Thiền sư Thích Nhất Hạnh và bài nói chuyện chỉ chúng sinh đi đến hạnh phúc

Thiền sư Thích Nhất Hạnh.

"Gần đây, tôi đã có cơ hội gặp gỡ thiền sư Thích Nhất Hạnh tại Tu viện Kim Sơn ở Bắc California. Tôi đã rất vui khi được mời uống trà cùng ông và càng mừng hơn khi ông chỉ tay về phía bảng câu hỏi đang nằm cạnh tôi, để bắt đầu cuộc trò chuyện.

Cần biết rằng Thích Nhất Hạnh đã được mục sư Martin Luther King đưa vào danh sách đề cử giải Nobel Hòa bình trong năm 1967, sau khi ông đóng vai trò trung tâm trong phong trào hòa bình ở Việt Nam. Ông là tác giả của hơn 100 cuốn sách, gồm Thương yêu trong hành động, An lạc từng bước chân, Phép lạ của sự tinh thức và Không diệt, không sinh, đừng sợ hãi. Ông hiện đang sống ở trung tâm thiền tập Làng Mai tại Pháp".

John Malkin: Liệu ông có thể mô tả về nguồn gốc của Phật giáo dấn thân và ông đã có liên quan thế nào tới hoạt động thay đổi xã hội dựa trên sự từ bi?

Thích Nhất Hạnh: Phật giáo dấn thân cũng chỉ là Phật giáo mà thôi. Khi bom rơi lên người dân, anh không thể ở ngồi thiền suốt cả ngày. Thiền là để nhận thức về những gì đang diễn ra, không chỉ trong thể xác và cảm xúc của bạn, mà còn ở xung quanh bạn.

Khi tôi còn là một nhà sư trẻ ở Việt Nam, chúng tôi đã chứng kiến nỗi khổ đau do chiến tranh gây ra. Vì thế chúng tôi rất sốt sắng, muốn được thực hành Phật giáo theo cách thức có thể đưa tôn giáo này vào trong xã hội. Đây là điều không dễ dàng bởi (Phật giáo) truyền thống không trực tiếp mang đến Phật giáo dấn thân. Vì thế chúng tôi phải tự bắt tay vào làm.

"Thiền là để nhận thức về những gì đang diễn ra, không chỉ trong thể xác và cảm xúc của bạn, mà còn ở xung quanh bạn". (Ảnh: Wikimedia)

Phật giáo dấn thân đã ra đời như thế đó. Phật giáo phải có liên quan tới cuộc sống thường nhật của bạn, với nỗi khổ đau của bạn và nỗi khổ đau của những người xung quah. Bạn phải học cách giúp đỡ một đứa trẻ bị thương trong khi vẫn giữ hơi thở chính niệm. Bạn không được để bản thân mình lạc lối khi hành động. Hành động phải đồng hành cùng thiền.

John Malkin: Tại sao ông lại tới Mỹ lần đầu vào năm 1966 và điều gì đã xảy ra khi ông ở đây?

Thích Nhất Hạnh: Tôi được Đại học Cornell mời tới để thực hiện một số cuộc nói chuyện. Tôi đã nhân cơ hội để nói về sự khổ đau đang diễn ra ở Việt Nam. Sau đó, tôi hay tin rằng chính quyền (Việt Nam Cộng hòa) không muốn mình về nước nữa.

Vì thế tôi đã phải ở lại và tiếp tục công việc tại đây. Tôi không hề có ý định tới phương Tây và chia sẻ Phật giáo tại đây. Nhưng bởi do bị buộc phải đi lưu vong, tôi đã làm thế. Một cơ hội chia sẻ (Phật giáo) đã tự xuất hiện.

John Malkin: Ông đã học hỏi được gì từ cuộc sống ở Mỹ trong thời gian đó?

Thích Nhất Hạnh: Điều đầu tiên tôi nhận ra là dù có rất nhiều tiền bạc, quyền lực và sự nổi tiếng, anh vẫn có thể đau khổ sâu sắc. Nếu không có đủ sự an lạc và từ bi bên trong tâm hồn, không có cách nào để anh trở nên hạnh phúc. Nhiều người ở châu Á thích được tiêu thụ nhiều như người châu Âu và người Mỹ.

