Tiết lộ yếu tố giúp kinh tế Nga tăng trưởng kỳ diệu bất chấp lệnh trừng phạt

Theo IMF, kinh tế Nga dự báo sẽ tăng 1,5% trong năm nay. (Nguồn: Bloomberg)

Ngay Quỹ Tiền tệ quốc tế (IMF) cũng tăng mạnh dự báo đối với Nga. IMF dự kiến, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Nga sẽ tăng 1,5% trong năm nay và 1,3% vào năm 2024, sau khi giảm vào năm 2022.

Trong khi đó, Tổng thống Putin tin rằng, mức tăng trưởng trong năm nay là 2,8%. Và con số này cao gấp đôi so với mức mà chính phủ Nga dự báo vào tháng 4 năm nay. Điều gì khiến nước Nga trở nên độc đáo như vậy?

Đội tàu “xám”, khai thác các trung tâm trung chuyển

Ông Maxim Maximov, Phó Giáo sư Khoa Quản trị doanh nghiệp và đổi mới, tại Đại học Kinh tế Plekhanov (Nga) cho biết: “Các lệnh trừng phạt đã không đạt được mục tiêu chính, đó là gây ra thiệt hại không thể khắc phục cho nền kinh tế Nga. Tôi nghĩ rằng theo thời gian, các học giả sẽ nghiên cứu kỹ lưỡng kinh nghiệm của Nga, rất độc đáo về nhiều mặt.

Tất nhiên, có những ví dụ như Triều Tiên hay Iran, cũng phát triển khá thành công dưới áp lực trừng phạt từ bên ngoài. Tuy nhiên, không quốc gia nào trong số này chống lại gần như toàn bộ sức mạnh của khối NATO, đồng thời lại có thể đảm bảo tăng trưởng kinh tế một cách đáng kể như vậy”.

Đầu tiên, Nga đã thành công trong việc hình thành đội tàu "xám" của mình, sẵn sàng chở dầu Nga và kiếm tiền từ nó. Vấn đề với bảo hiểm giờ đây đã được giải quyết.

Theo công ty phân tích Kpler của Pháp, chuyên thu thập dữ liệu về thị trường hàng hóa và phân tích hàng hải, trong tháng 8/2023, khoảng 75% hoạt động vận chuyển nguyên nhiên liệu bằng đường biển mà không có bảo hiểm tàu biển của các công ty phương Tây, công cụ chính để thực hiện lệnh cấm vận.

Có 3 loại tàu chở dầu như sau:

Đội tàu “sạch”, tàu chở dầu không có bất kỳ hành vi đáng ngờ nào (thay đổi cờ hoặc cơ cấu sở hữu mù mờ). Những tàu này dễ dàng được xác định và hoạt động theo pháp luật.

Đội tàu “xám” là hiện tượng hoàn toàn mới xuất hiện sau khi xung đột Nga-Ukraine xảy ra. Nguồn gốc tàu và chủ sở hữu đươc che giấu để tránh các lệnh trừng phạt. Một số lượng lớn tàu thay đổi cờ. Hiện nay có khoảng 900 tàu “xám” (xấp xỉ 8% đội tàu toàn cầu).

Xét về số lượng tàu “xám”, năm 2022, Nga dẫn đầu tuyệt đối: 42% tổng số tàu “xám” trên thế giới, 21% của Liberia, 15% đến từ Quần đảo Marshall. Trước chiến tranh, 2,6 triệu thùng dầu mỗi ngày của Nga được chở bằng tàu "sạch", nhưng sau ngày 24/2/2022 số dầu này được vận chuyển bằng đội tàu "xám".

Đội tàu “tối” được sử dụng để vận chuyển hàng hóa bất hợp pháp hoặc bị trừng phạt. Người ta tắt hệ thống nhận dạng tự động và sử dụng công nghệ để che giấu và làm sai lệch vị trí. Hiện có khoảng 1.100 tàu thuộc hạm đội “tối”, chiếm khoảng 10% đội tàu buôn toàn cầu.

Top 5 quốc gia về số lượng tàu đội tàu “tối” bao gồm 33% thuộc về Panama, 28% đến từ Liberia, 15% từ Quần đảo Marshall, 14% từ Nga và 8% là Malta.

Việc xuất khẩu dầu và các sản phẩm dầu mỏ từ Nga không hề dừng lại. Tờ Financial Times đưa tin, khu vực Liên minh châu Âu (EU), nơi áp đặt các lệnh trừng phạt, tiếp tục nhận nguyên liệu thô từ Nga với số lượng lớn, nhưng không trực tiếp, mà thông qua các nước thứ ba.

