Nhiều bất cập trong việc thành lập tòa án chuyên biệt

Hôm nay (10-4), khoa Luật Dân sự, Trường ĐH Luật TP.HCM tổ chức hội thảo góp ý dự thảo Luật Tổ chức TAND (sửa đổi).

Việc đổi tên tòa chưa thực sự tạo dấu ấn?

Tại hội thảo, ThS Nguyễn Đức Phước (Chánh án TAND quận Bình Tân TP.HCM) cho rằng nếu hệ thống tổ chức tòa án theo thẩm quyền xét xử được xây dựng theo đơn vị hành chính - lãnh thổ bằng việc đổi tên tòa án cấp huyện thành tòa án sơ thẩm; tòa án cấp tỉnh thành tòa án phúc thẩm thì ưu điểm là hệ thống tổ chức tòa án vẫn giữ nguyên về nhân sự, cơ sở vật chất, thẩm quyền áp dụng pháp luật.

PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Nhung (Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM) tại hội thảo. Ảnh: YC

Thẩm quyền của CQĐT, truy tố, thi hành án vẫn tương đồng với việc đổi tên tòa án các cấp. Điều này đồng nghĩa với việc các luật liên quan chỉ cần đổi tên như dự thảo là hoàn thiện pháp luật. Ưu điểm nữa là hạn chế sự xáo trộn trong quá trình áp dụng pháp luật của tòa án.

Tuy nhiên, theo ông Phước, trong điều hiện nay thống nhất với dự thảo, về lâu dài nên cấp sơ thẩm xét xử sơ thẩm, phúc thẩm xét xử phúc thẩm sẽ tạo ra sự đột phá, khẳng định tính mới của việc xây dựng hệ thống tổ chức tòa án theo thẩm quyền xét xử như định hướng trong các nghị quyết về cải cách tư pháp...

Quang cảnh hội thảo. Ảnh: YC

Có cần thiết thành lập tòa chuyên biệt?

Tại hội thảo, PGS.TS Nguyễn Thị Hồng Nhung (Trường ĐH Kinh tế - Luật, ĐHQG TP.HCM) cho rằng việc tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt đối với một số loại án khó có ý nghĩa phát huy trình độ chuyên môn sâu của thẩm phán, hội thẩm. Từ đó nâng cao chất lượng giải quyết loại án này, đặc biệt là các loại án về phá sản, sở hữu trí tuệ.
Tuy nhiên, việc thay đổi này cũng có nhiều bất cập. Đó là bất cập trong khả năng tiếp cận TAND sơ thẩm chuyên biệt của người dân đặt trong bối cảnh nguồn lực của đất nước còn nhiều hạn chế.

Dự thảo vẫn còn bỏ ngỏ cách thức tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt. PGS.TS Diệp dự liệu những tình huống sau:

Thứ nhất, TAND sơ thẩm chuyên biệt được ghi nhận và xây dựng là một TAND tồn tại độc lập song song TAND sơ thẩm cấp huyện. Trường hợp tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt theo đơn vị hành chính như vậy sẽ tiêu tốn nguồn lực rất lớn của đất nước về xây dựng cơ sở vật chất, biên chế nhân sự, kinh phí vận hành. Đồng thời, sẽ gây lãng phí rất lớn nếu tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt tại một số địa phương không có hoặc có rất ít án chuyên biệt, mỗi năm chỉ xét xử một vài vụ. Có thể thấy giải pháp này không phù hợp.

Tình huống thứ hai, tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt theo khu vực gồm nhiều huyện trong một tỉnh hoặc tổ chức theo đơn vị hành chính cấp tỉnh thì sẽ ảnh hưởng đến việc tiếp cận công lý của người dân về khoảng cách địa lý và trình độ dân trí không đồng đều giữa các khu vực. Tuy nhiên, dù thành lập TAND sơ thẩm chuyên biệt theo khu vực gồm nhiều huyện trong một tỉnh hoặc theo cấp tỉnh thì giải pháp này cũng không khác gì tình huống một ở trên: có những địa phương không có hoặc ít án chuyên biệt, gây hao phí nguồn lực ...

Tình huống ba, tổ chức TAND sơ thẩm chuyên biệt theo ba miền Bắc, Trung, Nam, như mô hình của TAND Cấp cao hiện nay. Mô hình này có thể giải quyết được vấn đề về số lượng án, nhưng việc thuận tiện cho việc tiếp cận công lý của người dân thì không hề dễ dàng, từ đó công lý không đạt được hiệu quả trên thực tế.

Cạnh đó, theo bà Nhung, bất cập nữa là nhập nhằng tên gọi và chức năng giữa tòa chuyên trách và TAND chuyên biệt. Dự thảo luật quy định Tòa chuyên trách TAND sơ thẩm tại Điều 60, 61. Theo đó, TAND sơ thẩm có thể có Tòa Hình sự, Tòa Dân sự, Tòa Gia đình và người chưa thành niên, Tòa Xử lý hành chính. Trong trường hợp cần thiết, Ủy ban thường vụ Quốc hội quyết định thành lập Tòa chuyên trách khác theo đề nghị của Chánh án TAND Tối cao.

Có thể thấy rằng các tòa chuyên trách được tổ chức dựa trên phân loại về nhóm loại vụ việc thuộc thẩm quyền xét xử của tòa án, với mục đích và ý nghĩa là hướng đến việc chuyên môn hóa trong xét xử của thẩm phán, nhằm làm cho hoạt động xét xử hiệu quả hơn.

Thế nhưng, việc ra đời TAND sơ thẩm chuyên biệt, mặc dù tên gọi khác tòa chuyên trách nhưng mục đích và ý nghĩa tổ chức giống nhau, đó là hướng đến sự chuyên môn hóa cao trong xét xử. Việc cho ra đời TAND sơ thẩm chuyên biệt, bên cạnh việc tồn tại song song tòa chuyên trách trong TAND sơ thẩm làm cho hệ thống TAND phức tạp, rối rắm, khó hiểu, thiếu tính khoa học...

Ông Quách Hữu Thái (Phó chánh án TAND TP.HCM) phát biểu tại hội thảo. Ảnh: YC

YẾN CHÂU