Tại sao cần phát triển thêm thuốc điều trị Covid-19?

Việc tung ra vaccine Covid-19 vào đầu năm 2021 đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong cuộc chiến chống lại đại dịch toàn cầu. Một cột mốc quan trọng khác diễn ra vào cuối năm đó là việc chấp thuận 2 thuốc kháng virus đường uống Molnupiravir và Paxlovid. Điều này hứa hẹn làm giảm số ca nhập viện và tử vong do Covid-19.

Trong khi những loại thuốc này dần dần được đưa vào bán rộng rãi tại hiệu thuốc trên toàn thế giới, các nhà nghiên cứu đã bắt đầu tìm kiếm "ứng viên" mới có thể thay thế chúng.

Cần phát triển thêm các loại thuốc kháng virus mới

Dữ liệu thử nghiệm lâm sàng cho thấy Molnupiravir được phát triển bởi hãng dược phẩm Merck (trụ sở tại Kenilworth, New Jersey, Mỹ) và Công ty công nghệ sinh học Ridgeback Biotherapeutics (Miami, Florida, Mỹ), làm giảm 30% số ca nhập viện và tử vong so với những người dùng giả dược.

Trong khi đó, Paxlovid (nirmatrelvir và ritonavir), sản xuất bởi Pfizer (trụ sở tại New York, Mỹ) đã giảm 89% số ca nhập viện và tử vong. Các cơ quan quản lý của Vương quốc Anh đã phê duyệt Molnupiravir vào tháng 11 và Paxlovid vào tháng 12. Các cơ quan quản lý Mỹ đã cấp phép khẩn cấp cho cả hai loại thuốc này vào tháng 12. Các quốc gia khác cũng nối bước với sự phê duyệt theo chính sách mỗi nước. Nhiều nước đang đàm phán với các nhà sản xuất thuốc để mua liệu trình thuốc hoặc sản xuất thuốc tương đương của riêng họ.

Những loại thuốc này đang trong tình trạng thiếu hụt. Các nhà sản xuất vẫn mở rộng quy mô sản xuất thuốc kháng virus, vốn đang có nhu cầu rất lớn để điều trị biến thể Omicron có khả năng truyền nhiễm cao. Tuy nhiên, khi thuốc trở nên phổ biến hơn và dữ liệu thử nghiệm lâm sàng thực tế của chúng được công bố, những loại thuốc này sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc ngăn chặn tình trạng người bệnh mắc Covid-19 chuyển nặng.

Tim Sheahan, nhà nghiên cứu virus học chuyên về Corona tại Đại học Bắc Carolina, Chapel Hill, Mỹ, cho biết còn quá sớm để nói có khả năng phát triển sự kháng thuốc đối với các loại thuốc kháng SARS-CoV-2 thế hệ đầu tiên này hay không. Tốc độ sao chép rất cao là mầm mống phát sinh các đột biến, tuy nhiên, virus cũng gây ra bệnh nhiễm trùng cấp tính với thời gian tương đối ít để các đột biến gây kháng thuốc có thể tích tụ.

Khu điều trị bệnh nhân Covid-19 nặng và nguy kịch ở Trung tâm Hồi sức người bệnh Covid-19 tại Bệnh viện dã chiến số 16. Ảnh: Duy Hiệu.

Nhưng mối đe dọa về kháng thuốc đặc biệt nghiêm trọng đối với các thuốc "đơn trị liệu" như Molnupiravir và Paxlovid. Bởi mỗi loại chỉ nhắm vào một thành phần của virus. "Đó là lý do buộc phải phát triển thêm các loại thuốc kháng virus mới nhằm vào các mục tiêu khác nhau hoặc những thuốc có thể được kết hợp với một phương pháp điều trị đơn lẻ để tấn công virus trên nhiều mặt", Sheahan nói.

Cuộc chạy đua chống lại sự kháng thuốc

Các thuốc kháng virus thành công thường nhắm vào hai phần quan trọng của bộ máy sinh học của chúng là polymerase và protease. Cả hai đều cần thiết cho sự nhân lên của virus.