Thương gia Thụy Sỹ Glencore đã vận chuyển hàng nghìn tấn đồng của Nga qua Thổ Nhĩ Kỳ đến Italy vào tháng 7 năm nay; Ấn Độ cung cấp cho EU hàng nghìn tấn sản phẩm dầu mỏ được sản xuất từ dầu của Nga. Kết quả là, sự phụ thuộc của châu Âu vào Nga vẫn tiếp tục, nhưng Thổ Nhĩ Kỳ, Trung Quốc, Ấn Độ và UAE đã trở thành điểm trung chuyển giữa EU và Liên bang Nga.

Financial Times nhấn mạnh điều này "làm giảm hiệu quả của các biện pháp trừng phạt của phương Tây".

Còn tỷ phú Oleg Deripaska (doanh nhân giàu nhất nhì nước Nga) bày tỏ “sự ngạc nhiên” trước khả năng phục hồi của nền kinh tế Nga. Vị tỷ phú này tin rằng, Moscow đã "sống sót" sau nỗ lực cô lập nền kinh tế bằng cách phát triển quan hệ thương mại mới với các nước ở Nam bán cầu và tăng cường đầu tư của chính phủ vào sản xuất công nghiệp trong nước.

Khu vực tư nhân năng động

Tỷ phú Deripaska nói: “Tôi rất ngạc nhiên khi doanh nghiệp tư nhân lại linh hoạt đến vậy. Tôi cho rằng sẽ có đến 30% các lĩnh vực của nền kinh tế sẽ sụp đổ, nhưng trên thực tế, con số đó ít hơn nhiều. Chi tiêu quân sự và các loại trợ cấp của chính phủ có giảm, nhưng đà đi xuống không lớn. Kinh tế tư nhân đã tìm ra phương thức hoạt động và thực hiện thành công. Lệnh trừng phạt là công cụ của thế kỷ XIX, còn trong thế kỷ XXI này chúng không còn hiệu quả".

Ông Vladimir Chernov, nhà phân tích tại Freedom Finance Global cũng cho hay, nếu nền kinh tế Nga tăng trưởng ít nhất 2,1% vào cuối năm nay thì có thể nói về sự phục hồi hoàn toàn. Trong quý II/2023, GDP của Nga tăng 4,9%, trong khi quý II/2023 giảm 4,5%.

Công nghiệp là một chỉ số quan trọng khác cho thấy sự phục hồi của nền kinh tế Nga. “Sản xuất công nghiệp đã giảm 11 tháng liên tiếp kể từ tháng 4 năm ngoái. Tuy nhiên, bắt đầu từ tháng 3/2023, ngành này bắt đầu tăng trưởng trở lại", nhà phân tích Chernov lưu ý.

Cuối cùng, sự phục hồi doanh thu từ dầu khí của Nga là một chỉ số quan trọng khác chứng tỏ sự chuyển đổi hoàn toàn của nền kinh tế Nga.

Sự phục hồi doanh thu từ dầu khí của Nga là một chỉ số quan trọng khác chứng tỏ sự chuyển đổi hoàn toàn của nền kinh tế Nga. (Nguồn: Reuters)

Vẫn là dầu - chiết khấu mạnh tay, bán vượt giá trần

Bà Olga Belenkaya, người đứng đầu bộ phận phân tích kinh tế vĩ mô tại Finam nhận định: “Tỷ trọng dầu và các sản phẩm dầu mỏ của Nga trên thị trường thế giới quá cao, vì vậy khó có thể cô lập mà không gây sốc cho phần còn lại của thế giới”.

Trên thực tế, phương Tây không muốn điều này, đó là lý do tại sao chúng ta không thấy lệnh cấm vận dầu nghiêm ngặt mà là những hạn chế dưới hình thức áp giá trần. Vì vậy, không có gì ngạc nhiên khi châu Âu tiếp tục tiêu thụ tài nguyên năng lượng của Nga, chỉ là bây giờ họ làm điều đó thông qua các nước thứ ba.

Ví dụ, các sản phẩm dầu mỏ đến châu Âu từ Ấn Độ và Thổ Nhĩ Kỳ, những nước này kiếm được lợi nhuận nhờ vai trò trung gian. Để thay đổi nguồn cung logistics và tìm người mua mới cho dầu và sản phẩm dầu mỏ của mình, Nga đã phải đưa ra mức chiết khấu khá lớn.

