Sự trở lại của 'ngoại giao gấu trúc' trong quan hệ Trung Quốc - Mỹ

Hai chú gấu trúc ở vườn thú Atlanta, Mỹ. Ảnh: Getty Images

“Đại sứ thiện chí” gấu trúc trong đối ngoại của Trung Quốc

Trong nhiều thập kỷ, gấu trúc là một trong những biểu tượng quốc gia của Trung Quốc và được nước này coi như một "đại sứ thiện chí" trong các mối quan hệ ngoại giao. Với chính sách "ngoại giao gấu trúc", Trung Quốc sẽ tặng hoặc cho mượn gấu trúc của mình như một dấu hiệu của tình hữu nghị, nhằm thiết lập mối quan hệ lâu dài, tốt đẹp với các nước khác. Tính đến nay, Trung Quốc đã cho hơn 20 quốc gia trên thế giới mượn gấu trúc. Năm ngoái, nước này đã gửi một cặp gấu trúc tới Qatar, đây là lần đầu tiên "quốc bảo" Trung Quốc xuất hiện ở khu vực Trung Đông.

Vào năm 1972, Bắc Kinh đã tặng hai cá thể gấu trúc cho Mỹ sau chuyến thăm lịch sử của Tổng thống Richard Nixon tới Trung Quốc. Đây được coi là bước đột phá lớn trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc hiện đại. Từ những năm 1990 trở đi, ngoại giao gấu trúc đã được chuyển thành một chương trình dài hạn liên quan đến bảo tồn và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên, sau hơn 50 năm, hai chú gấu trúc từng được gửi đến vườn thú Smithsonian cùng con của chúng đã được gửi trả về Trung Quốc. Điều này cũng đồng thời tượng trưng cho mối quan hệ Trung Quốc - Mỹ vào thời điểm đó trở nên rạn nứt hơn bao giờ hết. Bên cạnh đó, thỏa thuận cho mượn gấu trúc giữa Trung Quốc sẽ hết hạn vào năm nay. Nếu không được gia hạn, đây sẽ là lần đầu tiên kể từ năm 1972 nước Mỹ không còn gấu trúc.

Ông Chas Freeman, một nhà ngoại giao kỳ cựu từng phiên dịch cho tổng thống lúc bấy giờ là Richard Nixon trong chuyến đi lịch sử tới Bắc Kinh năm 1972, chia sẻ: “Trung Quốc vốn là quốc gia có tầm nhìn xa trông rộng. Gấu trúc là một hình ảnh biểu tượng của Trung Quốc và đã giúp Bắc Kinh cải thiện hình ảnh, đồng thời tăng cường quan hệ với các đối tác nước ngoài. Việc Trung Quốc thu hồi gấu trúc từ Washington và nhiều quốc gia khác cũng là một lời nhắc nhở về vấn đề này”.

“Động thái thu hồi gấu trúc rõ ràng cho thấy một phần trong lập trường cứng rắn của Trung Quốc đối với Mỹ, nhằm đáp trả thái độ gay gắt của Washington với Bắc Kinh”, ông Freeman nói thêm.

Nhân tố kết nối con người với con người

Tuy nhiên, mới đây, trong một động thái cho thấy sự “tan băng” trong quan hệ Mỹ - Trung Quốc, Hiệp hội Bảo tồn Động vật hoang Trung Quốc cho biết cơ quan này đã ký các thỏa thuận bảo tồn gấu trúc với một vài vườn quốc gia trên thế giới, bao gồm Vườn quốc gia ở Washington, Mỹ.

Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Mao Ning sau đó thông tin: “Các tổ chức bảo tồn của Trung Quốc đã ký thỏa thuận với Sở thú Madrid ở Tây Ban Nha và Sở thú San Diego ở Mỹ, mở ra một giai đoạn hợp tác quốc tế mới trong việc bảo tồn loài gấu trúc. Họ cũng đang tích cực đàm phán với Vườn quốc gia Washington và Sở thú Vienna của Áo”. "Chúng tôi mong đợi giai đoạn hợp tác mới để cùng nhau bảo vệ gấu trúc với các nước liên quan, điều này sẽ mở rộng hơn nữa kết quả nghiên cứu khoa học về vấn đề bảo tồn gấu trúc và các loài có nguy cơ tuyệt chủng khác, đồng thời thúc đẩy mối quan hệ giữa người với người”, bà Mao nói thêm.

Sau hơn 1 năm căng thẳng về mặt ngoại giao, tin tức về sự trở lại của gấu trúc tại Mỹ được đánh giá là điểm sáng hiếm hoi trong quan hệ giữa 2 nước. “Gấu trúc là biểu tượng tuyệt vời cho thái độ thiện chí, hỗ trợ kết nối giữa con người với con người. Đối với nhiều người Mỹ - đặc biệt là trẻ em, việc tận mắt nhìn thấy gấu trúc là trải nghiệm đặc biệt với một biểu tượng độc đáo của Trung Quốc”, ông Rorry Daniels, Giám đốc điều hành của Viện Chính sách Xã hội châu Á cho hay. “Tôi không thể giải thích tại sao Trung Quốc đưa ra động thái này, nhưng tôi tin rằng Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình thật sự coi mối quan hệ giữa con người với con người là một yếu tố quan trọng giúp ổn định quan hệ Mỹ - Trung Quốc. Người Mỹ cũng sẽ rất buồn nếu gấu trúc rời đi”, ông nói thêm.

