Tiếp cận đa chiều để khai thác giá trị của hệ sinh thái rừng

Việt Nam có nhiều khu rừng có giá trị đa dạng sinh học cao.

Trên đây là chia sẻ của Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Lê Minh Hoan tại tọa đàm “Phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng Việt Nam” vào ngày 4/4/2024.

Tọa đàm do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tổ chức với sự tham gia của các diễn giả là cơ quan quản lý, chủ rừng cũng như các doanh nghiệp, tổ chức đang có hoạt động khai thác giá trị của rừng.

TƯ DUY MỚI TRONG PHÁT TRIỂN GIÁ TRỊ RỪNG

Ông Trần Quang Bảo, Cục trưởng Cục Lâm nghiệp cho biết cả nước hiện có 14,86 triệu ha rừng, trong đó rừng tự nhiên hơn 10,12 triệu ha, rừng trồng là trên 4,73 triệu ha.

Nhằm nâng cao hiệu quả quản lý, sử dụng bền vững tài nguyên rừng, ngày 29/2/2024, Thủ tướng Chính phủ đã phê duyệt Đề án "Phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng Việt Nam". Trong đó, nhấn mạnh mục tiêu phát triển giá trị đa dụng của hệ sinh thái rừng nhằm tạo việc làm, bảo tồn tài nguyên thiên nhiên, đa dạng sinh học; bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa, lịch sử truyền thống và tri thức bản địa của cộng đồng địa phương.

Một trong những mục tiêu của Đề án là phát triển bền vững nguồn cung nguyên liệu gỗ thông qua việc tổ chức thâm canh, mở rộng diện tích trồng rừng gỗ lớn để đảm bảo chủ động cung cấp nguyên liệu cho ngành chế biến gỗ; góp phần nâng cao năng suất, giá trị của rừng trồng và giá trị gia tăng của ngành chế biến gỗ.

Phấn đấu sản lượng gỗ nguyên liệu khai thác trong nước đáp ứng tối thiểu 80% vào năm 2030 và 100% vào năm 2050 nhu cầu nguyên liệu cho ngành công nghiệp chế biến gỗ; 100% gỗ và sản phẩm gỗ có sử dụng nguồn nguyên liệu gỗ hợp pháp, đáp ứng yêu cầu của thị trường xuất khẩu và tiêu dùng trong nước. Phấn đấu đưa kim ngạch xuất khẩu gỗ và lâm sản lên 20 tỷ USD vào năm 2030.

Bộ trưởng Lê Minh Hoan: "Cần những tư duy mới để có những sản phẩm khai thác được giá trị ngoài lâm sản".

Đề án cũng đặt mục tiêu giá trị lâm sản ngoài gỗ, dược liệu được chế biến tăng gấp 1,5 lần so với năm 2020 vào năm 2030 và tăng gấp 2 lần vào năm 2050. Giá trị xuất khẩu lâm sản ngoài gỗ, dược liệu được sản xuất dưới tán rừng chiếm tỷ trọng từ 10 - 15% vào năm 2030 và 25% vào năm 2050 trong tổng giá trị kim ngạch xuất khẩu lâm sản.

Đồng thời, phát triển các hình thức tổ chức sản xuất nông, lâm, ngư nghiệp kết hợp hiệu quả, bền vững trên cơ sở khai thác tiềm năng, lợi thế của từng vùng, từng địa phương gắn với phát huy có hiệu quả tri thức bản địa nhằm nâng cao giá trị gia tăng từ rừng, tạo ra nhiều sản phẩm và dịch vụ; đến năm 2030 giá trị kinh tế trên một đơn vị diện tích canh tác được gia tăng từ 20% trở lên ngoài giá trị gỗ rừng trồng.

Bên cạnh đó, Đề án đặt mục tiêu phát triển dịch vụ môi trường rừng; phát triển các hoạt động du lịch cộng đồng, du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, giải trí bền vững; thu hút lực lượng lao động làm việc trong lĩnh vực lâm nghiệp là người dân tộc thiểu số sống ở khu vực có rừng…

Nhấn mạnh về cách tiếp cận đa chiều để khai thác giá trị của rừng, Bộ trưởng Lê Minh Hoan lấy ví dụ: Khi đến thăm đảo Cát Bà (Hải Phòng), tôi đã suy nghĩ rất nhiều khi những du khách nước ngoài sau khi tham quan rừng trên đảo thì không có sản phẩm lưu niệm nào để mua về làm quà. Từ đó, tôi nghĩ rằng cần có thêm sự khéo léo, những tư duy mới để có những sản phẩm khai thác được giá trị ngoài lâm sản.

