Sốt xuất huyết: Mối nguy khủng hoảng sức khỏe ở châu Mỹ

Đợt dịch tồi tệ nhất đang lan rộng

Bộ Y tế Brazil cảnh báo rằng nước này dự kiến sẽ có hơn 4,2 triệu ca sốt xuất huyết trong năm nay, vượt xa con số 4,1 triệu ca mà Tổ chức Y tế Liên Mỹ (PAHO) ghi nhận cho tất cả 42 quốc gia trong khu vực vào năm ngoái.

Brazil sắp phải trải qua một năm sốt xuất huyết tồi tệ - số ca nhiễm virus thường tăng và giảm theo chu kỳ khoảng 4 năm - nhưng các chuyên gia cho biết một số yếu tố, bao gồm El Nino và biến đổi khí hậu, đã khiến vấn đề trở nên nghiêm trọng hơn trong năm nay.

Một bệnh nhân sốt xuất huyết tại Brazil được đưa tới trung tâm cấp cứu dã chiến, quốc gia Nam Mỹ này dự kiến sẽ có hơn 4,2 triệu ca sốt xuất huyết trong năm nay - Ảnh: AFP

Bộ trưởng Y tế Brazil, bà Nisia Trindade cho biết: “Nắng nóng kỷ lục trong nước và lượng mưa trên mức trung bình kể từ năm ngoái, thậm chí trước mùa hè, đã làm tăng số lượng địa điểm sinh sản của muỗi ở Brazil, ngay cả ở những khu vực có ít trường hợp mắc bệnh”. nói.

Số ca sốt xuất huyết đã tăng vọt ở Argentina, Uruguay và Paraguay trong vài tháng qua, trong mùa hè ở Nam bán cầu, và virus sẽ di chuyển khắp các lục địa theo mùa.

“Khi chúng ta nhìn thấy sóng ở một quốc gia, nhìn chung chúng ta sẽ thấy sóng ở các quốc gia khác; đó là cách chúng ta kết nối với nhau”, Tiến sĩ Albert Ko, chuyên gia về bệnh sốt xuất huyết ở Brazil và là giáo sư Y tế Công cộng tại Đại học Yale (Mỹ), cho biết.

Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đã cảnh báo rằng sốt xuất huyết đang nhanh chóng trở thành một vấn đề sức khỏe toàn cầu khẩn cấp, với số ca mắc bệnh kỷ lục vào năm ngoái và bùng phát ở nhiều nơi, chẳng hạn như Pháp, nơi vốn chưa bao giờ ghi nhận về căn bệnh này trong lịch sử.

Tiến sĩ Gabriela Paz-Bailey, Trưởng khoa sốt xuất huyết thuộc tại Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) Mỹ, nhận định tỷ lệ nhiễm sốt xuất huyết sẽ tăng cao ở Puerto Rico trong năm nay và cũng sẽ có nhiều trường hợp mắc bệnh hơn ở lục địa Hoa Kỳ, đặc biệt là ở Florida, cũng như ở Texas, Arizona và Nam California.

Diễn biến phức tạp của dịch

Sốt xuất huyết lây lan bởi Aedes aegypti, một loài muỗi đang xuất hiện ở các khu vực mới, bao gồm cả những vùng ấm hơn, ẩm ướt hơn ở Mỹ, nơi người ta chưa từng thấy loại muỗi này cho đến vài năm qua.

Các ca bệnh ở Mỹ được cho là vẫn còn tương đối ít trong năm nay - ở mức hàng trăm chứ không phải hàng triệu - vì sự phổ biến của điều hòa không khí và màn cửa sổ. Nhưng tiến sĩ Paz-Bailey cảnh báo: “Khi bạn nhìn vào xu hướng số ca bệnh ở châu Mỹ, điều đó thật đáng sợ. Nó đang tăng lên đều đặn".

Muỗi được các nhân viên y tế thu thập và phân tích trong phòng thí nghiệm ở Rio de Janeiro, Brazil - Ảnh: New York Times

Tại Mỹ, bang Florida đã báo cáo số ca mắc phải tại địa phương cao nhất vào năm ngoái, 168 ca và bang California cũng ghi nhận những trường hợp đầu tiên như vậy.

Ba phần tư số người bị nhiễm bệnh sốt xuất huyết hoàn toàn không có bất kỳ triệu chứng nào và trong số những người mắc bệnh, hầu hết các trường hợp sẽ chỉ giống như bệnh cúm nhẹ. Nhưng một số ca sốt xuất huyết rất nghiêm trọng, gây đau đầu, nôn mửa, sốt cao và đau nhức khớp khiến căn bệnh này có biệt danh là “sốt gãy xương”. Một ca sốt xuất huyết nặng có thể khiến một người suy nhược trong nhiều tuần.

Và khoảng 5% số người mắc bệnh sẽ tiến triển thành bệnh gọi là sốt xuất huyết nặng, khiến huyết tương, thành phần chất lỏng giàu protein trong máu, rò rỉ ra khỏi mạch máu. Một số bệnh nhân có thể bị sốc, gây suy nội tạng.

