Nobel Vật lý 2022 xướng tên 3 nhà vật lý lượng tử

Họ là nhà vật lý Alain Aspect, làm việc tại Trường ĐH Paris - Saclay và Trường Bách khoa Paris (École polytechnique); nhà vật lý lý thuyết thực nghiệm người Mỹ John F. Clauser thuộc J.F. Clauser & Assoc.; nhà vật lý lượng tử người Áo Anton Zeilinger của Trường ĐH Vienna.

Họ được vinh danh vì "các thí nghiệm với các photon vướng mắc đã chứng minh sự vi phạm bất đẳng thức Bell và mở đường cho khoa học thông tin lượng tử".

Chân dung chủ nhân của Giải Nobel Vật lý 2022. Ảnh: THE NOBEL PRIZE

Ba chủ nhân của Nobel Vật lý 2022 từng thực hiện các thí nghiệm đột phá bằng cách sử dụng trạng thái vướng mắc lượng tử, nơi 2 hoặc nhiều hạt hoạt động như một đơn vị duy nhất ngay cả khi chúng tách rời nhau.

Các thí nghiệm của họ đã phá vỡ ranh giới của bất đẳng thức Bell, được đưa ra bởi nhà vật lý lượng tử lừng danh John Stewart Bell từ những năm 1960, cho thấy những tiềm năng ngoài dự đoán của cơ học lượng tử.

Những tác động không thể lường trước của cơ học lượng tử đang bắt đầu tìm thấy các ứng dụng. Hiện nay có một lĩnh vực nghiên cứu rộng lớn bao gồm máy tính lượng tử, mạng lượng tử và truyền thông được mã hóa lượng tử an toàn, trong đó các hạt vướng mắc như "rương báu" của thông tin.

Tranh vẽ 3 nhà vật lý giành giải Nobel Vật lý 2022. Ảnh: THE NOBEL PRIZE

Năm 2021, Nobel Vật lý xướng tên các khoa học Syukuro Manabe (Nhật Bản - Mỹ) và Klaus Hasselmann (Đức) với nghiên cứu của họ về các mô hình khí hậu, Giorgio Parisi (Ý) cho công trình nghiên cứu sự tương tác của rối loạn và dao động trong các hệ thống vật lý.

* Tuần trao giải Nobel đã bắt đầu từ ngày 3.10 với Nobel Y học 2022 thuộc về nhà di truyền học lừng danh Svante Pääbo (Viện Nhân chủng học tiến hóa Max Planck tại Leipzig - Đức) "về những khám phá liên quan đến bộ gien của tông người đã tuyệt chủng và sự tiến hóa của con người".

Theo Hội đồng Nobel, ông Pääbo thông qua những nghiên cứu tiên phong của mình đã thực hiện được điều không thể: Giải trình tự bộ gien của người Neanderthals và người Denisovans - 2 loài họ hàng đã tuyệt chủng của loài người hiện đại (Homo sapiens). Cũng như chúng ta, họ đều thuộc chi người (Homo), một chi của tông người (Hominini), vốn bao gồm cả tinh tinh và các tổ tiên đã tuyệt chủng của hai chi.

Các dòng gien cổ xưa này đối với con người ngày nay có liên quan đến sinh lý học ngày nay, ví dụ như ảnh hưởng đến cách hệ thống miễn dịch của chúng ta phản ứng với các bệnh nhiễm trùng.

Giáo sư Svante Pääbo bên cạnh hài cốt của một người Neanderthals. Ảnh: Viện Max Planck

Một công trình nổi bật do ông dẫn dắt gần đây là phát hiện 3 đột biến gien mã hóa protein NaV1.7, có vai trò trong việc truyền tải cảm giác đau đớn đến tủy sống và não mà người hiện đại chúng ta đã thừa hưởng từ người Neanderthals qua các cuộc hôn nhân dị chủng của tổ tiên, gây nên sự nhạy cảm và ngưỡng chịu đau thấp hơn người khác.

Một khám phá khác được Hội đồng Nobel nhắc đến là việc phát hiện mảnh hài cốt của một loài chưa từng biết thuộc chi người khác trong hang động Denisova ở miền Nam Siberia - Nga năm 2008. Mảnh xương 40.000 năm tuổi chứa ADN tốt và đã được giải trình tự, từ đó loài người tuyệt chủng Denisovans - vốn để lại dòng máu trong cơ thể rất nhiều người châu Á, đặc biệt là Đông Nam Á - được biết đến.

Từ những nền móng mà giáo sư Svante Pääbo tạo nên, khoa học đã dần khám phá thêm vô số cách thức mà dòng máu từ những tổ tiên tuyệt chủng đã ảnh hưởng đến sinh lý con người ngày nay... Các nghiên cứu của giáo sư Pääbo đã tạo ra một lĩnh vực khoa học hoàn toàn mới: "paleogenomics", tạm dịch là "cổ nhân học di truyền". Khác với cổ sinh vật học (palaeontology), lĩnh vực mà ông và các cộng sự theo đuổi xoáy vào sự tiến hóa của riêng con người, với những khác biệt về gien giúp phân biệt tất cả chúng ta với các sinh vật thuộc tông người đã tuyệt chủng, cung cấp cơ sở để khám phá điều gì khiến chúng ta trở thành con người độc nhất vô nhị, cũng góp phần trả lời bí ẩn muôn đời: "Chúng ta đến từ đâu"?

Giải Nobel Hóa học 2022 sẽ được công bố vào ngày 5.10, giải Nobel Văn học ngày 6.10 và giải Nobel Hòa bình vào ngày 7.10. Giải Nobel Kinh tế sẽ được công bố vào đầu tuần sau, ngày 10.10.

Anh Thư