Thuốc điều trị Covid-19 hiện tại cũng không ngoại lệ. Paxlovid ức chế protease chính của SARS-CoV-2. Trong khi đó, Molnupiravir đánh lừa RNA polymerase để kết hợp một phần của thuốc vào RNA virus, tạo ra rất nhiều lỗi khiến chúng không thể sống sót.

Loại thuốc thứ ba là Remdesivir, được phát triển bởi Gilead (trụ sở tại Foster, California, Mỹ) ức chế RNA polymerase, nhưng việc điều trị tốn kém và đòi hỏi đường dùng qua truyền tĩnh mạch trong 3 ngày liên tục. Việc này khiến nhiều người không thể tiếp cận được.

Carl Dieffenbach, giám đốc bộ phận AIDS tại Viện Dị ứng và Bệnh truyền nhiễm Quốc gia Mỹ (NIAID), cho biết các ứng cử viên thuốc kháng virus khác đang dần phát triển trong quá trình thử nghiệm lâm sàng. Ông nói rằng ứng cử viên đầy hứa hẹn là một chất ức chế protease, được phát triển bởi Công ty Shionogi & Company (Osaka, Nhật Bản) và Đại học Hokkaido (Nhật Bản), hiện được thử nghiệm lâm sàng giai đoạn II/III ở châu Á. Thuốc này nhắm mục tiêu đến cùng một loại protease như Paxlovid nhưng sẽ chỉ yêu cầu bệnh nhân uống một viên duy nhất mỗi ngày.

Thuốc Paxlovid được sản xuất trong một cơ sở của Pfizer tại Ascoli, Italy. Ảnh: Reuters.

Các liệu pháp điều trị không triệt để có thể đẩy nhanh tình trạng kháng thuốc của virus khi chúng vừa phát triển khả năng đề kháng chống lại thuốc vừa tiếp tục nhân lên và tàn phá cơ thể. Cả Molnupiravir và Paxlovid đều bao gồm các liều phải được uống 2 lần/ngày trong 5 ngày liên tiếp.

Thực hành nhắm trúng mục tiêu

"Các nhà nghiên cứu cũng nên phát triển phương pháp điều trị nhắm vào bộ phận khác của virus. Lần này, chúng tôi gặp may với một loại virus mã hóa cả polymerase và protease. Sau 2 năm, chúng tôi chỉ có một kho vũ khí gần tối ưu. Chúng tôi thực sự phải xác định và xác thực các mục tiêu mới cho thuốc kháng virus để khi đại dịch tiếp theo xảy ra, ta có một danh mục rộng hơn nhiều để lựa chọn", ông Sheahan nói.

Dieffenbach cũng nói rằng các nhà nghiên cứu mong muốn lý tưởng nhất là xác định mục tiêu phổ biến đối với toàn bộ họ virus và ức chế chúng bằng một loại thuốc duy nhất. Như vậy, có thể cho phép các nhân viên y tế công cộng nhanh chóng triển khai một loại thuốc kháng virus hiệu quả vào lần tiếp theo khi loại virus mới có khả năng gây đại dịch xuất hiện.

Việc phát triển các loại thuốc phổ rộng như vậy sẽ cần đến sự đầu tư đáng kể của nhà nước, tư nhân và sự hợp tác của công ty dược phẩm. Năm 2021, Mỹ đã trích 1,2 tỷ USD cho NIAID để thành lập Trung tâm Phát triển Thuốc kháng virus cho các tác nhân gây nguy cơ đại dịch, sẽ tài trợ cho nghiên cứu cơ bản về phát triển thuốc kháng virus cho 7 họ virus.

Tuy nhiên, tất cả thuốc kháng virus đều phải đối mặt với một hạn chế. Dieffenbach cho biết: "Chúng phải được sử dụng trong vòng vài ngày khi bị nhiễm bệnh để ngăn virus sinh sôi. Thuốc kháng virus chỉ có hiệu quả nếu mọi người ý thức được rằng họ có thể bị bệnh và tiến hành các xét nghiệm để đưa ra chẩn đoán kịp thời.

Chúng tôi có thể tạo ra những loại thuốc tốt nhất trên thế giới nhưng người dân cần hiểu rằng họ phải sẵn sàng hợp tác. Thuốc không thể tự uống được".

Hằng Nga - Thanh Vân