Từ ví dụ trên, Bộ trưởng Lê Minh Hoan nhấn mạnh: "Cần mở ra tư duy kết nối giữa rừng với biển. Nếu cứ khu biệt giá trị vào lâm sản thì sẽ sớm cạn kiệt, câu chuyện sẽ giống như thủy sản dưới biển. Chúng ta phải lùi ra xa để nhìn vào rừng, gắn được cấu trúc giá trị từ nhiều góc độ. Khi không gian giá trị được mở rộng thì ai cũng có được lợi ích, không còn xung đột và sẽ tìm cách để bảo vệ, phát triển rừng”.

KHAI THÁC CÂY DƯỢC LIỆU VÀ DU LỊCH RỪNG

Ông Hà Công Tuấn, nguyên Thứ trưởng Thường trực Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn nhận định: Nếu thực hiện tốt đề án, sẽ không chỉ nâng cao giá trị của rừng mà còn giúp ngành lâm nghiệp phát triển nhanh và bền vững.

“Khi phát triển rừng bền vững, nhiều giá trị thì sẽ có nguồn lực để tái đầu tư cho bảo tồn và phát triển sinh kế cho người dân. Cần tập trung vào phát triển rừng gỗ lớn, truy xuất nguồn gốc và chứng chỉ cho rừng. Nếu làm được những vấn đề này, sẽ nâng được kim ngạch xuất khẩu gỗ, lâm sản lên 20 tỷ USD trong vài năm tới”, ông Tuấn nhận định.

Từ góc độ nhà khoa học, Phó Giám đốc Viện Khoa học Lâm nghiệp Việt Nam, TS Trần Lâm Đồng cho rằng việc trồng rừng gỗ lớn ở Việt Nam cần có những giải pháp về kỹ thuật, chính sách và tín dụng. Việt Nam là quốc gia có nhiều giống gỗ phù hợp với trồng rừng, ví dụ như keo, có thể đảm bảo cho nhiều địa phương với tính chất thời tiết, địa chất khác nhau.

“Tuy nhiên, cả nước mới có khoảng 500.000 ha trồng gỗ lớn. Không phải nơi nào cũng có thể phát triển gỗ lớn và loài nào cũng có thể phát triển thành gỗ lớn. Để có thể giúp người dân yên tâm trồng rừng gỗ lớn, một giải pháp hữu hiệu là phát triển kinh tế dưới tán rừng, trồng cây dược liệu ngắn ngày để đảm bảo thu nhập”, TS Đồng gợi ý.

Quang cành tọa đàm.

Chia sẻ kinh nghiệm trồng nấm linh chi trong rừng keo, ông Lê Hoàng Thế, nhà sáng lập Hệ sinh thái The Vos, cho biết trồng rừng từ năm thứ tư trở đi, nấm linh chi có thể đem lại thu nhập cao cho người trồng keo, yên tâm nuôi keo đến khi đạt kích thước lớn, khoảng 7 - 8 năm tuổi. Nấm linh chi có thể cho thu 3 lần mỗi năm với giá bán hiện nay vào khoảng 1 triệu đồng/kg. Nếu tính về hiệu quả kinh tế, mỗi m2 trồng nấm linh chi có thể cho thu nhập 10 triệu đồng mỗi năm.

Đồng tình, ông Nguyễn Thành Nam, Chủ tịch Hội đồng quản trị Công ty Greenforest cho biết công ty đang tổ chức những tuyến trải nghiệm để tận hưởng không gian của rừng. Tuy nhiên, để tránh nhàm chán trên quãng đường hàng chục cây số, khách du lịch sẽ được tìm hiểu về những loại cây, thảo dược trên đường đi.

Từ thực tế địa phương, bà Mai Thị Hoàn, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Tuyên Quang cho biết trong quá trình xây dựng kế hoạch phát triển rừng tại Tuyên Quàn cũng còn khó khăn. Đơn cử, việc trồng cây dược liệu dưới tán rừng chưa có văn bản hướng dẫn. Về phát triển du lịch sinh thái bền vững, hiện chưa xây dựng nguyên tắc cụ thể để các chủ rừng, chủ đầu tư làm căn cứ thực hiện; nhất là về quản lý, khai thác các sản phẩm du lịch liên quan đến rừng đặc dụng phòng hộ...

Do đó, bà Hoàn đề xuất Bộ sớm ban hành quy trình phát triển trồng dược liệu dưới tán rừng; xây dựng các nguyên tắc để chủ rừng, chủ đầu tư quản lý các sản phẩm du lịch liên quan…

Chương Phượng