'Ông vua' sản xuất iPhone muốn thành hãng gia công ô tô điện

Tại nơi từng là nhà máy ồn ào của General Motors ở phía đông bắc bang Ohio, Mỹ hàng trăm cánh tay robot màu vàng đứng im trong một khoảng không tối tăm.

Những chiếc xe container khổng lồ cũng không còn xuất hiện để cung cấp thép, các linh kiện và sơn nữa. Các bãi đậu xe khổng lồ, nơi từng những chiếc xe đã hoàn thiện chờ được vận chuyển đến các đại lý giờ đây cũng trống rỗng.

Sau nửa thế kỷ lắp ráp các dòng xe như Chevrolet Impalas, Cavaliers và Cruzes, GM đã đóng cửa khu phức hợp Lordstown ngay bên ngoài Youngstown, gần ranh giới Pennsylvania, như một phần của nỗ lực cắt giảm chi phí vào năm 2019. Ban đầu, GM đã bán cơ sở này cho Lordstown Motors Corp - một công ty khởi nghiệp xe điện. Tuy nhiên, sau vài năm vật lộn để chế tạo xe tải điện, Lordstown đã phải nộp đơn xin phá sản theo Chương 11 vào tháng 6.

VUA IPHONE MUỐN LÀM Ô TÔ

Bất chấp sự ra đi của GM và việc phá sản của Lordstown, nhà máy vẫn tồn tại nhờ vào một chủ sở hữu hoàn toàn mới: Hon Hai Precision Industry - hay còn được gọi là Foxconn, nhà sản xuất thiết bị điện tử khổng lồ có trụ sở tại Đài Loan. Mỗi buổi sáng, các nhân viên Foxconn đến làm việc cùng vài trăm cựu nhân viên GM, nhiều người trong số họ mặc áo phông và đội mũ bóng chày có logo Foxconn.

Họ dành thời gian loại bỏ những thiết bị lỗi thời, kiểm kê và thử nghiệm những chiếc máy từng dán tem các tấm cửa và hàn các bộ phận khung xe. Vào cuối ngày, một số công nhân Mỹ lái xe đến Ross’ Eatery & Pub trên Đại lộ Tod. Bên ly bia Yuengling, họ hồi tưởng về thời xa xưa và hỏi nhau xem tương lai rồi sẽ ra sao: Liệu Foxconn có tiếp tục ở lại đây không? Sẽ có công việc nào ở nhà máy này trong vài năm nữa không?

Công nhân trong 1 nhà máy của Foxconn.

Foxconn có thể là nhà sản xuất quan trọng nhất trên thế giới. Rất có thể bạn đang đọc bài viết này trên một thiết bị do Foxconn sản xuất. Đây chính là công ty sản xuất khoảng hai trong số ba chiếc iPhone đang tồn tại trên thế giới, cùng với Google Pixel và Kindle của Amazon.com... Danh sách này còn tiếp tục kéo dài, bao gồm các thiết bị chuyển mạch Cisco, máy tính xách tay Dell và máy Sony PlayStations.

Việc tung ra các thiết bị này, chủ yếu ở Trung Quốc, đã cho phép Foxconn xây dựng một doanh nghiệp khổng lồ, với doanh thu 222 tỷ USD vào năm ngoái. Tuy nhiên, thị trường dành cho nhiều loại thiết bị điện tử, đặc biệt là điện thoại thông minh, đang dần đến điểm bão hòa khiến doanh số tăng trưởng chậm chạp. Trong khi đó, mô hình kinh doanh tại Trung Quốc không phải là không có rủi ro. Theo truyền thông nhà nước, chính phủ Trung Quốc hiện đang kiểm tra việc tuân thủ thuế và các chính sách sử dụng đất của Foxconn.

Đối với một nhà sản xuất có tầm ảnh hưởng lớn như Foxconn, không có nhiều cơ hội đa dạng hóa có thể tác động đến vấn đề tài chính. Một trong số đó là ô tô. Tại Lordstown và các địa điểm khác trên thế giới, Foxconn hiện đang thiết lập dây chuyền sản xuất ô tô, một phần trong kế hoạch chuyển mình thành nhà sản xuất xe điện. Lời chào hàng của họ đối với các công ty ô tô truyền thống, cũng như bất kỳ công ty khởi nghiệp hoặc công ty công nghệ nào mong muốn có được một phần của cuộc cách mạng xe điện, cũng chính là lời hứa mà họ từng đưa ra với Apple: Hãy đến với chúng tôi và chúng tôi sẽ cung cấp, thiết kế hoặc lắp ráp bất kỳ bộ phận nào hoặc toàn bộ chiếc xe của bạn, nhanh hơn và rẻ hơn mức bạn có thể làm.