Sốt xuất huyết nặng có tỷ lệ tử vong từ 2% đến 5% ở những người có triệu chứng được điều trị bằng truyền máu và dịch truyền tĩnh mạch. Nếu không được điều trị, tỷ lệ tử vong có thể lên tới 20%, theo thống kê của mạng lưới chuyên gia y tế toàn cầu Medscape.

Sốt xuất huyết có bốn loại, tương ứng với 4 tuýp huyết thanh là DEN-1, DEN-2, DEN-3 và DEN-4. Việc nhiễm một loại huyết thanh trước đây chỉ có tác dụng bảo vệ ngắn hạn khỏi bị nhiễm một loại khác, và một người đã từng mắc một loại huyết thanh sốt xuất huyết trước đây sẽ có nguy cơ cao mắc bệnh sốt xuất huyết nặng do nhiễm một loại huyết thanh khác.

Tiến sĩ Ernesto Marques, phó giáo sư về bệnh truyền nhiễm và vi sinh học tại Đại học Pittsburgh (Mỹ), cho biết: “Ngay bây giờ, có những loại huyết thanh đang lưu hành trở lại ở Brazil sau 20 năm”.

Brazil căng sức phòng, chống dịch

Tại Brazil, chính quyền các bang đang thành lập những trung tâm cấp cứu để xét nghiệm người dân mắc sốt xuất huyết và điều trị cho họ. Thành phố Rio de Janeiro đã tuyên bố tình trạng khẩn cấp về sức khỏe cộng đồng đối với bệnh sốt xuất huyết hôm thứ Hai, vài ngày trước khi bắt đầu lễ hội Carnaval hàng năm, vốn thu hút hàng chục nghìn người đến các bữa tiệc ngoài trời suốt cả ngày lẫn đêm.

Bộ trưởng y tế Trindade cho biết số lượng lớn các ca bệnh cũng đang được ghi nhận ở các bang cực nam của Brazil, nơi thường mát hơn nhiều so với Rio và các bang ở miền trung và miền bắc.

Nhân viên y tế phun thuốc diệt muỗi Aedes aegypti ở thủ đô Brasilia (Brazil) - Ảnh: Reuters

Quốc gia Nam Mỹ này đã bắt đầu chiến dịch tiêm chủng khẩn cấp cho trẻ em ở những khu vực có tỷ lệ hoặc nguy cơ lây truyền sốt xuất huyết cao nhất bằng vắc xin hai liều có tên Qdenga do Công ty Dược phẩm Takeda của Nhật Bản sản xuất.

Brazil đã mua 5,2 triệu liều để giao trong năm nay, cộng thêm 9 triệu liều nữa để giao vào năm 2025 và công ty Takeda đã quyên góp thêm 1,3 triệu liều, gần như vét cạn nguồn cung Qdenga trên toàn cầu.

Số vắc xin hiện có chỉ đủ để bao phủ dưới 10% dân số Brazil trong hai năm. Tin tốt duy nhất về sốt xuất huyết ở Brazil vào lúc này là việc công bố kết quả thử nghiệm lâm sàng đối với một loại vắc xin mới được phát triển bởi trung tâm nghiên cứu y tế công cộng Instituto Butantan ở Sao Paulo.

Loại vắc xin này chỉ cần một mũi tiêm và các cuộc thử nghiệm cho thấy nó bảo vệ 80% những người được tiêm trước vi rút sốt xuất huyết. Trung tâm nghiên cứu sẽ đề nghị chính phủ Brazil phê duyệt vắc xin này, nhằm bắt đầu cung cấp cho cộng đồng vào năm 2025.

Nhưng với đợt bùng phát này, đã quá muộn để tiêm chủng có thể giúp ích nhiều và có rất ít cách khác để làm chậm lại đà bùng phát của dịch.

Các trung tâm y tế ở Brazil đang bố trí thêm giường cho những người mắc sốt xuất huyết nặng, với hy vọng ngăn chặn tình trạng quá tải của hệ thống y tế xảy ra như trong đại dịch COVID-19 và ngăn ngừa tử vong do sốt xuất huyết.

Tiến sĩ Albert Ko, chuyên gia về sốt xuất huyết tại Brazil, phân tích: “Mô hình cũ về bệnh sốt xuất huyết ảnh hưởng nhiều nhất đến trẻ em không còn xảy ra ở Brazil - bạn phải nghĩ đến người già, những người rất dễ bị tổn thương”.

Trong khi đó, Tiến sĩ Ernesto Marques, phó giáo sư về bệnh truyền nhiễm và vi sinh học tại Đại học Pittsburgh (Mỹ), nói: “Mọi phỏng đoán có cơ sở đều cho rằng đây sẽ là một năm tồi tệ, nhưng giờ chúng tôi đã biết nó tệ đến mức nào. Mọi chuyện sẽ rất, rất tệ”.

Nguyễn Khánh