Bà Belenkaya lưu ý: “Vào đầu năm, mức giảm giá dầu xuất khẩu của Nga so với tiêu chuẩn quốc tế lên đến 34-35 USD/thùng, và trong nửa đầu năm 2023, ngân sách chỉ thu được chưa tới 500 tỷ rúp từ dầu khí. Nhưng khi chuỗi cung ứng đã thích nghi và do Nga giảm khối lượng khai thác và xuất khẩu phối hợp với OPEC+, mức chiết khấu đã thu hẹp đáng kể, góp phần làm tăng doanh thu từ dầu khí".

Theo ước tính của Reuters, nguồn thu ngân sách từ dầu khí sẽ tăng lên xấp xỉ 733 tỷ Ruble (7,6 tỷ USD) vào tháng 9. Con số này cao hơn 14% so với tháng trước. Và con số này thậm chí còn cao hơn cả vào tháng 9/2022, khi doanh thu ngân sách từ dầu khí lên tới 688 tỷ Ruble.

Giá dầu của Nga ngày càng tăng và đã được bán cao hơn mức giá trần của phương Tây trong vài tháng nay. Hơn nữa, mức chiết khấu so với dầu Brent đã giảm gấp ba lần, thay vì 35 USD vào đầu năm, mức chiết khấu đối với dầu Nga vào giữa tháng 9 chỉ còn hơn 11 USD/thùng, theo Bộ Tài chính Nga.

Giá trung bình của dầu Urals từ ngày 15/8 đến ngày 14/9 là 77 USD/thùng so với dầu Biển Bắc là 88,61 USD/thùng. Như vậy, sau 1 tháng, giá dầu ở Nga đã tăng gần 10%.

Nhà phân tích Chernov cho biết: “Chúng tôi kỳ vọng doanh thu từ dầu khí của Nga sẽ tiếp tục tăng trưởng vì chính phủ dự định tiếp tục giảm chiết khấu dầu của Nga xuống mức tiêu chuẩn”.

Đồng Ruble yếu, độ trễ cấm vận

Điều duy nhất, để thích ứng với nền kinh tế như thế thì cần có đồng Ruble yếu. Theo dự báo của Bộ Phát triển kinh tế, trong những năm tới một USD sẽ có giá không dưới 90 Ruble.

Người đứng đầu bộ phận phân tích kinh tế vĩ mô tại Finam nói: “Cân bằng ngân sách và tài khoản vãng lai đòi hỏi đồng Ruble yếu. Ngoài ra, Nga buộc phải chuyển đổi giao dịch từ đồng tiền mạnh (USD và Euro) sang tiền của các nước thân thiện và đồng Ruble. Tỷ trọng của đồng Ruble trong xuất khẩu đã tăng từ 13% vào tháng 2/2022 lên 42% vào giữa năm nay, nhưng tỷ trọng của đồng tiền này trong nhập khẩu hầu như không thay đổi (khoảng 30%).

Kết quả là, ngoại tệ mạnh nhận được ở Nga khó có thể đủ để chi trả cho nhu cầu nhập khẩu của người dân, doanh nghiệp và những người đi ra nước ngoài, điều này gây áp lực lên tỷ giá đồng Ruble và ảnh hưởng tiêu cực đến lạm phát cũng như sức mua theo thu nhập bằng đồng Ruble và tiết kiệm của người dân".

Chuyên gia lưu ý rằng, nhu cầu trong nước cũng tăng hơn đáng kể so với dự báo ban đầu, cả tiêu dùng và đầu tư của hộ gia đình.

Ông Belenkaya nhấn mạnh: “Cầu trong nước đã phục hồi đến mức của quý IV/2021. Điều này phần lớn đạt được thông qua chi tiêu chính phủ quy mô lớn, thanh toán ngân sách cho người dân, các chương trình cho vay ưu đãi và khôi phục nhanh chóng hoạt động nhập khẩu".

Nhưng mặt khác, cần tính đến những rủi ro đối với nền kinh tế Nga, không chỉ bao gồm áp lực trừng phạt mới từ phương Tây, mà còn cả những vấn đề trong nước cần chú ý.

Ông Belenkaya cảnh báo: “Sự thích ứng diễn ra khi cơ cấu nền kinh tế thay đổi với sự suy giảm chất lượng công nghệ và trong tương lai độ trễ này có thể tăng lên do các biện pháp trừng phạt. Sự thiếu hụt nguồn lao động đã tăng lên, sẽ hạn chế khả năng mở rộng nguồn cung.

Hiện Ngân hàng Nga đang cố gắng hạ nhiệt nhu cầu bằng lãi suất cao, điều này sẽ tác động chủ yếu vào khu vực thị trường (không được trợ cấp) của nền kinh tế, có thể dẫn đến sự suy giảm đáng kể về tăng trưởng kinh tế trong năm tới".

N.T.L