Sừng tê giác đã giảm dần kích thước trong thế kỷ qua

Tê giác là một trong những loài động vật có vú nổi tiếng và lôi cuốn nhất trên Trái Đất, nhưng chúng phải đối mặt với nguy cơ tuyệt chủng vì các hoạt động của con người.

Để tìm hiểu cách cứu tê giác, các nhà khoa học cần càng nhiều thông tin càng tốt về mối quan hệ của chúng với con người đã thay đổi như thế nào theo thời gian.

Bằng cách phân tích hàng nghìn bức ảnh và chân dung nghệ thuật, một nhóm các nhà nghiên cứu từ Đại học Helsinki, Đại học Cambridge và Trung tâm Tài nguyên Tê giác đã phát hiện ra rằng mối quan hệ giữa con người và tê giác đã thay đổi từ thế kỷ 16 trở đi.

Các tác giả nhận thấy rằng các loài tê giác Châu Phi được mô tả phổ biến hơn trong các bức ảnh, so với các loài tê giác Châu Á. Trong thời đại của chủ nghĩa đế quốc Châu Âu (giữa thế kỷ 16 và 20), tê giác thường được miêu tả như những chiến tích săn bắn, nhưng kể từ giữa thế kỷ 20, chúng ngày càng được mô tả trong bối cảnh bảo tồn, phản ánh sự thay đổi trong việc nhấn mạnh từ mối quan hệ nhiều hơn sang ít tiêu cực hơn giữa con người và tê giác.

Cuối cùng, các nhà khoa học đã tìm thấy bằng chứng về việc giảm chiều dài sừng theo thời gian giữa các loài, có lẽ liên quan đến áp lực săn bắt có chọn lọc.

Trên toàn thế giới, có năm loài tê giác sống được công nhận thuộc bốn chi (họ Rhinocerotidae).

Đó là tê giác trắng (Ceratotherium simum), tê giác đen (Diceros bicornis), tê giác Ấn Độ (Rhinoceros unicornis), tê giác Java (Rhinoceros sondaicus) và tê giác Sumatra (Dicerorhinus sumatrensis).

Ba trong số năm loài (tê giác đen, tê giác Java và tê giác Sumatra) nằm trong danh sách mười hai loài có nguy cơ tuyệt chủng và nguy cấp trên toàn cầu (EDGE) hàng đầu, chúng thể hiện tính đặc biệt về mặt tiến hóa và tất cả đều phải đối mặt với những thách thức bảo tồn do con người săn lùng sừng của chúng, cũng như mất môi trường sống.

Tê giác trắng (Sắp bị đe dọa) là loài duy nhất hiện không bị đe dọa theo Sách đỏ của IUCN, với tê giác Ấn Độ được liệt kê là Sẽ nguy cấp, và tê giác đen, Java và Sumatra đều được liệt kê là Cực kỳ nguy cấp.

Việc săn trộm tê giác hiện đại được thúc đẩy bởi nhu cầu cao về sừng, đặc biệt là ở một vài quốc gia Châu Á, nơi sừng được sử dụng trong y học cổ truyền, làm phương tiện chạm khắc và được coi là một vật liệu có giá trị.

Điều này đã dẫn đến việc quần thể tê giác bị sụt giảm nghiêm trọng. Ví dụ, một ước tính cho rằng 12.750 con tê giác đen đã bị giết để cung cấp 36 tấn sừng được bán ở Yemen chỉ tính riêng từ năm 1970 đến 1986. Ở Kenya, ước tính có khoảng 20.000 con tê giác đen vào năm 1991, nhưng chỉ còn 631 con vào năm 2014.

Săn bắt, kết hợp với mất môi trường sống, đã dẫn đến sự tuyệt chủng của tê giác Sumatra ở lục địa Đông Nam Á và loài này đã bị tuyên bố tuyệt chủng ở Malaysia vào năm 2019. Tương tự, tê giác trắng phương Bắc, một phân loài của tê giác trắng, hiện được coi là đã tuyệt chủng về mặt chức năng, chỉ còn lại hai con cái sống sót.