Khi giảng dạy ở Trung Quốc, Thái Lan và một số nước châu Á khác, tôi luôn nói với họ rằng người ta đau khổ rất sâu sắc ở phương Tây, bởi niềm tin rằng tiêu thụ nhiều sẽ mang tới hạnh phúc. Thực tế thì anh phải trở lại với các giá trị truyền thống và biến hành động của mình trở nên sâu sắc hơn.

"Nếu không có đủ sự an lạc và từ bi bên trong tâm hồn, không có cách nào để anh trở nên hạnh phúc".

John Malkin: Ông đã học hỏi được gì từ Martin Luther King, Jr và phong trào dân quyền ở Mỹ?

Thích Nhất Hạnh: Lần cuối Martin Luther King và tôi gặp gỡ là ở Geneva trong khuôn khổ một hội nghị hòa bình có tên Paix sur Terre (Hòa bình trên Trái đất.) Tôi nói với ông ấy rằng người Việt Nam rất cảm kích ông vì đã công khai chống lại bạo lực tại Việt Nam. Họ coi ông là một vị bồ tát vĩ đại, bởi đã nỗ lực đấu tranh vì người dân của đất nước mình, nhưng vẫn ủng hộ chúng tôi. Thật không may, 3 tháng sau thì ông bị ám sát.

John Malkin: Ông có quan điểm thế nào về phong trào hòa bình hiện nay ở Mỹ?

Thích Nhất Hạnh: Người Mỹ đã từng rất cảm thông và sẵn sàng ủng hộ chúng tôi kết thúc chiến tranh Việt Nam trong những năm 1960. Nhưng phong trào hòa bình ở Mỹ không có đủ sự kiên nhẫn. Người ta nhanh chóng trở nên giận dữ, bởi những gì họ làm không mang lại ngay kết quả như mong muốn. Vì thế đã có rất nhiều sự giận dữ và bạo lực trong phong trào hòa bình đó.

Phi bạo lực và từ bi là những nền tảng của một phong trào hòa bình. Nếu anh không có đủ sự an lạc, sự thấu hiểu và yêu thương tử tế ở trong con người mình, các hành động của anh sẽ không thực sự dành cho hòa bình. Mọi người đều biết rằng sự an lạc phải bắt đầu từ chính họ, nhưng không nhiều người biết cách thực hiện điều này.

John Malkin: Người ta thường cảm thấy rằng họ phải lựa chọn giữa việc dấn thân vào sự thay đổi xã hội hoặc tập trung vào phát triển bản thân và tinh thần. Ông có thể nói gì với những người đó?

Thích Nhất Hạnh: Tôi nghĩ rằng đây là một quan điểm mang tính nhị nguyên. Việc tu hành nên hướng tới việc giải quyết sự đau khổ: nỗi đau bên trong con người bạn và ở xung quanh bạn. Chúng có liên hệ với nhau. Khi bạn lên núi và tu hành một mình, bạn không có cơ hội nhận ra sự sân si, ghen tị và tuyệt vọng nằm sâu bên trong con người mình.

"Việc tu hành nên hướng tới việc giải quyết sự đau khổ".

Đó là lý do vì sao tiếp xúc với người khác là điều tốt - để bạn có thể hiểu các cảm xúc đó. Để bạn có thể nhận ra chúng và cố nhìn vào bản chất của chúng. Nếu bạn không hiểu gốc rễ các ưu phiền đó, bạn không thể nhìn thấy con đường dẫn tới việc kết thúc chúng. Đó là lý do vì sao sự khổ đau đóng vai trò rất quan trọng trong việc tu hành.

John Malkin: Khi Trung tâm thương mại thế giới (WTC) bị phá hủy, ông đã được hỏi rằng sẽ nói gì với những kẻ có trách nhiệm. Ông trả lời rằng sẽ lắng nghe chúng bằng sự từ bi và thấu hiểu nỗi khổ đau của chúng. Hãy nói cho tôi biết về hoạt động thực hành lắng nghe với tâm từ bi và ông nghĩ rằng nó có thể giúp ích gì cho người ta trong các tình huống liên quan tới cá nhân họ, cũng như trong các tình huống như ở vụ khủng bố WTC.