Đây không phải là một ý tưởng hoàn toàn độc đáo. Magna Steyr của Áo và Valmet Automotive Oyj của Phần Lan đều là những nhà sản xuất ô tô lâu năm cho Mercedes-Benz, BMW và các hãng khác, họ cũng đang đưa ra lời đề nghị tương tự. Nhưng cho đến nay, các mẫu xe thuê ngoài vẫn khá thấp trong doanh số bán xe điện toàn cầu – vốn đạt tổng cộng 388 tỷ USD vào năm 2022.

Lập luận của Foxconn là việc chuyển giao hoạt động sản xuất có thể giải quyết một số vấn đề đang cản trở quá trình chuyển đổi sang xe điện, ít nhất là đối với mọi nhà sản xuất ô tô không có tên Tesla. Ngành này có rất nhiều ví dụ về các công ty khởi nghiệp đưa ra những tuyên bố táo bạo về sản phẩm của họ nhưng lại không thể lường trước được về chi phí và sự phức tạp của việc thành lập nhà máy. Ngoài Lordstown Motors, nhà sản xuất xe buýt điện Proterra cũng đã nộp đơn xin phá sản vào tháng 8, trong khi những công ty mới gia nhập thành công hơn, chẳng hạn như Rivian Automotive lại không đạt được mục tiêu sản xuất.

Về phần mình, các nhà sản xuất ô tô cũ đang phải vật lộn với chi phí ngày càng tăng. Ford Motor phải thua lỗ lớn trên mỗi chiếc xe bán tải F-150 Lightning chạy điện mà họ bán ra và vào cuối tháng 10, công ty này thậm chí đã cảnh báo rằng chi nhánh xe điện của họ đang có nguy cơ lỗ 4,5 tỷ USD hàng năm. Vào tháng 9 và tháng 10, United Auto Workers đã tổ chức các cuộc đình công đồng thời chưa từng có chống lại GM, Ford và công ty mẹ của Chrysler, Stellantis NV, yêu cầu tăng lương lên tới 40%. Đáp lại, các giám đốc điều hành lập luận rằng mỗi USD chi phí lao động tăng thêm khiến kế hoạch điện khí hóa của họ càng khó lòng đạt được hơn.

Tình hình như vậy khiến Bloomberg nhận định, Foxconn đang bước vào lãnh thổ không chắc chắn. Theo nghĩa rộng nhất, việc chế tạo xe điện và điện thoại thông minh đòi hỏi những kỹ năng tương tự nhau - cả hai đều chứa pin và rất nhiều chip. Tuy nhiên, quy mô lại khác: Trong khi một chiếc iPhone chứa hàng trăm bộ phận riêng lẻ thì một chiếc xe điện có khoảng 10.000 đến 15.000 bộ phận. Bối cảnh chính trị cũng vậy. Để giảm chi phí vận chuyển và tránh thuế quan, Foxconn cho biết họ có kế hoạch sản xuất xe điện gần nơi bán chúng. Nhưng kinh nghiệm sản xuất ở Mỹ của công ty này thực tế là rất ít.

Công trình tiêu biểu trước đây của Foxconn ở Mỹ là một nhà máy sản xuất màn hình phẳng ở Wisconsin, được Tổng thống lúc bấy giờ là Donald Trump ca ngợi là sự khởi đầu của thời kỳ phục hưng công nghiệp. Dẫu vậy, nhà máy này chưa bao giờ đạt được quy mô gần như đã hứa.

Để kiếm tiền từ ô tô, Foxconn và giám đốc điều hành Young Liu sẽ phải chiếm được lòng tin của những người như Lex Hoefsloot, người đồng sáng lập và CEO của công ty khởi nghiệp Hà Lan Lightyear Technologies BV. Hoefsloot đang lập kế hoạch sản xuất Lightyear 2, một chiếc crossover chở 5 hành khách được cung cấp năng lượng một phần bằng các tấm pin mặt trời trên mái nhà mà công ty dự định bán với giá dưới 40.000 euro (42.200 USD). Trong khi Hoefsloot vẫn chưa tìm được đối tác, thì việc sản xuất thuê ngoài “đặc biệt thú vị đối với các thương hiệu mới”, ông nói. “Chi phí là rất quan trọng và thời gian đưa ra thị trường cũng rất quan trọng”.

Với khoảng 1,2 triệu nhân viên, Foxconn là nhà tuyển dụng tư nhân lớn thứ ba trên thế giới, chỉ sau Walmart và Amazon. Hàng trăm nghìn người làm việc ở Thâm Quyến chỉ trên một địa điểm, một thành phố trong thành phố với hàng chục nhà máy, ký túc xá, bệnh viện, ngân hàng và nhà hàng. Bằng cách sản xuất nhiều sản phẩm tại một cơ sở nhất định và đồng thời sản xuất nhiều bộ phận bên trong, Foxconn có thể sản xuất chúng rẻ hơn và nhanh hơn cũng như triển khai kiến thức trên nhiều loại thiết bị. Nếu đơn đặt hàng của một khách hàng cạn kiệt, điều đó có thể chuyển các bộ phận đi nơi khác, tạo ra một chuỗi cung ứng sâu rộng mà các nhà sản xuất nhỏ hơn phải chật vật mới có được.

