạy thêm.

"Khi chính phủ đưa ra một đạo luật mà nó chủ yếu ảnh hưởng đến các gia đình trung lưu, thượng lưu, họ sẽ tìm cách 'lách' luật. Họ có nhiều nguồn lực cũng như hiểu rõ cách mọi thứ vận hành ở Trung Quốc", PGS Hua-Yu Sebastian Cherng nói thêm.

Chuyển sang hoạt động ngầm

Đối với chính quyền Trung Quốc, việc kiểm soát lệnh cấm dạy kèm trở thành cuộc chơi không có hồi kết. Sau khi chính sách "giảm kép" được công bố vào tháng 7/2021, các quan chức ra lệnh cho hàng nghìn công ty dạy kèm chuyển đổi thành các tổ chức phi lợi nhuận hoặc phải ngừng hoạt động. Nhưng nhiều trung tâm đi ngược lại lệnh cấm.

Các tổ chức phi lợi nhuận điển hình được cho phép tính phí chỉ 20 nhân dân tệ cho 30 phút học. Trong khi đó, công ty tư nhân từng tính phí khoảng 100 nhân dân tệ hoặc cao hơn. Họ có thể lách bằng cách mở lớp học trực tuyến, thu học phí cùng lúc từ hàng trăm người học.

Để vẫn thu lợi lớn, hàng loạt trung tâm dạy kèm chuyển sang hoạt động "chui". Trong cuộc điều tra 140.000 trung tâm gia sư trên cả nước hồi quý II năm 2022, Bộ Giáo dục Trung Quốc phát hiện gần 3.000 trung tâm dạy thêm bất hợp pháp. Bộ đóng cửa 464 trung tâm tiếp tục hoạt động sau khi đã tuyên bố giải thể.

Trong khi đó, nhu cầu cho con học thêm vẫn cao. Khảo sát hồi tháng 6 của tờ China Youth Daily ghi nhận 62% phụ huynh cho rằng các trường học cần cải thiện tiêu chuẩn.

Lớp học tiếng Anh ở huyện Đồng Lư, tỉnh Chiết Giang, Trung Quốc. Ảnh: Sixth Tone.

Trong trường hợp của mẹ Mingyu, việc "lách" luật không khó khi họ chọn trung tâm bé, trốn được các đợt kiểm tra nên không bị đóng cửa. Bà còn nói chuyện với phụ huynh khác, tìm nơi học để thay cho những nơi phải giải thể. Cả 2 con của Tao đều có chỗ học thêm tiếng Anh và Toán. Tất cả đều được quảng cáo qua truyền miệng.

Vũ Tiểu Tiểu, một phụ huynh khác ở Bắc Kinh, cũng vậy. Khi trung tâm con gái học bị đóng cửa, bà cùng 2 gia đình khác ngay lập tức thuê giáo viên nước ngoài về dạy kèm.

Gia đình bà Vũ sống ở quận Hải Điến, trung tâm Bắc Kinh. Trường học ở đây đều nổi tiếng cạnh tranh khốc liệt. Vì thế, dù mới 7 tuổi, con gái bà Vũ đã học thêm cường độ cao. Hè này, cô bé tham gia 2 lớp tiếng Anh, một khóa tiếng Trung và một số lớp Toán chưa kể học hội họa, múa, khoa học máy tính, bơi lội. Bà Vũ tâm sự việc cấm trung tâm dạy thêm khiến bà phải trả chi phí cao hơn để con vẫn được dạy kèm.

Cho con học vì con nhà người khác cũng học

Thực tế, các trung tâm nhỏ còn luồn lách để hoạt động được đến nay thường thu phí cao hơn. Bà Vũ cho hay trước khi có lệnh cấm, mỗi năm, bà chi 20.000 nhân dân tệ để con học thêm tiếng Anh. Hiện tại, con số tăng gấp đôi. Tính thêm các môn khác, mỗi tháng, gia đình bỏ ra khoảng 10.000 nhân dân tệ cho con học thêm.

Vợ chồng họ có thu nhập tốt để trang trải nhưng nhiều gia đình không may mắn như vậy. Một cặp vợ chồng trung bình ở Bắc Kinh chỉ kiếm khoảng 1/4 số tiền trên và khó chi trả cho chi phí đắt đỏ khi thuê gia sư tại nhà.

Trong khi đó, dù lo liệu đủ tiền, bà Vũ lại bận tâm đến sức khỏe của con khi theo học nhiều nơi, đặc biệt khi càng ngày, áp lực càng lớn.

Tuy nhiên, bà không còn lựa chọn nào khác khi bạn bè con cũng học thêm rất nhiều trong hè. Bà không muốn con tụt lại. Thực tế, chính sách "giảm kép" đang khiến mức độ cạnh tranh tăng lên.

"Đôi khi, tôi cũng bối rối về lý do phụ huynh ở Bắc Kinh và Thượng Hải điên cuồng cho con học thêm. Nhưng với tình hình chung như vậy, tôi cũng ghi danh con gái học thêm. Không vui, tôi vẫn phải làm", bà Vũ chia sẻ.

Gia tăng sự lo âu

Trong khi đó, phụ huynh không tìm ra chỗ cho con học thêm còn lo lắng hơn. Bà Fan (Thượng Hải) từng cho con học thêm ở 2 lớp tiếng Anh. Hiện tại, số lớp giảm còn một vì lệnh cấm.

Bà từng nghĩ mình không bị ám ảnh cho con học thêm. Nhưng bây giờ, bà ngày càng lo lắng. Con gái bà, 11 tuổi, không tiếp thu tốt khi học online, điểm số giảm dần.

"Tôi cảm thấy lo âu, buồn lòng khi không cho con đi học thêm. Tôi giảm được tiền học nhưng phải dành nhiều thời gian tự dạy học mà còn không dạy tốt như trung tâm", bà Fan lo lắng.

Bà liều lĩnh muốn tìm trung tâm dạy kèm "chui" cho con gái nhưng điều đó nói dễ hơn làm. Các doanh nghiệp bất hợp pháp không quảng cáo ở bất cứ đâu vì sợ bị đóng cửa. Phụ huynh khác cũng không dễ dàng chia sẻ việc con họ học thêm hay không và học ở đâu.

Thái độ này dường như trở nên phổ biến. Một số phụ huynh nói với Sixth Tone rằng họ giữ bí mật chặt chẽ cho gia sư riêng của con mình. Họ lo lắng người khác mật báo với chính quyền. Ngoài ra, nhiều người giấu giếm vì trường học vốn cạnh tranh rất khốc liệt, họ không muốn những trẻ khác theo học một trung tâm với con.

PGS Cherng nhận định chính sách "giảm kép" đang khiến phụ huynh tầng lớp trung lưu đối mặt với nhiều nỗi lo hơn trong khi gia đình thượng lưu đã tìm ra lối thoát.

Thanh Vy