Thích Nhất Hạnh: Phương thức lắng nghe với tâm từ bi phải hướng vào bản thân mỗi người thực hành trước. Nếu bạn không biết cách lắng nghe nỗi khổ đau của chính mình thì sẽ rất khó để thấy nỗi khổ đau của người khác hoặc nhóm người khác.

Tôi đã từng khuyên rằng Mỹ phải tự lắng nghe bản thân mình trước, bởi có quá nhiều sự khổ đau nằm trong biên giới của nước này. Có quá nhiều người tin rằng họ là nạn nhân của sự phân biệt và bất công, rằng tiếng nói của họ không được người khác nghe thấy và thấu hiểu.

Đề xuất của tôi rất vững chắc: chúng ta phải thành lập một nhóm người - một dạng hội đồng - và thực hành lắng nghe nỗi khổ đau của Mỹ. Tôi tin rằng có những người ở Mỹ đủ khả năng lắng nghe với tâm từ bi. Chúng ta phải nhận ra họ và nhờ họ tới giúp mình. Rồi chúng ta sẽ đề nghị những người đang khổ đau tiến lên và nói cho ta biết rằng họ có gì trong tâm mình.

Họ phải nói hết với chúng ta và đó sẽ là điều không dễ dàng với những người phải lắng nghe. Nếu Mỹ có thể thực hành điều này trong biên giới của mình, đất nước này sẽ học được rất nhiều điều. Tuệ giác sẽ rất lớn và dựa trên tuệ, chúng ta có thể bắt đầu các hành động giúp sữa chữa thiệt hại xảy ra trong quá khứ.

"Nếu bạn không biết cách lắng nghe nỗi khổ đau của chính mình thì sẽ rất khó để thấy nỗi khổ đau của người khác hoặc nhóm người khác".

Nếu thành công trong điều đó, Mỹ có thể đưa phương thức thực hành này lên tầm quốc tế. Thực tế là người ta đều biết rằng Mỹ có khả năng tấn công. Tấn công rất mạnh và khiến kẻ khác khổ đau. Nhưng nếu không tấn công, Mỹ sẽ khiến kẻ khác nể trọng hơn và có nhiều quyền lực hơn.

John Malkin: Sau khi WTC bị tấn công, ngay cả những người tin tưởng vào đường lối phi bạo lực vẫn cho rằng sự kiện này cần các hành động và bạo lực.

Thích Nhất Hạnh: Bạo lực chỉ tạo ra thêm bạo lực. Đó là lý do vì sao từ bi là cách duy nhất để giảm bạo lực. Và từ bi không phải là thứ gì đó mềm yếu. Nó cần rất nhiều sự can đảm.

John Malkin: Trong tâm lý học phương Tây, chúng tôi được dạy rằng nếu tức giận, ta có thể giải phóng sự sân hận bằng cách la hét hoặc đấm vào gối. Nhưng trong cuốn sách Giận dữ: Cách thức khôn ngoan để dập lửa giận, ông đã phê phán phương thức này. Tại sao ông cho rằng nó không giúp xóa bỏ sân hận?

Thích Nhất Hạnh: Trong tâm lý học Phật giáo, chúng tôi xem tri giác như những hạt giống. Chúng ta có hạt giống sân hận trong mình. Chúng ta cũng có hạt giống từ bi. Việc thực hành Phật giáo sẽ giúp cho hạt giống từ bi lớn mạnh và hạt giống sân hận nhỏ dần đi.

Khi thể hiện sự tức giận, bạn nghĩ rằng đang đẩy sân hận ra khỏi hệ thống, nhưng thực sự không phải vậy. Khi bạn thể hiện sự tức giận, hoặc bằng lời nói hoặc bằng hành vi bạo lực thể xác, bạn đang nuôi dưỡng hạt sân hận và nó sẽ mạnh hơn ở trong bạn. Đây là cách làm nguy hiểm.