LIỆU CÓ THÀNH CÔNG?

Tất cả những điều này là sản phẩm trí tuệ của Terry Gou, người thành lập Foxconn vào năm 1974. Gou bắt đầu làm những chiếc núm nhựa cho TV, nhờ khoản vay 7.500 USD từ mẹ.

Sau khi giành được đơn đặt hàng cung cấp cần điều khiển cho hãng tiên phong trò chơi điện tử Atari, Gou đã dành gần một năm để thuyết phục khách hàng trên khắp nước Mỹ. Chẳng bao lâu sau, Foxconn đã cung cấp vỏ ngoài cho máy tính Compaq và Dell; tiếp theo là bộ mạch chủ và các thành phần khác bên trong. Từ đó, Foxconn tận dụng từng làn sóng công nghệ mới, từ máy tính xách tay, điện thoại di động đời đầu cho đến webcam.

Quá trình này có xu hướng giống nhau. Lúc đầu, công ty sáng tạo ra thiết bị sẽ tự lắp ráp. Nhưng khi mỗi loại thiết bị điện tử trở nên phổ biến hơn, giá cả giảm xuống và lợi nhuận giảm xuống. Lần lượt, các thương hiệu công nghệ tiêu dùng lớn ngừng sản xuất và cho rằng Foxconn có thể làm việc đó hiệu quả hơn. Vào thời điểm Steve Jobs giới thiệu iPhone vào năm 2007, Apple đã quyết định sẽ không tự mình chế tạo thiết bị này. Foxconn đã thành công ngay từ đầu, sau đó được một công ty Đài Loan khác là Pegatron Corp tham gia.

Gou tuyển dụng Young Liu cùng năm. Là một doanh nhân có bằng thạc sĩ về kỹ thuật máy tính tại Đại học Nam California, Liu trước đây đã thành lập một nhà sản xuất bộ mạch chủ – sau này được Foxconn mua lại – cũng như một cửa hàng thiết kế chip. Ông nhanh chóng được thăng chức và vào năm 2016, ông tiếp quản mảng kinh doanh chất bán dẫn, vị trí giúp ông trở thành người thừa kế của Gou.

Sản xuất iPhone ở những nước có chi phí cao hơn ở Mỹ sẽ không bao giờ thành công trừ khi Apple sẵn sàng tăng giá ồ ạt. Gou nghĩ mình có giải pháp. Vào cuối năm 2016, ông tiết lộ kế hoạch đầu tư lớn vào ngành sản xuất của Mỹ. Ông Trump khi ấy đề nghị tập trung vào bang Wisconsin. Cơ sở dự kiến ở Mount Pleasant, nằm giữa Milwaukee và Chicago, đủ điều kiện nhận 4,5 tỷ USD tiền ưu đãi thuế của tiểu bang - khoản trợ cấp lớn nhất từ trước đến nay dành cho một công ty nước ngoài ở Mỹ - với hứa hẹn mang lại 13.000 việc làm.

Lãnh đạo Foxconn hiện tại Young Liu.

Nhưng hầu hết những công việc đó không bao giờ thành hiện thực và vào năm 2019, Gou đã từ chức và Liu được giao nhiệm vụ giải quyết mọi việc; ông quyết định duy trì hoạt động của Mount Pleasant bằng cách thiết lập một dây chuyền lắp ráp máy chủ. Trong một cuộc phỏng vấn với Bloomberg Businessweek, Liu cho biết nhà máy với khoảng 1.000 công nhân này cuối cùng sẽ trở thành một phần của chuỗi cung ứng xe điện của Foxconn. Nói rộng hơn, ông nói, Foxconn hiện có khả năng thích ứng tốt hơn với các điều kiện địa phương nhờ kinh nghiệm vận hành các nhà máy ở 24 quốc gia. Ông nói: “Chúng tôi biết cách giải quyết quy trình lao động địa phương, chúng tôi biết cách giải quyết với chính phủ”.

Với Lordstown và sự thúc đẩy rộng rãi hơn của Foxconn vào lĩnh vực ô tô, Liu đang tìm cách gạt bỏ sự bối rối ở Wisconsin và đảm bảo vị trí dẫn đầu trong một ngành có thể sinh lợi. Khi được hỏi tại sao lại chấp nhận thử thách sản xuất ô tô, Liu trả lời rằng logic rất đơn giản: Foxconn cần thị trường lớn hơn để tiếp tục phát triển và các nhà sản xuất ô tô cần một công ty như Foxconn để sản xuất ô tô khi chi phí tăng. Ông nói: “Nếu bạn chỉ làm một mình thì sẽ rất khó cạnh tranh”. Theo các nhà phân tích tại Goldman Sachs, thị trường gia công xe điện có thể trị giá 36 tỷ USD vào năm 2025, trước khi tăng vọt lên 144 tỷ USD vào năm 2030. Đối với Foxconn, đó thực sự là một con số hấp dẫn!

Bảo Linh