Trước đó vào tháng 11 năm ngoái, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Joe Biden đã có một hội nghị thượng đỉnh kéo dài 4 giờ bên lề Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC) ở San Francisco, cho thấy những tín hiệu nỗ lực quản lý mối quan hệ. Ông Tập nói rằng, trong một thế giới đầy thách thức, Mỹ và Trung Quốc “phải xử lý tốt mối quan hệ của mình”. Ông nói thêm rằng Trung Quốc “sẵn sàng tiếp tục hợp tác với Hoa Kỳ về bảo tồn gấu trúc” và cho biết Bắc Kinh sẽ “cố gắng hết sức để đáp ứng mong muốn của người dân California nhằm làm sâu sắc thêm mối quan hệ hữu nghị giữa hai dân tộc”.

Ông Tập cũng tổ chức bữa tối với hàng trăm giám đốc điều hành công nghệ, trong đó có Giám đốc điều hành Apple Tim Cook và các lãnh đạo doanh nghiệp bên lề cuộc họp APEC. Vì vậy, có vẻ hợp lý khi Bắc Kinh quyết định gửi "quốc bảo" của mình tới California để báo hiệu tầm quan trọng của bang này đối với siêu cường châu Á.

Có vẻ như việc Trung Quốc sẵn sàng gửi những con gấu của mình trở lại Mỹ là một phần trong chiến lược nhằm cải thiện không chỉ mối quan hệ chính trị với Biden, mà có lẽ quan trọng hơn là giúp thu hút đầu tư của Mỹ và chứng tỏ Bắc Kinh là một cường quốc thương mại thân thiện.

Hướng tới California - cái nôi công nghệ

Ngoại giao gấu trúc là một phần của cái gọi là “quyền lực mềm”, cách các quốc gia sử dụng văn hóa hoặc di sản của mình để gây ảnh hưởng đến chính sách đối ngoại của quốc gia khác. Gấu trúc mềm mại và đáng yêu và có đủ những yếu tố cần thiết để chiếm được trái tim và khối óc của con người. Bằng cách gửi những con gấu trúc này đến Mỹ, Bắc Kinh có ý định giành lấy cảm tình từ công chúng Mỹ, đặc biệt là California, cái nôi của ngành công nghệ Mỹ.

Lý do quan trọng nhất cho bước đi này là Bắc Kinh cần phải khởi động lại nền kinh tế đang gặp nhiều khó khăn của mình. Đầu tư nước ngoài vào Trung Quốc mờ nhạt vào năm 2022 và sụt giảm nghiêm trọng vào năm 2023, điều này chưa từng xảy ra kể từ năm 1998. Nguyên nhân chính dẫn đến sự sụt giảm đầu tư nước ngoài bắt nguồn từ việc Mỹ hạn chế xuất khẩu công nghệ bán dẫn sang Trung Quốc.

Vào tháng 8 tới, hai chú gấu trúc khổng lồ sẽ được gửi đến California, nơi có cả Thung lũng Silicon và San Francisco, hiện là trung tâm phát triển trí tuệ nhân tạo của thế giới. Tiềm năng của công nghệ này rất quan trọng đối với Trung Quốc, hứa hẹn bổ sung 600 tỷ USD cho nền kinh tế Trung Quốc vào năm 2030.

Việc Trung Quốc tái áp dụng chính sách "ngoại giao gấu trúc" với Mỹ cho thấy thiện chí ngoại giao cũng như báo hiệu sự nghiêm túc của Bắc Kinh trong việc cải thiện mối quan hệ với Washington. Gửi đi những "quốc bảo" này là hành động biểu tượng cho "con dấu ủng hộ của Trung Quốc đối với một quốc gia nước ngoài và động thái này thường báo hiệu một kế hoạch xây dựng mối quan hệ hợp tác lâu dài và thịnh vượng.

"Ngoại giao gấu trúc có lẽ là công cụ quyền lực mềm tốt của Trung Quốc”, Ethan Paul, một nhà nghiên cứu tại Viện Quincy cho biết. “Tuy nhiên, tôi xin lưu ý rằng sự hạ nhiệt căng thẳng dựa trên rung cảm chỉ thể duy trì ở mức độ này. Cuối cùng, để thật sự cải thiện quan hệ, cả hai bên cần sẵn sàng thực hiện những thỏa hiệp nghiêm túc và hữu hình”, ông nhấn mạnh.

Quốc Đạt