Đó là lý do vì sao nhận ra hạt giống sân hận và cố gắng tiêu diệt nó bằng sự hiểu biết cùng sự từ bi là con đường duy nhất để giảm bớt sự sân hận trong chúng ta. Nếu không hiểu nổi nguyên nhân gây sân hận, bạn sẽ không bao giờ có thể biến đổi được nó.

"Nếu không hiểu nổi nguyên nhân gây sân hận, bạn sẽ không bao giờ có thể biến đổi được nó". (Ảnh: QC Times)

John Malkin: Nhiều người có quan điểm rằng hạnh phúc và giác ngộ là những điều chỉ có thể xảy ra trong tương lai. Họ cũng cho rằng chỉ vài cá nhân mới có khả năng trải nghiệm những điều này. Giác ngộ dường như là điều rất xa xôi, khó đạt được với họ.

Thích Nhất Hạnh: Hạnh phúc và sự giác ngộ là những sinh vật sống và chúng có thể lớn lên. Hoàn toàn có thể nuôi dưỡng chúng mỗi ngày. Nếu bạn không nuôi dưỡng, sự giác ngộ của bạn sẽ chết. Nếu bạn không nuôi dưỡng, hạnh phúc của bạn sẽ chết. Nếu bạn không nuôi dưỡng, tình yêu cũng sẽ chết.

Và nếu bạn tiếp tục nuôi dưỡng sự sân hận, sự thù hằn, sự sợ hãi, chúng sẽ chỉ lớn lên. Đức Phật nói rằng không thứ gì có thể sống nếu thiếu thực phẩm. Điều này cũng đúng với sự giác ngộ, với niềm vui, với nỗi buồn, sự khổ đau.

Trước tiên, sự giác ngộ là được khai sáng về điều gì đó. Giả dụ như bạn đang thưởng trà và bạn chợt nhận ra rằng mình đang dùng loại trà nào đó. Thưởng trà theo chánh niệm như vậy là một dạng giác ngộ. Đã có rất nhiều lần bạn thưởng trà, nhưng không biết rõ đó là loại trà gì, bởi bạn uống trà trong phiền muộn. Vì thế, thưởng trà theo chánh niệm đã là một dạng giác ngộ rồi.

Nếu bạn có thể tập trung tâm trí của mình vào hành động uống, khi đó hạnh phúc có thể tới ngay cả khi bạn làm việc đơn giản như dùng trà. Bạn có khả năng hưởng thụ một cách vui thích tách trà, dù ở nơi này hay nơi khác. Nhưng nếu bạn không biết thưởng trà theo chánh niệm và định thì khi đó bạn không thực sự đang uống trà. Bạn chỉ uống nỗi buồn lo, nỗi tức giận của mình và hạnh phúc là điều không thể có được.

Thấu hiểu (tuệ) cũng là một dạng giác ngộ. Để nhận ra rằng bạn vẫn còn sống, rằng bạn đang đi trên hành tinh đẹp đẽ này - đã là một dạng giác ngộ. Nhưng điều đó không tự tìm đến với bạn. Bạn phải tập trung tâm trí để có thể vui thích trong từng bước đi. Và một lần nữa, bạn sẽ phải duy trì sự giác ngộ để hạnh phúc tiếp diễn. Nếu bạn đi như chạy, hạnh phúc sẽ ngừng lại.

"Bạn chỉ uống nỗi buồn lo, nỗi tức giận của mình và hạnh phúc là điều không thể có được". (Ảnh: Getty Images)

Những sự giác ngộ nhỏ phải tiếp nối nhau. Và chúng luôn phải được nuôi dưỡng, để sự giác ngộ lớn có thể tới. Vì thế, mỗi khoảnh khắc sống trong chánh niệm đã là một khoảnh khắc bạn được khai sáng. Nếu bạn huấn luyện bản thân sống theo con đường như vậy, hạnh phúc và sự giác ngộ sẽ tiếp tục lớn lên.

Nếu bạn biết cách làm sao để duy trì sự giác ngộ và hạnh phúc, khi đó nỗi buồn, sự sợ hãi, khổ đau của bạn sẽ không có cơ hội phát triển. Nếu những cảm xúc ấy không phát triển trong một thời gian dài, chúng sẽ dần trở nên suy yếu đi.