Trong nghiên cứu mới của mình, nhà nghiên cứu Oscar Wilson và các đồng nghiệp của Đại học Helsinki đã sử dụng dữ liệu từ Trung tâm Tài nguyên Tê giác (RRC), một kho lưu trữ trực tuyến do các chuyên gia quản lý và lưu giữ bộ sưu tập hơn 4.000 hình ảnh và ấn phẩm về tê giác.

Họ đánh giá sự thay đổi đại diện và tương tác của con người với tê giác bằng cách sử dụng 3.158 hình ảnh (1.531 tác phẩm nghệ thuật và 1.627 bức ảnh).

Họ cũng đo sừng của 80 con tê giác, được chụp ảnh trong chế độ xem hồ sơ từ năm 1886 đến năm 2018.

Chiều dài sừng đã giảm đáng kể ở tất cả các loài trong thế kỷ qua.

Các nhà nghiên cứu cho rằng sừng tê giác đã nhỏ dần theo thời gian do bị săn bắn ráo riết.

Tiến sĩ Wilson, trước đây là nhà nghiên cứu tại Đại học Cambridge, cho biết:

"Tê giác tiến hóa sừng là có lý do - các loài khác nhau sử dụng chúng theo những cách khác nhau như giúp nắm bắt thức ăn hoặc để bảo vệ chống lại những kẻ săn mồi - vì vậy chúng tôi nghĩ rằng việc có sừng nhỏ hơn sẽ gây bất lợi cho sự tồn tại của chúng".

Các nhà khoa học cũng chứng kiến sự thay đổi đáng kể trong nhận thức của con người về tê giác vào khoảng năm 1950, khi loài vật này trở thành trọng tâm của các nỗ lực bảo tồn hơn là săn bắn.

Tiến sĩ Ed Turner, một nhà nghiên cứu tại Đại học Cambridge cho biết: "Chúng tôi nhận thấy rằng chúng tôi có thể sử dụng những hình ảnh từ vài thế kỷ trước để hình dung thái độ của con người đối với động vật hoang dã đã thay đổi như thế nào và các nghệ sĩ đã ảnh hưởng đến quan điểm này như thế nào".

"Hàng trăm bức ảnh cho thấy tê giác bị thợ săn bắn chết, được chụp vào thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20, được đưa vào bộ sưu tập".

Những hình ảnh ban đầu khác cho thấy tê giác là loài động vật khổng lồ, đáng sợ đang đuổi theo con người.

Các tác giả cho rằng những hình ảnh này đã giúp biện minh cho việc săn bắt những loài động vật này.

Họ nói: "Những hình ảnh cho thấy có rất ít nỗ lực để quảng bá việc bảo tồn tê giác cho công chúng trước những năm 1950".

"Nhưng sau đó, trọng tâm đột nhiên thay đổi từ săn bắt động vật sang cố gắng giữ chúng sống sót".

"Sự thay đổi này trùng với sự sụp đổ của các đế chế châu Âu, khi các quốc gia châu Phi trở nên độc lập và những người thợ săn châu Âu không còn dễ dàng đến châu Phi để săn bắn nữa".

Nhiều hình ảnh gần đây xuất hiện phản ánh nhận thức ngày càng tăng về các mối đe dọa mà thế giới tự nhiên phải đối mặt.

"Trong ít nhất một vài thập kỷ, người ta tập trung nhiều hơn vào việc bảo tồn tê giác - và điều này được phản ánh trong những hình ảnh gần đây hơn, liên quan đến việc bảo tồn chúng trong các khu bảo tồn hoặc cảnh ngộ của chúng trong tự nhiên", Tiến sĩ Wilson nói .

Nguồn: Esploaioni Geografiche; Earthlymission; OggiScienza

Đức Khương