Phát huy giá trị văn hóa nghệ thuật làm trang phục của người Mông Đen ở Sa Pa

Trang phục của người Mông Đen ở Sa Pa. (Nguồn: Cổng Thông tin Du lịch Sa Pa)

Tri thức dân gian nghệ thuật làm trang phục của người Mông Đen ở thị xã Sa Pa (tỉnh Lào Cai) vừa được công nhận là Di sản Văn hóa Phi vật thể Quốc gia.

Đây được coi là động lực giúp cộng đồng dân tộc Mông Đen nơi đây thêm trân trọng, gìn giữ truyền thống lâu đời của dân tộc, đồng thời phát huy các giá trị nét văn hóa thành sản phẩm độc đáo phục vụ ngành công nghiệp không khói của địa phương.

Trong năm nhóm dân tộc thiểu số ở Sa Pa, người Mông là nhóm dân tộc đông nhất ở Sa Pa (chiếm tới hơn 50%).

Trang phục của người Mông Đen Sa Pa được làm hoàn toàn thủ công từ các nguyên liệu tự nhiên gần gũi với cuộc sống hàng ngày như vải được làm từ sợi lanh, được nhuộm màu tràm tự nhiên, đánh bóng bằng sáp ong…

Phụ nữ người Mông Đen từ ngày còn thơ bé đã được bà, được mẹ truyền nghề may thêu trang phục truyền thống. Để tạo ra một bộ váy, áo người Mông đen ưng ý, phải trải qua nhiều công đoạn từ trồng lanh, se sợi, dệt, tạo hoa văn, nhuộm, cắt may…

Để có màu đen đặc trưng, vải của người Mông đen cần trải qua nhiều lần nhuộm chàm. (Nguồn: Cổng Thông tin Du lịch Sa Pa)

Người Mông Đen ở Sa Pa luôn sử dụng màu đen làm màu chủ đạo trong bộ trang phục của họ. Mỗi bộ trang phục luôn được thêu hoa văn tỉ mỉ với nhiều họa tiết trên vai và cánh tay. Áo 3 thân, xẻ ngực nên họ mặc thêm yếm phía trong.

Cổ yếm được thêu hoa văn và đính 1-2 đồng bạc trắng hai bên cổ. Hoa văn của áo và của yếm hài hòa với nhau, tạo nên điểm nhấn đặc biệt và sự dịu dàng, tinh tế của của những người phụ nữ.

Ngoài trang phục chính ra thì phía dưới 2 ống quần hay chiếc váy là 2 tấm vải đen (xà cạp) được quấn từng lớp ở bắp chân. Phần đuôi của tấm vải sẽ được nối dây dệt hoặc dây thổ cẩm có thêu hoa văn để buộc chiếc xà cạp.

Trang phục đàn ông thì đơn giản hơn nhiều so với của phụ nữ. Vạt trước áo được may trung gian giữa 2 kiểu xẻ nách và xẻ ngực. Tuy 2 vạt trước nhưng cài khuy áo hơi lệch sang phía ngực phải, gần cửa tay cũng đáp thêm một đoạn vải màu thêu hoa văn trang trí.

Người phụ nữ Mông Đen búi tóc quấn quanh đầu và trùm khăn xanh trong khi đó nam giới lại chỉ đội một chiếc mũ nhỏ màu đen đơn giản. Mũ của con trai còn được khâu thêm vào các dải vải màu hoặc các đồng tiền lủng lẳng ở phía trên để dễ phân biệt.

Những chi tiết cầu kỳ trong cách tạo hoa văn bằng sáp ong hay hoa văn nổi sau khi vải được nhuộm đều cần có những đôi bàn tay thạo nghề, khéo léo.

Để hoàn thành được một bộ trang phục truyền thống rất kỳ công và mất nhiều thời gian, mỗi năm chỉ có thể khâu được 1, 2 bộ váy áo mới nên những cô gái Mông Đen luôn trân trọng, gìn giữ những bộ trang phục truyền thống của mình.