Rồi khi có ai đó chạm vào hạt giống phiền muộn hoặc sợ hãi, hoặc sân hận trong lòng bạn và những thứ ấy phát triển, bạn sẽ biết rằng cần phải mang trở lại hơi thở và nụ cười chánh niệm. Và rồi bạn có thể giang rộng vòng tay với nỗi khổ đau của mình.

John Malkin: Trong thực hành thiền, chúng tôi thường cảm thấy tâm trí mình rất hỗn loạn và chúng tôi thiền không được tốt. Ông có thể nói gì về điều này?

Thích Nhất Hạnh: Thiền là vấn đề liên quan tới sự vui thích. Khi được trao cho một tách trà, bạn đã có cơ hội được vui vẻ. Thưởng trà theo cách thức mà bạn thực sự thích thú. Nếu không, làm sao bạn có thể vui vẻ uống trà? Hoặc khi ai đó cho bạn quả cam, chắc chắn sẽ có cách để ăn quả cam đó sao cho bản thân cảm thấy tự do và vui thích.

Bạn có thể huấn luyện bản thân ăn cam đúng cách, để hạnh phúc và sự tự do có thể xuất hiện. Nếu bạn tới một khóa tu dạy về chánh niệm, bạn sẽ được hướng dẫn thực hành để có thể cảm thấy tự do và vui thích khi ăn cam, hoặc uống trà, hoặc đi bộ ngoài kia.

(Ảnh: Getty Images)

Vui thích trong từng bước đi là điều hoàn toàn có thể thực hiện. Các bước đi ấy sẽ có tác dụng chữa lành và làm tươi mới, mang tới cho bạn nhiều sự tự do hơn. Nếu bạn có một người bạn được huấn luyện tốt về hành thiền (thiền đi bộ,) nhân vật đó sẽ hỗ trợ bạn trong việc thực hành phương pháp này. Bạn có thể thực hành phương pháp này vào bất kỳ lúc nào.

Và bạn làm việc đó không phải vì tương lai, mà vì thời điểm hiện tại. Nếu thời điểm hiện tại tốt đẹp thì tương lai cũng vậy, bởi tương lai dựa trên hiện tại. Giả dụ bạn có khả năng đi vui vẻ và tự do trong từng bước chân, khi ấy bất cứ chỗ nào bạn đi tới đã là đất Phật rồi. Và như thế, đặt chân tới mảnh đất thuần khiết của Đức Phật đã không còn là chuyện chỉ có thể xảy ra trong tương lai nữa.

John Malkin: Ông từng băn khoăn không biết Đức Phật kế tiếp sẽ xuất hiện trong hình hài của một con người duy nhất, hay dưới dạng thức của một cộng đồng…

Thích Nhất Hạnh: Tôi nghĩ Đức Phật đã ở đây rồi. Nếu có đủ chánh niệm, bạn sẽ thấy Đức Phật trong mọi thứ, đặc biệt là tại tăng đoàn. Thế kỷ 20 là thế kỷ của chủ nghĩa cá nhân, nhưng chúng ta không muốn điều đó nữa. Giờ chúng ta đã cố sống như một cộng đồng. Chúng ta muốn chảy như một dòng sông, chứ không phải là một giọt nước lẻ loi.

Sông chắc chắn sẽ chảy ra biển, nhưng một giọt nước có thể bốc hơi giữa đường. Đó là lý do vì sao hoàn toàn có khả năng để chúng ta nhận ra sự hiện diện của Đức Phật, ở nơi này hay nơi khác.

Tôi nghĩ rằng chỉ cần mọi bước đi, mọi hơi thở, mọi lời nói được đưa ra, được thực hiện trong chánh niệm thì đã đủ để ta thấy được bóng dáng của Đức Phật. Đừng tìm Đức Phật ở một nơi chốn nào đó. Phật nằm trong nghệ thuật sống từng khoảnh khắc của cuộc đời bạn theo chánh niệm.

Hương Giang (Theo Lion's Roar)