Bộ trang phục truyền thống người Mông Đen thể hiện nhiều giá trị hơn một bộ trang phục để mặc. Trước hết, trang phục phản ánh mối quan hệ của người Mông Đen với môi trường sống xung quanh. Trang phục của người Mông Đeb giúp giữ ấm vào mùa đông, thoáng mát vào mùa hè, che nắng che mưa, tránh được động vật, côn trùng, cây rừng, gai rừng.

Bên cạnh đó, trang phục còn phản ánh tư duy kỹ thuật thủ công của người Mông dựa trên kỹ năng dệt vải hay thiết kế các hoa văn, họa tiết trang phục.

Ngoài ra, trang phục còn là một sản phẩm văn hóa tạo nên nét đặc trưng của người Mông Đen. Đây là thành quả của quá trình lao động cần mẫn của người phụ nữ, trải qua quá trình tồn tại và phát triển lâu dài đã trở thành một sản phẩm văn hóa tiêu biểu, đặc trưng của một dân tộc.

Đồng thời, trang phục còn phản ánh thế giới quan, tâm tư, suy nghĩ, quan niệm và nguyện vọng của người Mông Đen thông qua hình tượng và nghệ thuật trang trí…

Công đoạn xe sợi, dệt vải của người Mông đen ở Sa Pa. (Nguồn: Cổng Thông tin Du lịch Sa Pa)

Đến nay, người Mông Đen vẫn trân trọng, gìn giữ trang phục truyền thống và thói quen sử dụng trang phục truyền thống khi lao động, ở nhà, lên phố.

Đặc biệt là vào các dịp lễ hội, tết hay cưới xin, ma chay. Những bộ trang phục truyền thống người Mông góp phần tô điểm cho bức tranh toàn cảnh du lịch Sa Pa thêm phần sinh động và rực rỡ sắc màu. Giờ đây trang phục này không chỉ phục vụ những người sản xuất ra chúng, trang phục người Mông còn được rất nhiều du khách yêu thích và sử dụng.

Sinh sống ở mảnh đất Sa Pa, hàng ngày tiếp xúc với những khách du lịch phương xa, cuộc sống của người Mông Đen cũng chịu nhiều tác động từ sự phát triển của du lịch. Nhưng họ vẫn biết cách giữ gìn và quảng bá trang phục truyền thống của mình một cách hiệu quả và phù hợp.

Nhiều gia đình người Mông Đen mở dịch vụ lưu trú homestay và thường xuyên mặc trang phục truyền thống của mình trong thời gian phục vụ khách. Các hớng dẫn viên người Mông Đen cũng mặc trang phục truyền thống khi dẫn khách đi tham quan,góp phần giới thiệu trang phục truyền thống của mình tới du khách.

Nhiều nhà hàng, khách sạn cũng lựa chọn những bộ trang phục truyền thống người Mông làm đồng phục cho nhân viên hay để trang trí cho cơ sở của mình. Điều này đã tạo thêm công ăn việc làm cho người Mông.

Ngoài ra, để đáp ứng nhu cầu, sở thích của nhiều khách du lịch yêu thích trang phục dân tộc mình, đồng bào Mông cũng khéo léo tạo ra các trang phục cách tân. Không chỉ làm trang phục truyền thống, đồng bào Mông cũng sử dụng chất liệu thổ cẩm để tạo ra nào khăn, mũ, túi đeo, vỏ gối, ga giường, tranh trang trí... để phục vụ khách du lịch, từ đó góp phần tăng thu nhập, cải thiện cuộc sống.

Để tiếp tục giữ gìn và phát huy vẻ đẹp của trang phục truyền thống người Mông Đen như một nét hấp dẫn riêng của Sa Pa, hiện nay chính quyền địa phương và nhiều doanh nghiệp cũng đã có những hoạt động khuyến khích bà con gìn giữ sản phẩm truyền thống này.

Đó là mở các hợp tác xã sản xuất thổ cẩm truyền thống hay tìm đầu ra cho các sản phẩm thổ cẩm, qua đó góp phần lan tỏa hình ảnh bộ trang phục truyền thống dân tộc Mông Đen như một nét đặc sắc và ấn tượng với du khách khi đến Sa Pa./.

(Vietnam+)